Medineweb Forum/Huzur Adresi - Atauzem islam tarihi 4.ünite özet

4.ünite özet

EMEVÎLER’DE MEDENiYET TARiHi

Emevîlerde veraset yoluyla iş başına gelen halifeler, devlet işlerini vezirler aracılığıyla yürütmeye başlamışlardır. Bu dönemde halifelerin halk ile yapacağı görüşmelerin düzenli olarak yürütülebilmesi için bir de haciplik görevi ihdas edilmiştir. Yüksek rütbeli diğer görevliler, divan başkanlarıydı.

Emevîler devrindeki en önemli divanlar, resmî yazışmaları düzenleyen Dîvânü’r-resâil, halifenin mektuplarını yazıp gerekli yerlere gönderme işini yürüten Dîvânü’l-hatem, malî işlerden sorumlu Dîvânü’l-harâc, posta ve istihbarat işlerini yürüten Dîvânü’l-berîd ve askerî işlemleri düzenleyen Dîvânü’l-cünd idi.

Asayiş, şurta teşkilatı tarafından sağlanır ve bu teşkilatın başında sâhibü’ş-şurta denilen bir görevli bulunurdu. Emevî toprakları merkez hariç beş ayrı eyalete ayrılarak yönetilirdi. Bu eyaletler, Hicaz, Irak, el-Cezîre, Mısır ve İfrikiye’den ibaretti. Eyalet umumi valileri, halife tarafından atanırdı. Umumi valiler ise eyalete bağlı şehirlerin valilerini tayin hakkına sahip bulunuyorlardı.

Emevîler, mecburi askerlik sistemini başlatmışlardır. Ordu, Dîvânü’l-cünd tarafından idare edilirdi. Emevî ordusunun esasını “mürtezika” denilen nizamî ve daimî stadüdeki maaşlı muvazzaf askerler oluşturuyordu. Gönüllü olarak cephelere koşan ve kendilerine “mutatavvia” denilen askerlere maaş verilmezdi. Ancak bunlar savaş ganimetlerinden pay alırlardı. İlk dönemlerde sadece Araplardan oluşan Emevî ordusuna son zamanlarda Arap asıllı olmayan Müslümanlar da dahil edilmişti. Emevîler, Muâviye’den itibaren Bizans’tan bazı adaları alacak ve İstanbul’a ulaşacak kadar güçlü deniz birliklerine de sahip olmuşlardır.

Emevîler’de adliye işleri, hisbe teşkilatı, kadılık teşkilatı ve mezâlim mahkemeleri tarafından yürütülürdü.

Başında muhtesib denilen bir görevlinin bulunduğu hisbe teşkilatı, iyiliği emreder ve kötülükleri engeller, bunun yanı sıra çarşı pazarları, ölçü ve tartı aletlerini ve gıda maddelerini denetleme görevini yürütürdü. Kadılar, genellikle dinî meselelerle ilgili davalara bakarlardı. Mezalim mahkemeleri ise üst mahkemeler olup kadıların üstesinden gelemedikleri davaları hallederlerdi.

Emevîler’de mescitler, alimlerin evleri ve saraylar birer ilim müessesesi idi. “Küttâb” adı verilen ilk mekteplerde okuma yazma ve temel dinî bilgiler öğretilirdi. İlk mektepleri bitirenler, mescitlerdeki ders halkalarına katılırlardı. Buralarda dinî ilimler ağırlıklı olarak öğretilmekle birlikte tıp ve kimya gibi önceki milletlerden alınan ve “ulûmü’l-evâil” denilen ilimleri Arapça’ya çevirme faaliyetleri de yürütülürdü.

Bu dönemde şiir ve hitabet revaçta olup önemli şair ve hatipler yetişmiştir. Arap olmayan Müslümanların Kur’ân’ı hatalı okumamalarını sağlamak gayesiyle nahiv çalışmalarının temelleri atılmıştır.

Kıraat ilmine ait ilk eserler Emevîler döneminde yazılmıştır. Kur’an metnine nokta ve harekelerin konulması, mushafın cüzlere ta’şir ve tahmislere ayrılması ve ayetlerin sayısına ve durak yerlerine dair ilk eserlerin telif edilmesi de bu dönemde gerçekleştirilmiştir.

İlk tefsir kitapları da yine bu dönemin ürünleridir. Mekke tefsir ekolünün kurucusu sayılan ve “Müfessirlerin sultanı” ve “Kur’an’ın tercümanı” olarak anılan Abdullah b. Abbas, Emevîler devrinin en meşhur müfessirlerinin başında gelir. Yine Mücahid b. Cebr’in tefsiri en meşhur tefsir kitaplarından biri olup “Tefsiru Mücâhid” olarak tanınmaktadır.

Hz. Peygamber zamanında başlayan hadis yazma faaliyeti, Emevîler döneminde yoğunluk kazanmıştır. Ömer b. Abdülaziz döneminde hadisler tedvin edilmiştir. Hadis rivayetinde isnad uygulaması da Emevîler devri hadisçileri tarafından başlatılmış ve hadislerin kimlerden alındığı belirtilmiştir.

Konularına göre tasnif edilmiş ilk fıkıh kitapları Emevîler dineminde yazılmış olup bunlardan çok azı günümüze ulaşabilmiştir. Daha sonraları ehl-i hadis ve ehl-i rey olarak anılacak olan ve Emevîler döneminde “Hicaz ekolü” ve “Irak ekolü” olarak adlandırılan iki grup, fıkıh sahasında bu dönemin adeta bir simgesi haline gelmiştir.

Emevîler dönemi, kelâm ilminin temellerinin atıldığı bir dönem olarak kabul edilmektedir. Bu dönemde Şîa, Havâric, Kaderiye, Cebriye ve Mürcie gibi bazı gruplaşmalar meydana gelmişse de büyük itikadî ekoller henüz teşekkül etmemiştir. Dönemin iki önemli şahsiyeti, Hasan Basrî ve Ebû Hanife’dir.

Emevîler döneminde İslâm tarihçiliği, Hz. Peygamber’in hayatı ve savaşlarını konu alan siyer ve megâzi çalışmalarıyla başlamıştır.
Ulûmü’l-evâil adı verilen Felsefe, astronomi, matematik, tıp ve kimya gibi ilimlere ait eserlerin Arapça’ya çevrilmesi yine Emevîler dönemine rastlamaktadır.

Emevîlerde toplum, başlıca Müslümanlar, köleler ve zimmîlerden oluşuyordu. Arap olmayan Müslümanlara “mevâlî” deniliyordu. Fethedilen bölgelerde kurulan yeni şehirlere iskân edilen Araplar Mudarîler ve Yemenîler olmak üzere ikiye ayrılırlardı. Bu iki kabile arasında siyasî, kabilevî veya mahallî sebeplerle sürekli mücadeleler yaşanırdı.

Devletin başlıca gelir kaynakları, harac, cizye, öşür (gümrük vergisi), zekat ve ganimetten ibaretti. Abdülmelik b. Mervan tarafından bastırılan ilk İslâm parası, iktisadî hayatın en önemli olaylarından biriydi.

İslâm sanatının temelini teşkil eden Emevî sanatı, özellikle mimarlık alanında gelişmiştir. Dinî mimarinin ilk örneği, Kubbetü's-Sahra’dır. Abdülmelik b. Mervan tarafından yaptırılan bu bina, Kudüs’teki mimari şaheserlerin en güzelidir. Dinî mimarinin bir diğer örneği ise, I. Velid döneminde Şam'da yaptırılan Emevîye Camisi olup Emevî mimarisinin karakteristik özelliklerini taşımaktadır

Hişam b. Abdülmelik devrinde yapılmış olan Kasrü’l-hayr, aynı halife döneminde yapımına başlandığı tahmin edilen Hırbetü’l-mefcer ve Kusayrü Amre ve II. Velid döneminde yapımına başlandığı sanılan Kasrü’l-müşettâ ise, Emevî sivil mimarisini temsil eden en önemli saraylardır