Ankara İlitam Felsefe 2. Ünite
 

Felsefe
Ünite 2
Mantık: bilinenler yardımıyla bilinmeyenlere ulaşmanın yollarını gösteren kurallar bütününe verilen addır. İki bölümden meydan gelir.
Birinci bölüme tasavvurlar bölümüdür, kavramları konu edinir. siyahlık, soğukluk, sıcaklık, güneş, ay vb. şeylerin tasavvuru örnek olarak verilir.
İkinci bölüm ise tasdikler bölümüdür, hükümleri konu edinir. Güneş ışık kaynağıdır, ataşe sıcaktır.
# varlıkları gruplandırmada mantıkçılar beş tümel kavramdan bahsederler:
Tür: Bitki bir türdür
Cins: Canlı bir cinstir.
Ayırım: Akıllı olmak insan türünün bir ayırımıdır.
Hassa: hassa ve ilinti tür’ün bir özelliğidir. Hassa başka türlerde bulunmayan yalnızca bir türe ait olan bir nitelik tir.Gülmek insan türünün bir hassasıdır.
İlinti : Yürümek insan türünün bir ilintisidir.
Kavramlar arası ilişkiler: Dört tür ilişki vardır.
Eşitlik: Bütün konuşanlar gülendir, Bütün gülenler konuşandır.
Tam girişimlilik:
Eksik girişimlilik: Bazı insanlar beyazdır, Bazı beyazlar insandır.
Aykırılık ilişkileridir: Hiçbir insan taş değildir, Hiçbir taş insan değildir.
Önerme Türleri: Bir önermenin yüklemli olması demek bir konu ile bir yüklemden meydana gelmesi demektir.
Şartlı önerme; iki önermenin bitişmesinden meydana gelir.birinci kısmına mukaddem,i kinci kısmına tali denir.
Bitişik şartlı önerme ;Birinci taraf ikinci tarafın şartı veya sebebi ise bu önermeye bitişik şartlı önerme adı verilir.
Ayrık şartlı Önerme: Önermenin bir tarafı diğer tarafın zıddı veya çelişiği olan bir hüküm içeriyorsa bu takdirde önerme ayrık şartlı adını alır.
Şahsi önerme: Bir yüklemli önermenin konusu tek bir varlığı gösteriyorsa bu takdirde önermeye şahsi önerme denir.
Müsevver önerme: önermenin konusu birden fazla varlığı gösteriyorsa bu durum ister bazı sözüyle ister bütün sözüyle ifade edilmiş olsun önerme müsevver dir.
Mühmel önerme: Önermenin konusu birden fazla varlığı gösterdiği halde bu belirtilmemişse böyle önermelere denir.

Önermeler arası ilişkiler
1-Çelişki: çelişki, bir yüklemin bir konuya aynı anda hem yüklenmesi hem de yüklenmemesi sonucu ortaya çıkan bir durumdur. Bu durum çelişmezlik ilkesine aykırıdır.
2-Döndürme: Bir yüklemli önermenin konusunu yüklem, yüklemini konu yapmaya önermenin döndürülmesi denir.

3-Tekabül :

4-Kıyas: klasik mantığın, üzerinde en çok durduğu akıl yürütme türüdür.

Kıyasın Şartları:
1-Orta terim her iki öncülde de tikel olarak alınamaz
2-Büyük ve küçük terimler sonuçta öncüllerdekinden daha geniş kapsamlı olamazlar. Yani öncüllerde tikel olup sonuçta tümel olamazlar.
3-Öncüllerin ikisi birden olumsuz olamaz
4-Öncüllerin ikisi birden tikel olamaz.
5-Sonuç, öncüllerin zayıfına bağlıdır. Olumsuz bir önerme, olumlu bir önermeden zayıftır, tikel bir önerme de tümel bir önermeden zayıftır.
6-Öncüller olumlu ise sonuç olumsuz olmaz.

Kıyasın Türleri:
1-Şartlı Bitişmeli Kıyas: Şarıltı önermelerden yapılmış olabileceği gibi şarıltı ve yüklemli önermelerden yapılmış da olabilir.
Her ne zaman gündüz olursa aydınlık olur
Her ne zaman güneş doğarsa gündüz olur
Öyle ise her ne zaman güneş doğarsa aydınlık olur.
2-Seçmeli kıyas: sonuç veya soncun çelişiği öncüllerde açıkça görülebilmektedir. Seçmeli kıyasta mutlaka bir şartlı öncülün bulunması zorunludur.
Mıknatıs bu cismi çekerse bu cisim demirdir.
Mıknatıs bu cismi çekmektedir.
O halde bu cisim demirdir.
Yüklemli Bitişmeli Kıyasın şekilleri
Birinci şekil: Bütün insanlar canlıdır, Bütün canlılar ölümlüdür, Bütün insanlar ölümlüdür
İkinci Şekil: Orta terim her iki öncülde de yüklem yerinde ise böyle bir kıyasa denir.
Bütün Kuşlar uçucudur Hiçbir at uçucu değildir O halde hiçbir kuş at değildir
Üçüncü Şekil: Orta terim her iki terimde de konu yerinde bulunduğu kıyas şeklidir.
Bütün taşlar cisimdir Bütün taşlar serttir Bazı cisimler serttir
Dördüncü Şekil: Orta terim küçük önermede konu, büyük önermede yüklem olursa kıyas şeklidir.
Bütün ağaçlar canlıdır Bütün çamlar ağaçtır Bazı canlılar çamdır

Kıyas Dışındaki Akıl Yürütme Yolları:

1-Tümevarım: Tek tek varlıkları inceleyip bu inceleme sırasında gördüğümüz benzer durumlara dayanarak bir grup hakkında genel bir yargıya varmaktadır. Yani özel durumlardan hareket ederek genel hükümler elde etmekteyiz. Çok kullanılan bir aklı yürütme yoludur. Tümevarımı en çok kullanan bilimler deneysel diye nitelendirdiğimiz bilimlerdir, bunlarda Fizik, Kimya ve Biyoloji bilimleridir.

2-Anoloji : Birbirine benzemeyen iki şeyden biri hakkındaki hükmü diğeri için de geçerli saymak şekliyle tanımlanmaktadır. Şarap haramdır, çünkü sarhoşluk verir. O halde sarhoşluk veren her hangi bir içecekler de haramdır.
Tasdik Türleri: Yakin, Taklit, Cehl-i Mürekkeb, zan olmak üzere 4 gruptur.

Kullanılan önermelerin sağlamlığı bakımından kıyas Çeşitleri
A-Burhan: Tasdiklerimiz yakinen bildiğimiz şeylerin bir ifadesiyse bu tasdiklere dayanarak yaptığımız kıyaslara denir. Mantıkçılar bu tür tasdikleri altı grupta toplarla

1-Evveliyat : Zihnin hiçbir vasıtaya başvurmadan kabul ettiği tasdiklerdir. Bir şey hem siyah hem beyaz olamaz

2-Fıtriyat: zihin, tasdike, süratle yaptığı bir kıyas sonucunda ulaşır. Dört çift sayıdır.

3-Müşahedat: Duyular vasıtasıyla elde edilen bilgilere dayanmaktadır. Taş serttir. Müşahedat dışa ait bir gözleme dayanıyorsa, hissiyat diye adlandırılmaktadır. İçe ait gözleme dayanıyorsa vicdaniyat adını almaktadır.

4-Hadsiyat: Bir şeyi, zihnin birden bire fark etmesi sonucu ulaşılan tasdiklerdir. Ay ışığını güneşten alır.

5-Mücerrebat: Herhangi bir şeyde bulunan bir özellik defalarca tekrarlanan deneylerde hep aynı şekilde kalmışsa, bu özelliğin o şeyde bulunduğuna dair bilgiye verilen addır. Tatlı yiyecekler vücut ısısını artırır.

6-Mütevatirat: Bir araya gelip yalan bir haber yayma konusunda karar vermeleri aklen mümkün olmayan bir çoğunluğun verdiği haberlerdir. Herhangi bir şehir germemiş birisinin böyle bir şehrin bulunduğuna dair tasdiki bu tür bir tasdiktir.

B-Cedel : Tasdiklerimizde vakıaya uygunluktan çok insanların kabulü göz önünde tutulmuşsa bu tür tasdiklerle yaptığımız kıyaslardır.
1-Meşhurat: Yaygın kanaatlere verilen addır.
2-Müsellemat: Bir tartışma sırasında kullanılan ve vakıaya uygunluktan çok karşı tarafın kabul edip etmemesi göz önünde bulundurularak söylenen sözlerdir.

C-Hitabet : Tasdiklerimiz herhangi bir konuda otorite sayılan birinin verdiği bilgilere dayanıyorsa veya çok emin olmadığımız halde büyük ihtimalle böyledir diyerek bir hüküm veriyorsak bu tür tasdiklerle yaptığımız kıyasa denir.

1-Makbulat: uzmanlık gerektiren konularda bir uzmanın verdiği bilgilere dayanılarak ortaya konan hükümlere verilen addır. Bir hekimin ihtisas alanı bu türden bir bilgi olmaktadır.

2-Zanniyat : Herhangi bir konuda bütün çabalarımıza rağmen kesin bir kanaate ulaşamamış ancak bazı ipuçları elde etmişsek bu ipuçlarına dayanarak verdiğimiz hükümlerdir.

D-Safsata : gerçekte olmayan bir şeyi varmış gibi kabul ederek verilen hükümlerden oluşan kıyasa denir.

Vehmiyat :Safsata adı verilen kıyaslarda kullanılan önermelere vehmiyat denmektedir
Mugalata (demagoji): bir tartışmada taraflardan biri karşı tarafın bilinçsizliğinden veya dalgınlığından yararlanıp yanlış olduğunu bildiği bir önermeyi kullanarak kıyas yaparsa, böyle bir kıyasa denir.

E-Şiir : Mantık dilinde insanların hayal kurarak gerçekte olmayan şeylere ait tasdikler ortaya koyup, bu tasdiklere dayanarak yaptıkları kıyaslara denir.

Muhayyilat : Şiir adını alan kıyaslarda kullanılan önerlere muhayyilat denmektedir.

Yakiniyat : Doğruluğundan şüphe etmediğimiz bilgilere denir.