Çandarlı Halil Paşa'nın İdamı
 

Esselamu Aleykum Ve Rahmetullah...

Üzerinde fazlaca tartışılan konulardan olan hadise, birçok kişiyi ''Fatih'in Türk düşmanlığıyla açıklamaya yöneltmiştir,Soylu bir Türk ailesi olan Çandarlıları tahtına rakip gördüğü için öldürdüğü iddia edilmektedir.Gerçekten böylemidir bilemeyiz ancak bunun kuru bir taht hırsıyla açıklanmasıda ecdada karşı haksızlık ve iftira mahiyetindedir.

Konuyu biraz genişletmek iktiza etmektedir,şöyleki;

Osmanlı Devleti'nde Yıldırım döneminde sorun olmaya başlıyan YERLİ-DEVŞİRME sürtüşmesi, 2. Murad'ın tahtını bırakmasına sebep olmuş, Fatih te İstanbul'u fethettikten sonra bu meseleyi çözmek istemiştir.

Fatih'e kadar Devlet bazı ailelere "ihale" edilmiş gibiydi. Sadrazamlık Çandarlı ailesinde, Çavuşbaşılık Samsama ailesinde, Beylerbeyilik Aykutalp ailesinde, Serhat Beylikleri Evrenos ailesinde ve Mihail oğullarında idi. Bunların çoğu yerli, diğerleri de kuruluş yıllarında müslüman olmuş eski ailelerdi.

2. Mehmed'in l3 yaşındaki padişahlığı kısa sürmüştür ama devşirmelerle yerlilerin arasındaki mücadeleyi de farketmiştir. Devşirmelerden Zağanos Paşa, küçük padişaha İstanbul'un zaptından söz etmiştir. Belli ki devşirmeler, güçlü olmalarının ancak Batı'ya yönelmekle ve İstanbul'un zaptıyla mümkün olacağını biliyorlardı.

Nitekim 2 Mehmet padişah olur olmaz İstanbul'a yönelmiş; alır almaz da yerli sadrazam Çandarlı Halil'i idam ettirmiştir. (Babasının vefatını haber alır almaz atına atlayıp, "Beni seven arkamdan gelsin" demesinin sebebi de, babasının iki kere tahttan çekilmesine yol açan devlet ricalinin bir oyunundan korkması idi. Yoksa tahta oturacak bir rakibi yoktu.)

Çandarlı ailesi, kuruluş yıllarından beri Devlet'e hizmet ediyordu. Bizanslılardan "balık karnında rüşvet alması" gibi tutarsız bir sebeple idam edilmesi anlamsız. Çandarlı'nın o tarihteki serveti, padişahınkinden fazladır. Ayrıca İstanbul ticaretini, Bizanslı aracılarla elinde tutuyordu.

Fatih Çandarlı'yı idam ettirmekle kalmadı, bütün malını mülkünü de hazineye aktarmıştır. Böyle bir şey Osmanlı tarihinde ilk defa olmuştur.Fatih, sistemini kurabilmek için çeşitli tavizler vermek zorunda kalmıştır. Yerlileri memnun etmek için, Çandarlı'nın çocuklarına daha sonra malının bir kısmını iade etmiştir. "Rumlara yüz veriyor" iddiaları üzerine Bizans Başvekili Notaras'ı idam ettirmiştir. İkta sistemini kurunca geçmişte sadece askeri hizmeti olanlara tımar verilirken, kendini desteklesinler diye mollalara da toprak vermiştir.

Fatih bütün Osmanlı Devletinin topraklarını içine alan bir yeni düzen getirmiştir. Ama bu reformun dayandığı emirnameler, kanunnameler ortada yoktur. Fatih Kanunnamesi'nin birinci bölümü TEŞRİFAT-GÖRGÜ hakkındadır. İkinci Bölümü toprak reformu üzerinedir ama, hiç bir yerde rastlanmaz.

Fatih'in ölümünün Karamani Mehmet Paşa gibi bir yerlinin zamanında olması, bu işi toprağını kaybeden beylerin yaptırdığını düşündürmektedir.

Yerli Bey ve paşaların Bayezid'i tutuşu, Fatih'in ölümünün şehzade Cem'e geç haber verilişi de tesadüfi değildir. Nitekim Bayezid bir müddet sonra "mezkurun mali imiş, Sultan Mehmet Han zamanında tımara verilmiş. Mülkiyeti muharrer tutup.." diyerek beylere topraklarının intifa hakkı iade etmiştir.

Kimse sudan sebeplerle idam edilmemiştir.Ama daha öncede dediğim gibi o devri yaşamadan 560 yıl öncesi hakkında %100 doğru bilgilere ulaşabilmek mümkün değildir.

selametle..