Medineweb Forum/Huzur Adresi - Çocuklarda Ahlak eğitimi

Çocuklarda Ahlak Eğitimi
Kur'an'da, "Allah sizi annelerinizin karnından hiçbir şey bilmezler olarak çıkardı"5 buyurulmaktadır Böylece insanın öğrenmeye ve terbiyeye olan ihtiyacı dile getirilir Mesela hayvanlar dünyaya gelmelerinden kısa bir süre sonra hayat şartlarına uyum gösterirken, insan bir-iki senede ancak ayağa kalkabilir Kendini idare edebilecek bir seviyeye ancak on beş yaşından sonra gelir Hayatı boyunca da öğrenmeye muhtaçtır Bediüzzaman'ın ifadesiyle, "İnsanın vazife-i fıtriyesi taallümle tekellümdür"6
Bu esasa dayanarak, İslami kaynakların pek çoğunda şu ortak görüşe yer verilir: "Çocuk anne ve babasını yanında bir emanettir Tertemiz kalbi, her çeşit nakış ve şekilden uzak, saf, kıymetli bir cevherdir Her türlü şeye kabiliyetli olduğu gibi, kendisine verilen her şeyi almaya da yatkındır Eğer çocuk iyiliğe alıştırılır, güzel şeyler öğretilirse iyilik üzere büyür Dünya ve ahirette mesut olur"7
Peygamber Efendimiz, insanın bu vasfını şu hadisiyle dile getirmiştir: "Her çocuk fıtrat üzere doğar Konuşmaya başlayıncaya kadar bu hal üzere devam eder Sonra anne ve babasının tesiriyle Yahudi, Hıristiyan, Mecusi vs olur"8
Başka bir hadislerinde, "Babanın evladına güzel terbiyeden daha iyi bir hediye veremeyeceğini"9 bildirerek, terbiyenin insan hayatındaki yerini vurgulamıştır Yine, "Çocuklarınıza ikram edin ve terbiyelerini güzel yapın",10 "İnsanın öldükten sonra geride bıraktığı en hayırlı şeylerden birinin, yetiştirdiği salih evlat"11 olduğu buyurulmuştur
Çocuğun eğitimi konusunda Hz Ali'nin şu sözü zikredilmiştir: "Evlâdınızı bulunduğunuz zamandan başka bir zaman için talim ve terbiye ediniz Çünkü onlar sizin zamanınızdan başka bir zaman için halk olunmuşlardır Çocuğun terbiyesinde sakın kusur gösterme; zira o, senin zamanından başka bir zaman için yaratılmıştır"
Bu terbiye nasıl olmalıdır? Peygamber Efendimiz, çocuğun hayır üzere yetiştirilmesi halinde yine hayır üzere yaşayacağını, dünya ve ahirette mesut olacağını beyan etmektedir Hayır üzere yetiştirmenin yolu da, çocuğa doğduğu andaki safiyetini, güzel ahlak ve salih yaşayış istikametinde devam ettirmesini temin edecek hayat prensiplerini benimsetip kazandırmaktır Bu prensipler de, en mükemmel şekliyle İslam'da mevcuttur Kur'an ve Sünnet, baştan başa insanı sonsuz kemal mertebelerine yüceltecek esaslardan ibarettir Bunun içindir ki, çocuğun babası üzerindeki haklarından biri, kendisine Kur'an eğitimi verilmesidir
İslam dünyasının yetiştirdiği büyük sosyologlardan İbni Haldun, çocuğun eğitimine Kur'an'la başlanması konusunda şunları söyler:
"Çocuklara Kur'an talim etmek dinin şeairinden bir şiardır Müslümanlar bunu esas alarak, bütün beldelerinde yaygın olarak Kur'an eğitimi yapmışlardır Çünkü Kur'an ayetlerine ve hadislere dayanan İslam inancının kalplerde kökleşmesi, her şeyden önce bu şiara bağlıdır Onun için Kur'an öğretimi esas haline gelmiş olup, daha sonra hasıl olan melekeler bu esas üzerine bina edilmiştir Bunun sebebi şudur: Küçüklerin eğitimi çok daha fazla köklü olup, daha sonraki yaşlarda alınan eğitim ve öğretime temel teşkil eder Çünkü kalpler ve zihinler diğer melekelerin temelidir Üzerine bina edilen şeyin tarzı ve durumu, temele bağlıdır"12
Günümüzde çocukların, ruh sağlıkları yerinde ve insanî vasıflara sahip olarak yetişmeleri için daha fazla çaba sarf edilmektedir Artık çocuğun dünyasına girilmiş, onun ruhunun gerçek zenginliği anlaşılmaya başlanmıştır Bugün çocuğun geçirdiği gelişim evreleri bilinmekte ve eğitim bu evrelerin özelliğine göre düzenlenmektedir Eğitim yöntemleri, araç, gereç ve malzemeleri de yeniden ele alınmakta, değiştirilmekte ve geliştirilmektedir Çocuk sanki yeniden keşfedilmektedir
Dünyada yapılan bilimsel araştırmaların sonuçları, çocukluk yıllarında kazanılan davranışların büyük bir kısmının yetişkinlikte bireyin kişilik yapısını, alışkanlık, inanç ve değer yargılarını biçimlendirdiğini ve sağlam bir kişiliğin temelinin ilk çocukluk yıllarında atılabileceğini göstermiştir Çocuğun Antropolojisi ve Pedagojik Antropoloji gibi bilimler de eğitim ve öğretimi daha güçlü kılacak görüş ve tecrübeleri belirlemeye çalışmaktadır Böylece çocuklara verilecek bilgilerin içinde bulundukları yaş grubunun özelliklerine, ihtiyaçlarına ve kapasitelerine uygun düşmesi sağlanmaktadır Çocukların dini gelişimi, bu gelişimi etkileyen faktörler zihinlerinin, ruhlarının ne tür bir eğitimi kabulleneceği vb konularda kuramlar, yöntemler geliştirilmekte, eğitici durumunda olanların, küçüklerin dini gelişiminden haberdar olması, hangi yöntemin din eğitiminde yararlı, hangi yöntemin dini gelişimi tahrip edici olduğu ortaya konmaya çalışılmaktadır
Ülkemizde, din eğitimi ve öğretimi alanında bu türden çalışmaların epeyce gecikmiş olduğunu söyleyebiliriz Din eğitimi, çoğu zaman yön verici öğütler, emir ve yasaklar, söyletilmesi ve ezberlenmesi gereken kurallar bütünü olarak ele alındığından, karakter gelişimine beklenen olumlu tesiri yapamamaktadır
Günümüzde çocuğun din eğitimi ve öğretimi ile ilgili olarak geliştirilen teorilerde şu fikir üzerinde önemle durulmaktadır: Çocuklara erken yaşta din hakkında bilgi verilmez gerekçesiyle din öğretiminin ileriki yaşlara tehir edilmesi doğru değildir Din farklı motiflerine ayrılmalı, din öğretimi, öğrencilerin kavrayışını göz önünde bulundurarak, yıllara göre programlanmalıdır Böylece öğrenciler, her geçen yıl dinin bütünü hakkında biraz daha doğru bilgi sahibi olacaklardır
Din olgusunun, iman, ibadet ve ahlâk esaslarına ait malzemesi belli gelişim basamağında işlendiğinde, çocuklar için daha etkili olur
Çocuğun gelişim düzeyine uygun olmayan, ilgi ve ihtiyaçlarına cevap vermeyen bir program, yalnızca öğretimi başarısız kılmakla kalmaz, aynı zamanda çocuğun gelişimini de büyük ölçüde etkiler

İslâmiyet, çocuğun aile içindeki dini ve ahlâki eğitimi hususunda işi oluruna bırakmayan bir anlayışa sahiptir Bu anlayışın ışığında Bediüzzaman, çocuğa verilmesi gereken terbiyede nasıl bir tutum takip edilmesi gerektiğini şöyle ifade etmektedir: "Yedi yaşına gelen bir çocuğa namaz gibi farzları, peder ve valideleri onları alıştırmak için teşvikkârâne emretmek ve on yaşına girse şiddetle namaz kıldırmak ve alıştırmak şeriatta var"

dini hakikatlerin telkinine muhtaçtır Onların kötülüklerden uzak, iyiliklere meyilli yetiştirilmeleri, bu dini terbiyeyi daha küçük yaştan itibaren ruhlarına sindirmekle mümkündür Adalet, doğruluk, cömertlik, sözünde durmak, alçak gönüllülük, sabır, şükür, edep… gibi güzel davranışlar çocuğa sevdirilmeli; zulüm, yalan söylemek, alay etmek, kibir, iftira, çekememezlik… gibi kötü davranışlardan uzak tutulmalıdır
Görüldüğü gibi, çocuk terbiyesinde dikkat edilmesi gereken en önemli husus, çocuğa gerçek bir iman, ahlak ve fazilet duygusunun verilmesidir Bu şekilde yetiştirilen bir çocuk, hem dünya hem de ahiret saadetini kazanacaktır

5 Nahl , 78
6 Sözler, 293
7 Canan, İbrahim, Hz Peygamberin Sünnetinde Terbiye, 48
8 Buhari, Cenaiz, 80
9 Müstedrek, 4:263
10 İbn Mâce, Edeb, 3
11 Ebû Dâvut, Vesaya, 14
12 İbni Haldun, Mukaddime, 1295