Medineweb Forum/Huzur Adresi - ANKARA İLİTAM 1. SINIF Kuranı Kerim 1 özetleri

ankara ÜnİVErSİTESİ
İLaHİYaT FakÜLTESİ

kuran-I kErİM-I

Prof. Dr. Halis Albayrak

Kuran Okumaya Giriş
.
Tecvit, güzelleştirmek, güzel yapmak, daha iyi yapmak anlamlarına gelir. Terimsel olarak tecvid “Kur.an-ı Kerim.i güzel bir
biçimde okumak için uyulması gereken kuralları içeren ilim” dir (Sağman,1958, s.5).
.
Aslî Harfler; Arapçanın alfabesindeki harflerdir. Arap alfabesi 28 harften oluşur.
Basra.lı dilcilere göre Arapça.daki harfler 29 tanedir.
dabir harfolarakkabuledildiği için ..
.
Fer’î harfler; el-Hemzetu.l-Musehhele (Teshil ile Okunan Hemze), el-Elifu.l-Mumâle (İmâle ile Okunan Elif), es-Sâdu.lMuşemme
(İşmam ile Okunan Sâd), el-Lâmu.l-Mufehheme (Kalın Okunan Lâm), en-Nûnu.l-Muhfât (İhfâ ile Okunan Nûn
.
el-Hemzetu’l-Musehhele (Teshil ile Okunan Hemze);Teshil kolaylaştırmak demektir. Art arda bulunan hemzelerden
ikincisini hemze ile elif, hemze ile vav veya hemze ile ye arası bir sesle okumaktır. Telaffuzlar ikinci hemzenin harekesine
göre değişir.
.
el-Elifu’l-Mumâle (İmâle ile Okunan Elif) Med harfi olan elifi, elif ile ye arası bir sesle okumaktır (Mekkî,1349/1981, I, 168).
Bu da bir bakıma üstün sesini esreye meylettirmek demektir. İmam Âsım yalnızca “Mecre.ehe”(Hud 11/41) kelimesinde
imale yapmıştır.
) sad.dır(İbnCezerî,I, .es-Sâdu’l-Muşemme(İşmam ileOkunanSâd) (sad) ile (ze) harfikarışımı bir sesletelaffuz edilen( .

202). Âsım kıraatinde bu tür işmamlı bir okuyuş yoktur.
.
l-Lâmu’l-Mufehheme (Kalın Okunan Lâm) (lam) harfi sakin veya üstünlü (sad), ta ve (za) harflerinden sonra geldiğinde kalın
okunur. İmam Âsım.ın kıraatinde bu tür bir okuyuş yoktur.
.
en-Nûnu’l-Muhfât (İhfâ ile Okunan Nûn) İhfa ve idğamlarda gizlenen ve ğunneye dönüşen (nûn) harfidir.
.
Kur.an yazısında üç hareke vardır. Bunlar, üstün, esre ve ötre.dir (Sağman, 1958, s.20-22). Üstün, harflerin üstüne sola
doğru hafif eğik olarak yazılan kısa bir çizgidir. Esre, harflerin altına konulan eğik bir çizgi şeklindedir. Ötre, harflerin
üstündeki küçük bir vav.a benzer işarettir.
.
Tenvin, ses olarak sâkin nun demektir. Tenvin, harfin üzerine (iki üstün), (iki ötre) ve harfin altına konan (iki esre) ile
gösterilir. Tenvin, isimlere mahsustur, isimlerin sonuna gelir. (Zihnî, 1316/1898, s. 24-25). İki üstünlü harf en ve an
sesleriyle okunur. İki esreli harfler, in, iki ötreli harfler de un sesiyle okunurlar.
.
Cezim, harekesiz harfleri gösteren işarettir. Harfin üzerinde küçük bir daire şeklindedir. Cezimli harfle bir önceki harekeli
harf birleşince Türkçedeki kapalı heceye benzer bir ses ortaya çıkar.
.
Şedde, üzerinde bulunduğu harfin iki kez okunmasını sağlayan bir işarettir. Şeddeli harf, aslında iki harftir. Bunlardan
birincisi cezimli, ikincisi harekelidir.
.
Arap alfabesinde harfler sessizdir. Onların okunmasını sağlayan, yani sesli harf görevi gören harekelerdir. Kur.an
alfabesindeki bazı harflerin sesleri Türkçemizde karşılığı yoktur.
Harflerin Çıkış Yerleri
o
Harflerin çıkış yerine; bir başka ifadeyle harflerin seslendirildiği yere mahreç denir. Dil bilginleri harflerin çıkış
yerleri(mehâric)nin sayısında ihtilaf etmiştir. Aslında Kur’an alfabesindeki 28 harf ayrı ayrı kendine özgü bir mahrecden
çıkar. Ancak çıkış yeri birbirine çok yakın harfler arasında gruplandırmaya gidilmiştir. Bu çerçevede mahreç sayısı 17 olarak
yaygın bir kabul görmüştür. Hakikî mahreçler üç bölgeden oluşur. Boğaz, Dil, Dudak
o
) he harfleri çıkar (İbn Cezerî, I, 199). .) hemze ve ( .Boğaz (a.Boğazın Sonu: Boğazın göğse bitiştiği yer olup bu yerden (
) hâ harfleri çıkar. c.Boğazın Başı: Bu bölge, boğazın ağza en yakın kısmıdır. .) ayn ve ( .b.Boğazın Ortası: Bu bölgeden (
o
) ha harfleri çıkar.) .) ğayn ve ( .Buradan (
) gaf harfi .Dil; Dille ilgili 10 mahreç vardır ve bu mahreçlerden 18 harf çıkar. (a. Dilin kökü ile karşısındaki üst damaktan (
) kef harfi çıkar .çıkar (İbn Cezerî, I, 199).b. Dilin kökünün ağza doğru kısmının üst damağın sert bölgesini kaplamasıyla (
) ye harfleri çıkar (İbn Cezerî, I, 199; .) şîn ve ( .) cîm, ( .(İbn Cezerî, I, 200).c. Dilin ortası ile üst damağın ortasından (
) dâd harfi çıkar. Bu harf sağ ve sol taraftan .Mekkî, 1401/1981, I, 139). d. Dilin sağ veya sol kenarı ile üst azı dişlerinden(
) lam harfi çıkar. .aynı anda birlikte de çıkarılabilir. e. Dilin sağ ve sol kenarı ile birlikte ucu ve üst damağın başlangıcından (
) nun harfi.) ra harfi çıkar. g. Dilin ucu ile üst iki ön diş etlerinden ( .f. Dil ucu ile damağın üst ön dişlere yakın kısmından (
) sîn ve .) sad, (.) te harfleri çıkar. ı. Dil ucu ile alt ön dişlerden (.) dal ve (.) ta, (.çıkar. h. Dilin ucu ile üst ön dişlerden (
o
) harfleri çıkar. .) zal ve (.) se, ( .) ze harfleri çıkar. j. Dilin ucu ile üst ön dişlerin uçlarından ( .(
) fe harfi çıkar. b. .Dudak; Dudaklarda iki mahrec’den dört harf çıkarılır. a. Alt dudağın içine üst ön dişlerin teması ile (
) vav harfleri çıkar. .) mim ve (.) be, (.Yalnızca dudakların hareketiyle (
o
Takdîrî Mahrecler; Geniz, ihfa ve idğamlardaki ğunne(gizli nûn)nin mahrecidir (Suyûtî, 1427/2006, I, 316; İbn Cezerî, I,
) elifçıkar.(Karaçam, I, .) ye ve ( .) vav,(.201). Ağızve Boğaz Boşluğu Ağızve boğaz boşluğundan med harfiişlevi gören (
204-212).
o
1. Arapça harfler arasında Türkçe harflerin sesleriyle aynı olan harfler: (elif, be, te, dal, ra, ze, sin, fe, lam, mim, nun he)
Buna göre Arap alfabesindeki bu 12 harfin telaffuzunun bilindiğini varsayabiliriz. 2. Arapça harflerin bir kısmının seslerinin

Türkçedeki seslere çok benzediği söylenebilir. Bunlar (cim, şın, sad, dad, tı, gaf, kef, ye) Yukarıdaki harfler de 8 tane
olduğuna göre Arapça harflerin aslında 20’sinin sesine yabancı olmadığımız sonucunu çıkarabiliriz. 3. Arapça harflerin bir
kısmının sesleri Türkçe seslerden oldukça farklıdır. Bunlar yalnızca aşağıdaki 8 harften ibarettir: (se, ha, hı, zel, zı, ayın,
ğayın, vav)
Harflerin Sıfatları
Kuvvet Açısından Sıfatlar Kuvvetlilik, Zayıflık, Kuvvetli Sıfatlar; Cehr, inhiraf, ismât, isti’lâ, istitâle, itbâk, kalkale, safir,
Şiddet, tefeşşî ve tekrîr sıfatları kuvvetli sıfatlardır. Bu sıfatlar daha kuvvetliden daha az kuvvetliye doğru sıralanırlar.
Bunlar arasında kalkale en güçlü sıfattır. şiddet cehrden kuvvetlidir. İtbak da istilâ’dan daha kuvvetli bir sıfattır.
Zayıf Sıfatlar; Hems, istifâl, beyniyye, izlâk, lîn ve rihvet gibi sıfatlar zayıf sıfatlardır.

)Ayn:Cehr, beyniyye, ismât, istifâl,infitâh..()Dâd:Cehr, itbâk, isti’lâ, istitâle, ismât, rihvet..(
) Kâf: şiddet, hems, ismât, istifâl, infitâh..() Za: Cehr, itbâk,isti’lâ,ismât, rihvet..(
) Sîn: safir, hems, ismât, rihvet, istifâl,infitâh..() Gâf:Kalkale, Şiddet, cehr, isti’lâ, ismât, infitâh..(
) şîn:Tefeşşi,hems, ismât,rihvet, istifâl, infitâh..()Cîm: Kalkale, Şiddet,cehr,ismât,istifâl, infitâh. .(
) Lâm:Cehr, beyniyye,izlâk, istifâl, infitâh..() Dâl:Kalkale, Şiddet, cehr, ismât, istifâl,infitâh..(
) Vâv: Cehr, rihvet, izlâk,istifâl, infitâh..()Sâd: İtbâk,isti’lâ, safir, ismât, hems, rihvet..(
)Ya: Cehr, ismât, rihvet,istifâl, infitâh. .()Ğayn: isti’lâ, ismât, cehr,infitâh, rihvet..(
)Sa:Hems, ismât, rihvet,istifâl, infitâh..()Ra:isti’lâ,tekrîr,beyniyye,izlâk, infitâh. .(
)Ha:Hems, ismât, rihvet, istifâl, infitâh. .()Ze:Cehr,safir,ismât, istifal, infitâh, rihvet. .(
) Nûn:Cehr, beyniyye, ğunne, izlâk,istifâl, infitâh..() Hemze: şiddet, cehr, istifâl, ismât, infitâh..(
) Mîm: Cehr, beyniyye, ğunne, izlâk,istifâl, infitâh..()Ba: Kalkale, Şiddet, cehr, istifâl, izlâk,infitâh..(
) Fa:Hems, rihvet, istifâl, izlâk,infitâh..()Te:şiddet, hems, istifâl, ismât,infitâh. .(
) He: Hems, rihvet, istifâl,ismat,infitâh. ..
)Ha: isti’lâ, hems, rihvet, ismât, infitâh..(
(

) Zel:Cehr, ismât, rihvet,istifâl, infitâh..(

Devamlılık Açısından Sıfatlar; Lazımî Sıfatlar, Arızi Sıfatlar:
Lazımi Sıfatlar; Sakin veya harekeli hangi konumda olursa olsun her durumda var olan; harfin yapısal özelliğinden

) zâlharfinin peltekliği hiçbir zamanbuharftenayrılmaz..kaynaklanansıfatlaralazıms ıfatdenir. Örneğin(
) ra .Arızi Sıfatlar: Harfin fonetik yapısında yer alması veya almaması mümkün olan sıfatlara arızi sıfat denir. Örneğin (
harfinin duruma göre kalın veya ince okunması onun arızi sıfatlarıdır. Ayrıca harfin yapısında süreklilik göstermeyen, bazı
durumlarda bulunan, bazı durumlarda harften ayrılabilen lîn, kalkale, ihfa vb. sıfatlar arızi sıfatlardır.
Zıtlık Açısından Sıfatlar mutezâd (birbirine zıt) veya gayr-ı mutezâd (birbirine zıt olmayan) diye iki grup oluştururlar. Zıddı
Bulunan Sıfatlar Bir harfte aynı anda birkaç sıfat bulunabilir. Ancak aynı anda birbirine zıt iki sıfat bulunmaz. Örneğin bir
harfte cehr-hems, Şiddet-rihvet/beyniyye, isti’lâ-istifâl ve ismat-izlâk gibi birbirine zıt sıfatlardan yalnızca biri bulunabilir.
Nefes Akışı Açısından; Cehr ve hems sıfatları, mahreç ve nefesin akışına bağlı olarak, nefesin harf üzerindeki etkisini
yansıtan zıt sıfatlardır. Cehr sıfatı bulunan harfler telaffuz edilirken nefes akışı kesilir ve ses, mahrece yapılan basınç
sebebiyle daha kuvvetli ve daha açık olur. Hems, sesi gizlemek, fısıldamak ve zayıf ses demektir. Tecvid terimi olarak ise
harf telaffuz edilirken mahrece temasın zayıflığı nedeniyle sesle birlikte nefesin akmasıdır (İbn Cezerî, I, 202).
Ses Akışı Açısından; mahreç ve temas ölçüsüne bağlı olarak harfin sesinin akıp akmamasını gösteren Şiddet ve rihvet
sıfatlarıdır. Şiddet şiddet sözlükte güç, baskı ve sertlik anlamındadır. Terim olarak Şiddet, harf sakin okunduğunda sesinin
akmamasına denir (İbn Cezerî, I, 202). Rihvet; Rihvet, yumuşaklık ve gevşeklik anlamına gelir. Terimsel olarak harf sakin
olduğunda sesin ve nefesin tamamen akması demektir. Beyniyye arada olmak, ortada olmak demektir. Tecvid ilminde harf
sakin iken ses ve nefesin ne tamimiyle akması ne de tamimiyle akmaması durumuna beyniyye denir.
Dilin Hareketi Açısından Harf telaffuz edilirken dil kökünün aşağıya veya yukarıya doğru hareketine bağlı olarak sıfat
kazanır. İsti’lâ: yükselmek, yükseklik anlamlarına gelir. Tecvid de isti’lâ, harfin okunuşu sırasında dilin arka kısmının üst

damağa doğru yükselmesi demektir. İstifâl; Aşağıda olmak, inmek, alçalmak gibi anlamlara gelir. Terim olarak ise harf
telaffuz edilirken dilin arka bölümünün aşağıya doğru inmesine denir.
Tefhim; Bir şeyi yüceltmek, saygı göstermek ve kalın yapmak gibi anlamlara gelir. Tecvid İlminde tefhim, dilin arka kısmının
üst damağa yükselmesi sebebiyle ağız içinin sesle dolması ve harfin kalın okunması demektir. Terkîk; Bir şeyi inceltmek ve
yumuşatmak gibi anlamlara gelir. Tecvid terimi olarak ise dilin arka bölümünün aşağıda kalması nedeniyle harfin, ağız içini
tamimiyle sesle dolduramaması ve harfin ince okunmasıdır.

Mahrecin Açılıp Kapanması Açısından; Sıfatlar mahrecin açılıp kapanma biçimine göre zıt iki nitelik taşırlar. Bunlar itbâk ve
infitâh sıfatlarıdır (İbn Cezerî, I, 203).İtbâk Yapışmak, ulaşmak ve uyuşmak gibi anlamlara gelir. Tecvid İlminde itbâk, harfin
telaffuzu sırasında dilin üst damağa yapışması demektir. İnfitâh; Sözlükte açılmak ve ayrılmak anlamlarına gelir. Terim
olarak ise harfin telaffuzu esnasında dilin üst damaktan ayrılması demektir.
mahreç ve Mahrece Ulaşma Açısından; Harfler, mahrece ve telaffuz durumuna göre kolay ve zor diye nitelenebilirler.
Mahrecine hemen ulaşılabilen ya da telaffuzunda güçlük bulunmayan harfler kolay, mahrecine ulaşılması ve telaffuzu güç
olan harfler zor olarak nitelenirler (Dağdeviren, 2009, s.52). İzlâk, dilin keskinliği, süratli olmak, kolay olmak, bir şeyin ucu
gibi anlamlara gelir. Tecvid İlminde izlâk, telaffuzu esnasında harfin çabuk ve kolay seslendirilir olması demektir. İsmât;
Sözlükte susturmak, engellemek demektir. Terim olarak ise harfin telaffuzunda güçlük ve ağırlık demektir.
) harfinin telaffuzunda dilin kenarından .Zıddı Bulunmayan Sıfatlar; İstitâle sözlükte uzamak anlamına gelir. Terim olarak (

(lam) harfinin mahrecine kadar uzamasına denir (İbn Cezerî, I, 203)
İnhiraf sözlükte aşağı doğru kayma, sapma ve meyletme gibi anlamlar taşır. Terim olarak ise harf telaffuz edilirken başka
mahrece doğru dönmesi demektir (İbn Cezerî, I, 204). inhirâf (lam) ve (ra) harflerinin sıfatıdır.

Kalkale; Sözlükte sarsmak, sallamak manalarını taşır. Terim olarak kalkale kuvvetli bir sesin işitileceği biçimde mahrecin
harfleridir. .... .sarsılmasıdır (İbn Cezerî, I, 203).Kalkale harfleri

Lîn’ın sözlük anlamı yumuşak olmaktır. Tecvid terimi olarak lîn, telaffuzu esnasında dil zorlanmadığı için harfin yumuşak
biçimde seslendirilmesidir. Lîn harfleri kendisi sakin, kendinden önceki üstünlü olan (vav) ve (ya) harfleridir (Mekkî,
1401/1981, I, 45).
safir; Sözlükte kuş ve ıslık sesine benzeyen ses demektir. Tecvid terimi olarak safir, harfin telaffuzu sırasında dudakların
arasından keskin bir sesin çıkmasıdır. safir harfleri, ( ze, sin sad ) harfleridir.
) harfi telaffuz edilirken nefesin ve sesin.Tefeşşi sözlükte yayılmak ve genişlemek anlamlarını taşır. Terim olarak ise (

ağızda yayılması demektir.
Tekrîr; Sözlükte bir şeyi tekrar etmek geri döndürmek anlamlarına gelir. Terim olarak ise ilgili harfin seslendirilmesi
sırasında dil ucunun titretilmesidir. Tekrir, (ra) harfine özgü kuvvetli ve devamlı bir sıfattır.