Fırat ilitam usul-ü fıkıh ünite 5 özet
 

İCMA
İcma, klasik sıralamada Kur’ân ve Sünnetten sonra üçüncü sırada
bulunmaktadır.
B- Istılahi Manası
Cürcani şöyle tarif etmiştir: “Hz. Muhammed (s.a.a.)’in ümmetinden olan
müçtehitlerin bir asırda dini bir meselenin hükmü hakkında görüş birliğine
varmalarıdır.”
Debûsi şöyle tarif etmiştir: “Bir asıda bulunan, adalet sahibi ve içtihada ehil
âlimlerin bir hüküm üzerinde görüş birliliğine varmalarıdır.”
Molla Hüsrev’in tarifi ise şöyledir: “Her hangi bir asırda Hz. Peygamber
(s.a.v.)'in vefatından sonra onun ümmetine mensup olan müçtehitlerin şer'î ve
içtihadi bir hüküm üzerinde görüş birliğine varmalarıdır”.
Maksadı en iyi açıklayan ise Molla Hüsrev’in tarifidir. Buna göre
icma’ın gerçekleşmesi için şu şartlar gereklidir:
1. İttifak: İcma’ın en önemli unsurunu ittifak teşkil eder.
. Bu kayda göre, bir
asırdaki müçtehitlerden bir tanesinin bile muhalif kalması durumunda icma
gerçekleşmez.
2. Hz. Peygamber(s.a.v.)’in vefatından sonra olması.
3. İcma edenlerin müçtehit olması.
4. Müçtehitlerin ümmet-i Muhammed’den olması.
5. Müçtehitlerin adalet sahibi olmaları.
6. İttifak mevzuunu teşkil eden hükmün şer’i ameli olması: Yani içtihat
konusunu teşkil eden hükmün dinin pratikleriyle ilgili olmalıdır. İslam’ın inanç sistemi
icma ile değil, Kur’an, Sünnet ve akıl ile sabit olur.
7. İttifak edilecek meselenin içtihadi olması: Zira sübutu ve delaleti itibariyle
kati delillere dayanan ve içtihadın geçerli olmadığı meselelerin hükümleri, icma’ ile
değil mezkür delillerle tespit edilir.
II- İCMA’IN KISIMLARI
sarih ve sükûti olmak üzere iki kısma ayrılır:
A- Sarih İcma
Adından da anlaşılacağı üzere; bütün müçtehitlerin, içtihat mevzuu olan
meselenin hükmü hakkında aynı istikamette sözlü beyanlarıyla ve fiili tatbikleriyle
gerçekleşen icmadır. Hanefiler buna “icmada azimet “ tabirini kullanırlar. Şayet sözlü
beyanlarıyla sabit olursa “kavlî icma’”, uygulamalarıyla sabit olursa ona da “amelî
icma’” adı verilmektedir.
B- Sükûti İcma
Müçtehitlerin icma’ı
; bir kısmının açık beyanı veya
ameli karşısında diğerlerinin reddetmeksizin sükût etmeleriyle de gerçekleşebilir şeklinde tarif etmişlerdir.
İşte
bu ikinci kısma “sükûti icma’” adı verilmektedir. Hanefiler icma’ın bu kısmına “icmada
ruhsat” terimini kullanmışlardır.
sükûti icma’da şu şartlar aranmalıdır:
1. Kendisine diğer müçtehitlerin görüşü ulaşan müçtehidin, muvafakat ve
muhalefet emaresi sayılacak davranışların bulunmaması gerekir. Zira muvafakat
emaresi sarih icmaya, muhalefet emaresi ise icma’ın gerçekleşmediğine delalet eder.
2. Müçtehidin, mezkûr problemi kendi bilgileri çerçevesinde ele alıp
inceleyebileceği bir müddetin geçmesi gerekir.
III- İCMA’IN DELİL OLUŞU
Mutezile’den Nazzam ve bazı Şia âlimleri icma’ın imkânsızlığından bahisle,
prensip olarak onun şer’i bir hüccet oluşunu reddetmişlerdir. Buna karşılık
Ehlisünnetten olan müçtehitlerin hemen tamamı icmaı şeri bir hüccet olarak kabul etmişler.
IV- İCMA’IN SENEDİ
“İcma’ın senedi” tabiri ile bir meselenin hükmü hakkında görüş birliğine varan
müçtehitlerin o görüşe ulaştıran delil kastedilmektedir.
Genellikle Kur'ân ve Sünnetin icma’a senet olabileceği kabul
edilirken, Kıyasın senet olup olmayacağı ihtilaf konusu olmuştur.
A- Kur’ân
İslam fakihleri bir kişinin ninesi ile evlenmesinin haram olduğu konusunda
görüş birliğine sahiptirler. Bu hüküm konusundaki delilleri Kur’ân’da geçen
“analarınız size haram kılındı” mealindeki ayeti kerimedir. Müçtehitler buradaki
“ümm” kelimesini sadece kişiyi doğuran kadın değil, annesi ve babası tarafından
ninelerin tamamına delalet ettiğini kabul etmişlerdir.
B- Sünnet
Hz. Peygamber (sav) bir hadislerinde şöyle buyurmaktadır: “ يبعو فال طعاها ابتاع هن
يقبضو حتى / kim bir gıda maddesini satın alırsa onu teslim almadan başkasına
satmasın” Bu hadisi bütün müçtehitlerce kabul edilmiş, satın alan kişinin teslim
almadan onu başkasına satmasının dinen yasak olduğunu kabul etmişlerdir.
C- Kıyas
Kıyasın icma’ için senet olup olamayacağı hakkında ihtilaf edilmiştir. Bu
konuda, biri menfi, diğeri müspet olmak üzere iki görüş bulunmaktadır.
1. Kıyasın icma için senet olamayacağını savunan görüş:
. Bu görüşü benimseyenler; kıyasın
zanni, icma’ın ise kati bir hüccet oluşundan hareketle, kuvvetli olanı zayıf olana bina
etmenin doğru olmayacağı sonucuna varmışlardır.
2. Diğer bir grup ise kıyasın icma’a senet olabileceğini savunmuştur: Bu görüş
cumhurun görüşüdür. Bu grup görüşlerini şöyle savunmuştur. Kıyas şeri bir hüccettir
dolayısıyla icma senet olmaya elverişlidir. Sahabe icma’ına baktığımızda bunların
çokların bir nassa değil kıyasa dayandığı görülecektir
D- Maslahat-ı Mürsele
İcma’ın tartışmalı senetlerinden birini de maslahat-ı mürsele teşkil eder.
“Maslahat-ı mürsele” kabul ve reddine dair şer’i bir delil
bulunmayan maslahat demektir. Hz. Peygamber (s.a.s.)’in sahabesinin uygulamaları
dikkate alındığında maslahat-ı mürsele’nin icma’ın hareket noktası olabileceği
edebileceğini kabul etmemiz gerekmektedir. maslahat temelli icmalara örnekler:

a- Hz. Ebu Bekir zamanında Kur’ân-ı kerimin toplanması.
b- Hz. Ömer’in, Şam ve Sevadü’l-Irak topraklarını savaşçılar arasında taksim
etmeyerek Müslümanların ortak malı haline getirmesi.
c- Hz. Osman’ın Kur’ân-ı kerim’i istinsahı ve özel mushafları yaktırması.
d- Hz. Osman’ın Cuma günü ikinci ezanı okutması.
: Senedi maslahat olan icma’ın
hüccet değeri, nass ve kıyasa dayanan icma’a göre daha zayıftır. Bu sebeple,
maslahatın değişmesiyle, değişmeye elverişlidir.

V- İCMA’IN MERTEBELERİ
Kuvvet derecesine göre İcma dört mertebeye ayrılmıştır. Şimdi kısaca bunları
açıklayalım:
1. İcma’ın en kuvvetli mertebesini Sahabenin sarih icması teşkil eder. Zira bu
icma’ın hüccet oluşu hakkında ümmet arasında bir ihtilaf yoktur. Mesela Hz. Ebu
Bekir’in hilafeti hakkındaki icma bu kabildendir. Bu icma mütevatir haber
menzilesindedir, dolayısıyla bununla sabit olan hükmü inkar küfre düşürür.
2. İkinci sırada, Sahabenin bir kısmının açıkça (nassan) söyleyip diğer bir
kısmının sükutu ile sabit olan icma bulunmaktadır. Bunun bir öncekine göre daha
aşağı derecede olmasının sebebi, sükûtun takrire delaletinin açık ifadenin
delaletinden daha aşağıda bulunmasındandır. Bu icma sübutu kati delaleti zanni delil
menzilesindedir.
3. İcma’ın üçüncü mertebesini, Sahabeden sonra her asrın müçtehitlerinin,
hakkında kendilerinden önce muhalif bir görüş ortaya çıkmayan hüküm üzerindek
icma’ teşkil eder. Bu icma meşhur haber gibi kabul edilmiştir. Bu mertebedeki bir
icma ile sabit olan hükmü inkar eden kişi, sapkınlıkla itham etmek mümkün ise de
tekfir etmek caiz değildir.
4. Son sırada ise; müçtehitlerin, kendilerinden önce bir muhalifi bulunan bir
hüküm hakkındaki icmaları ve yer alır. Zira bu âlim ve fakihlerin ihtilaf ettikleri bir
fasıldır. Bazı alimler, bu kısmı icma olarak görmemişlerdir. Bu icma haber-i vahit
menzilesindedir.
HAZIRLAYAN: SU KAYA