Hacca farz olduğu sene hemen gitmeli mi?
 

Hac ibadeti, aklı başında, hali vakti müsait ve sağlığı yerinde olan her Müslümana ömürde bir dea olmak üzere farzdır Buna göre, bir Müslüman bu ibadeti farz olduğu sene mi yerine getirmeli, yoksa daha sonraki senelere erteleyebilir mi? Ertelemekle mes’ul duruma düşüp günaha girer mi?

Bu meselede cumhur-u ulemâ olarak bilinen ekserk müçtehidlerin görüşü ile bazı müçtehidlerin görüşü farklıdır Meselâ, Mâlikî mezhebinin kurucusu İmam Mâlik’e, Hanbelî mezhebinin kurucusu İmam Ahmed bin Hanbel’e, Hanefî mezhebinden İmam-ı Âzam ve Ebû Yusuf’a göre, üzerine hac farz olan birkimsenin o yıl hacca gitmesi gerekir Çünkü hac fevrîdir; farz olduğu sene hemen gitmelidir; daha sonraki senelere bırakıldığında günaha girilmiş olur Hatta bu müçtehidlere göre, hacca gitmesi farz olan, fakat evlenecek durumda olan bir Müslümanın önce hac farîzasını yapması, nikâhı ise sonraya bırakması gerekir Ancak evlenmediği takdirde nefsine hâkim olamama ihtimali varsa, önce evlenir, hacca da ertesi sene gider

İmam Şâfiî ile Hanefî mezhebinden İmam Muhammed’e göre ise, kendisine hac farz olan kimse, bu ibadeti farz olduu sene değil de, daha sonraki senelerde ömrünün sonuna kadar yapabilir Bu zatlara göre hac ibadeti ömrîdir; hayatın içinde herhangi bir senede gidilebilir

Bu hususta Şâfiî mezhebinin açık görüşü şöyledir:
Kendisine hac farz olan bir Müslüman, bu ibadeti aynı sene içinde değil de, daha sonraki bir seneye bırakırsa günahkâr olmaz Ancak geciktirmenin meşru olabilmesi için şu iki şartın bulunması gerekir:

Birincisi: Daha sonraki seneye bırakmak sûretiyle yaşlılık, hacca gitmekten âciz düşme veya maddî imkânını kaybmetme gibi sebeplerle haccı kaçırmaktan korkmamalıdır Bu sebeplerden birisi ile hacca gidememe endişesi varsa, o sene içinde hacca gitmesi gerekir, geciktirirse günahkâr olur

İkincisi: Hacca farz olduğu sene gidilememişse, daha sonraki sene gitmek için azmetmeli, gayret göstermelidir Fakat daha sonraki senelerde de gitmekiçin bir gayrette bulunmazsa yine günahkâr olur1

İmam Muhammed ise haccın daha sonraki senelere bırakılmasının caiz olduğunu belirtir Bu İmama göre, namaz için vakit ne ise, hac için de ömür odur Yâni namazı vaktin sonuna geciktirmek caiz olduğu gibi, haccı da ömrün nihayetine kadar geciktirmek caizdir Fakat bu cevaz, “hac mutlaka geciktirilmelidir” mânâsına değil de, “Hemen yapmak lâzım gelmez” mânâsınadır

Bununla beraber, haccı farz olduğu sene bir defa geciktirmekle insan fâsık olmaz Ancak şartları mevcut olduğu halde her sene geciktirmeye devam ederse, farzı zamanında yapmadığından bir vacibi terk etmiş ve tahrimî bir mekruh işlemiş olur

Bir insan, kendisine hac farz olduğu halde, geciktirir, zamanında yapmadan ölürse, borçlu olarak gitmiş olacağından günahkâr olur Ancak ölmeden birkaç sene önce yapmışsa hac kaza değil, edâ olur Yani hac ibadetini ilk farz olduğu sene değil de, meselâ, on yıl sonra da yapsa, yine hac borcunu ödemiş sayılır2

Görüldüğü gibi, gerek Şâfiî mezhebinin, gerekse, İmam Muhammed’in haccın geciktirilebileceği hususundaki görüşleri tamamen bir ruhsat ve cevazdan ibadettir Fakat namaz, oruç ve zekât gibi İslâmın beş şartından biri olan haccı bazı dünyevî meşguliyet ve bahaneleri ileri sürerek farz olduğu sene değil de, 60-70 yaş gibi ileriki yaşlara bırakmak her halde bir vacibin terkine sebep olmakta, müctehidlerin çoğuna, Hanefî mezhebinin de iki büyük imamına göre kişi ağır bir mes’uliyet altına girmiş olur Bu meseleye fazla dikkat gösterilmemesinden dolayıdır ki, bilhassa ülkemizde hacca gitmek için ya 60-70 gibi ileriki bir yaş veya emekliliği bekleme gibi yanlış bir kanaat yerleşmiştir Bu kanaatin temelinde “Haccı tutamama” bahanesi yatmaktadır

“Haccı tutamama” ne demektir? Eğer bunun mânâsı, birtakım kötü alışkanlıklardan vaz geçememe ise, zaten bir Müslümanın hacca gitmeden önce de haramlardan uzak durması, farzları yerine getirmesi gerekir Böyle bir bahane, nefsin aldatmasından ve kuru bir vesveseden öte bir şey olmasa gerektir Üzerine hac farz olduğu halde bu çeşit bir vesveseye kapılan bir insan, farz bir ibadeti terk etme mes’uliyetinin altına girmiş demektir

Bundan dolayı mes’uliyetinden ve vebalinden kurtulmak için haccı farz olduğu sene yapmak lâzımdır Bütün mezheplere göre kuvvetli olarak kabul edilen görüş budur

1 el-Mezâhibü’l-Erbaa, 1:631-632
2 Mecmaül-Enhür, 1:260; İbni Âbidin, 2:140-141

Mehmed Paksu İbadet Hayatımız-1