Medineweb Forum/Huzur Adresi - Atauzem islam tarihi 3.ünite özet

3.ünite özet

EMEVÎLERİN DURAKLAMA VE YIKILIŞ DÖNEMİ

Süleyman b. Abdülmelik (715-717) iş başına geldiğinde öncelikle Velid’i destekleyerek kendisini veliahtlıktan uzaklaştırmaya çalışan devlet adamlarını görevden almıştır.

Deneyimli ve başarılı valilerin görevlerinden alınması, gerileme döneminin başlangıcı olmuştur. Bu durum bir taraftan kabileler arası çatışmaları iyice körüklemiş, diğer taraftan dış politikada duraklamaya yol açmıştır.

Bu dönemde dış politikada göze çarpan en önemli olay, 717 yılında gerçekleşen fakat olumlu bir sonuç alınamayan bir yıllık İstanbul kuşatmasıdır. Süleyman, ölüm döşeğindeyken oğlunu ya da kardeşlerini değil, Ömer b. Abdülaziz’i veliaht olarak atamıştır.

Ömer b. Abdülaziz (717-720), halifeliği döneminde dış fetihten ziyade iç fethi önemsemiştir. O, dinî ve siyasî birliği gerçekleştirmeyi hedeflemiş, bu maksatla vatandaşlar arasında hiçbir ayırım yapmaksızın onların sorunlarıyla ilgilenmiş ve çözüm üretmeye gayret etmiştir.

İlme büyük önem vermiş, ilim adamlarının önerilerini dikkate almış ve hadislerin tedvini konusunda ilgilileri teşvik etmiştir. Halk tarafından sevilmeyen valileri ve diğer devlet adamlarının yerine daha dindar, dürüst ve duyarlı kimseleri atamıştır. Haksız kazanç elde ettiği kanaatine vardığı kimselerin varlıklarına el koymuş ve hazineye devretmiştir.

Ömer b. Abdülaziz’in bu uygulamaları, İslâm dininin yayılışını hızlandırmış, özellikle Kuzey Afrika ve Endülüs tarihinde önemli bir yere sahip olan Berberîler ile İslâm’ın istikbaldeki bayraktarlığını yapacak olan Türkler’in İslâmlaştırılmasını sağlamıştır. Liyakatli olanların seçimle iktidara gelme anlayışını da yeniden yerleştirmek için çaba sarf eden Ömer b. Abdülaziz, Emevîlerin sert direnişiyle karşılaştığı için başarılı olamamıştır.

Yezid b. Abdülmelik (720-724)’in halife olmasıyla birlikte Ömer b. Abdülaziz döneminde sağlanan güven ortamı bozulmuş, kabile çatışmaları ve iç isyanlar yeniden başlamıştır. Ayrıca Yezid b. Abdülmelik’in eğlenceye düşkünlüğü, kamuoyu desteğini tamamen kaybetmesine neden olmuştur. Yezid b. Abdülmelik’in vefatının ardından kardeşi Hişam b. Abdülmelik hilafet makamına geçmiştir.

Hişam b. Abdülmelik döneminde (724-743) devlet, yeniden bir toparlanma sürecine girmişse de bu süreç fazla uzun sürmemiştir. Hişam b. Abdülmelik’in hayatının sonlarına doğru Türkler Orta Asya'da, Berberiler ise Kuzey Afrika'da Emevî egemenliğine başkaldırmış ve artık önü alınamayan iç karışıklıklar gün geçtikçe artarak devam etmiştir. Onun ölümünde sonra yerine Velid b. Yezid halife olmuştur.

Velid b. Yezid (743-744), ilk olarak Hişam dönemindeki etkin valileri görevden alıp hapse attırmıştır. Ayrıca eğlenceye düşkün ve müsrif bir halife olarak tanınmıştır. Onun Hişam b. Abdülmelik’in doldurduğu hazineyi hesapsız harcamalarla boşaltması, bazı devlet yöneticilerini de yolsuzluklar yapmaya özendirmiştir.

Bütün bunlar, halk arasındaki huzursuzlukların artmasına ve neticede Velid b. Abülmelik’in oğlu Yezid’in yaptığı bir ihtilalle halifenin öldürülmesine neden olmuştur. İhtilal’in ardından da özellikle Yemen asıllı kabilelerin desteğini alan Yezid, hilafet makamına oturmuştur.

Yezid b. Velid, altı ay halifelik yaptıktan sonra vefat etmiştir. Onun vefatından sonra kardeşi İbrahim b. Velid halife olmuştur.

İbrahim b. Velid, halife olduğunda ayaklanmalar, ülkenin her tarafına yayılmaya başlamıştır. İbrahim, Kelb kabilesinden aldığı destekle iktidarını sürdürmeye çalışmışsa da Kays kabilesi tarafından desteklenen Ermeniye ve Azerbaycan valisi Mervan b. Muhammed’in ayaklanmasıyla iktidardan uzaklaştırılmıştır.

Mervan b. Muhammed (744-749)’in halifelik dönemi, büyük isyanlarla mücadele ederek geçmiştir. Horasan’da Ebû Müslim’in isyanı ve Nasr b. Seyyar’ın yenilgiye uğraması, Abbasîlere Irak yolunu açmış ve Kûfe, Abbasîlerce ele geçirilerek Ebu’l-Abbas halife ilan edilmiştir.

Bu arada Mervan b. Muhammed, Zab suyu kenarında Abdullah b. Ali komutasındaki orduya mağlup olmuş ve yakalanarak öldürülmüştür. Böylece 661 yılında kurulan Emevî Devleti, 750 yılında tarihe karışmıştır.

Hâricîler ve Hz. Ali taraftarlarının direnişleri, Emevîleri hayli uğraştırmıştır. Ayrıca yönetim kadrosunda kabilecilik anlayışının devlet politikası haline gelmesi ve iki veliaht tayini, rekabet ve çatışmalara yol açmıştır.

Yine Arap olmayanlara adil davranılmayışı ve onlardan ağır vergiler alınması, Mevâlî’nin, yönetim karşıtı gruplara destek vermelerinde önemli rol oynamıştır.

Diğer taraftan bazı halifelerin, halkın sorunlarıyla ilgilenmeyip eğlenceye düşkün olmaları, hilafet makamının saygınlığının zayıflamasına neden olmuştur. Bütün bunlar, Emevî Devleti’nin yıkılışını hızlandırmış Abbasî devleti’nin kuruluşuna zemin hazırlamıştır.