ilk dönem islam tarihi 8. ünite özet Medineweb
 

İlk dönem islam tarihi = ÜNITE 8 =
Hz. Ömer Dönemi
♥ İslam tarihinin ikinci halifesi Ömer b. Hattab, Kureyş'in Adiy koluna mensuptur.
♥ İslam'ın 6.yılında Müslüman olan Hz. Ömer, cahiliye döneminde elçilik görevini üstlenmişti.
♥ İyi bir hatip olan Hz. Ömer ahlak, şeref, adalet ve hürriyeti konu alan şiirleri severdi.
♥ Güçlü bir muhakeme gücüne sahip olan Hz. Ömer adaleti ile meşhur oldu. Kendisine hekim ile batılı birbirinden ayıran , anasından Fârûk lakabı verilmiştir.
♥ Hz. Ömer aynı fikirde olmadığı konularda Hz. Muhammed'e karşı dahi fikirlerini net ve açık bir şekilde ortaya koymaktan çekinmedi.
♥ Hudeybiye anlaşması sırasında Müslümanların aleyhine gözüken maddelere karşı çıkmış, Hz. Muhammed'in ısrarı ve Hz. Ebu Bekir'in konuşmaları sonucunda ikna olmuştur.
♥ Hz. Ebu Bekir döneminde müşavirlik ve kadılık yapmıştır.
♥ Hz. Ömer halifeliği döneminde insanların sosyal statüleri ve veya ekonomik durumlarına göre hareket etmezdi.
♥ Devlet malı konusunda son derece hassastı.
♥ Beytü'l-Mal'den en düşük maaşı alan isimdi.
♥ Bid'at ve hurafelere karşı çok net tavır yakınan Hz. Ömer, bunların önlenmesi için gerekli önlemleri geciktirmeden alırdı.
♥ Hz. Ebu Bekir son zamanlarda kendisinden sonra Hz. Ömer'in hilafetini düşünmüş ve bu konuyla alakalı sahabilerle istişarede bulunmuştur. Daha sonra yazdırdığı ahitname ile halka kararını tebliğ etmiştir.
♥ Halkın genel kabulüyle Hz. Ömer, İslam Devleti'nin ikinci halifesi olmuştur.
♥ Yaklaşık 10 yıl halifelik yapmıştır.
♥ Onun döneminde halife yerine emîrü'l-mü'minîn kavramı kullanılmaya başlanmıştır.
♥ Halifeliği sırasında mescitte halktan gelen şikayet ve talepleri dinlemiş ve sorunlara çözüm üretmenin yollarını artmıştır.
♥ Rastladığı kişilere devletin ve halkın durumunu sorup bir nevi kamuoyu yoklaması yapmayı ihmal etmezdi.
♥ Tarih alanına meraklı olan Hz. Ömer'in Medine'de bulunan İranlılardan başarılı hükümdarların hayat hikâyelerini ve siyaset tarzlarını dinlediği rivayet edilmiştir.
♥ Hz. Ömer döneminin en belirgin özelliği "fetih hareketleri" dir. Bu dönemde Suriye, Irak, İran tamamen, Filistin, el-Cezire ve Mısır'ın büyük kısmı feshedildi.
Irak ve İran Fetihleri
● Başlangıçta bu bölgedeki savaşları Müsenna b. Harise komuta ediyordu. Daha sonra onun yardımına Ebu Ubeyde gönderildi.
● İran ordusunun komutanı Rüstem idi.
● Yapılan savaşı Müslümanlar kazandı.
● Müslümanlara karşı yaptığı ilk savaşı kaybeden Rüstem, yeni bir ordu sevk etti. Başlangıçta Müslümanlar düşman ordusunu bozguna uğratsa da fillerin yardımıyla İslam ordusunu geri püskürttü. Bu sırada Fırat nehri üzerindeki köprü yıkılınca Müslüman askerler boğuldu.
● Köprü Savaşı adı verilen bu savaşta Müsenna'da şehit oldu.
Kadisiye Savaşı ( 14/635 )
■ İslam ordusunun başkomutanı Sa'd b. Ebu Vakkas, Kufe'ye 30 km uzaklıktaki Kadisiye'de ordugahını kurdu.
■ İslam ordusunda 45 bin asker bulunuyordu.
■ 120 bin kişilik İran ordusunun başında Şehriyar'ın oğlu Yezdicerd bulunuyordu.
■ Yezdicerd, gönderilen elçileri nezaketsizce geri çevirerek barış istemediğini gösterdi. Bunun üzerine başlayan savaşta Sâsâni ordusunda bulunan filler İslam ordusunda büyük kayıplar verdiriyor. Dört günün sonunda İran tarafına büyük kayıplar verdirildi.
■ İran ordusunun komutanlarından Rüstem, Hilal b. Alkame tarafından öldürüldü.
■ Müslümanlar önemli miktarda ganimet elde ettiler. Bunların arasında İran'ın en büyük ve en ünlü sancağı Drefşigavyani de bulunuyordu.
■ Zaferden sonra ağırlıkları ve kadınları bir miktar askerle Kadisiye'de bırakan Sa'd, Babil'e hareket etti. Kadisiye'den kaçan asker ve komutanlar burada toplanmıştı.
■ Yapılan savaşta İranlılar mağlup edildi. Daha sonra Medain ve el-Cezire fethedildi. Böylece Suriyeli Araplarla Iraklı Araplar birleştiler.
■ Bu sırada kazanılan bir diğer başarı da Halid b. Velid komutasında kazanılan Yermük savaşıdır. Bu savaşta Şam ve Hımıs feshedildi.
Nihavend Savaşı ( 21/642 )
> H. 21 yılında İranlılar kaybettikleri toprakları geri almak için harekete geçtiler.
> Hürmüz'ün oğlu Merdanşah komutasında 150 bin kişilik ordu hazırlandı.
> Kûfe valisi Ammar b. Yasir durumu derhal Medine'ye bildirince, yapılan istişare sonucunda > Nu'man b. Mukarrin komutasında Muğire b. Şube, Huzeyfe b. el-Yaman görevlendirildi.
> Yapılan savaşta " sahte ricat " tekniği kullanıldı.
> Müslümanlar büyük bir zafer kazandilar.
> Savaşta Numan şehit düştü. O'nun yerine Huzeyfe gecti ve düşmanı Hemedan'a kadar takip etti.
> Ele geçirilen mücevher ve ganimet sebebiyle bu zafere " Fethu'l-feth " denildi.
BİZANS ÜLKESİNDEKİ FETİHLER
Şam ve Kudüs'ün Fethi
× Hz. Ömer zamanında ilk fethedilen yer Şam'dır.
× Filistin bölgesi Amr b. As tarafından fethedildi. Daha sonra Kudüs'ü kuşattı. Bir yıllık yaşatmanın sonucunda şehir h. 16 yılında Hz. Ömer'e teslim edildi.
× H. 18/639 yılında Irak, Suriye ve Mısır çevresinde veba salgını çıktı. Ebu Ubeyde, Muaz b. Cebel, Yezid b. Ebu Süfyan ve Haris b. Hişam gibi isimler bu salgın sırasında vefat ettiler.
Mısır ve İskenderiye'nin Fethi
* Hz. Ömer, Amr b. As'ı Mısır'ın fethiyle görevlendirildi.
* Amr, Kıptiler ile Rumlar arasındaki anlaşmazlığı iyi değerlendirerek Ferema'yı kolaylıkla fethetti. Daha sonra Bilbis ve Yunan kalesini fethetti. Miktar b. el-Esved ve Übade b. Samit destek kuvvet olarak gönderildi.
* Birleşik Müslüman ordusu h. 20/640 yılında tüm Mısır'ı fethetti.
* Mısır Mukavkıs'ı Amr ile yıllık belli bir miktar cizye karşılığı anlaşma imzalamıştı. Ancak Bizans kralı Herakl bu anlaşmaya karşı çıkmış ve İskenderiye üzerine bir ordu sevk etmisti.
* Bu arada İskenderiye'yi Müslümanlar kuşattı.
* Üç ayın sonunda İskenderiye Müslümanlarca fethedildi ve böylece tüm Mısır, İslam hakimiyetine girmiş oldu.
Hz. Ömer'in Yönetim Anlayışı
- Hz. Ömer döneminde devlet sınırlarının hızla genişlemesi idarede bırakıp yeniliklerin yapılmasını zorunlu kılmıştır. Bu noktada valilerin tayini önem kazanmıştır.
- Hz. Ömer hac mevsiminde valiler ve o şehirdeki diğer idareciler hakkında hacılardan bilgi alırdı.
- Valiler namazlarda imamlık yapar, mescidlerde halka İslam'ı öğretir, şehirde emniyet ve asayişi sağlar, adlî işleri yuruturken suçluları cezalandırırdı. Ayrıca orduyu düzenlemek ve savaşı idare etmek, vergileri toplamak, maaşları dağıtmak, ganimetleri bölmek valilerin görevleri arasındaydı.
- Vilayetlerde valiye ilaveten kâtip, divan kâtibi, harac âmili, sahibü'ş-şurta, beytüllahim'l-mal âmili ve ordu komutanı gibi görevliler bulunuyordu.
Devletin Gelirleri ve Giderleri
# Gayr-i Müslimlerin erkeklerinden can ve mal ehliyeti ile inanç hürriyetini sağlama karşılığında cizye adıyla alınan baş vergisi, yine gayr-i Müslim topraklardan alınan harac vergisi, savaş yoluyla alınan her türlü mal ve esirler, ticaret için gelen tacirlerden alınan vergiler ve zekât devletin gelirleri arasındadır.
# Hz. Ömer savaşılarak fethedilen yerlerde yaşayan halkın da barış yoluyla ele geçirilen yerlerin halkı gibi zimmi statüsüne dahil edilmesini istemiş ve fetihlerin ardından ziraat elverişli toprakların ödeyecekleri harac karşılığında ilk sahiplerine bırakılmasını emretmiştir.
# Hz. Ömer artan gelirleri Müslümanlara dağıtmak için bir teşkilat kurmuştur. Bu ilk divana Divanü'l-Cünd adı verilmişse de sadece divan diye adlandıranlar da vardır.
# Irak, Suriye ve Mısır'da divan defterleri hazırlanmıştır.
# Devletten devamlı atiyye almanın şartı cihat ve hicrettir.
# Mekke'nin fethinin ardından hicretin yerini cihat almıştır.
# Hz. Ömer, cihada katılmamalara fey gelirinden atiye vermemiştir. En fazla atiyye, on ikişer bin dirhemle Hz. Peygamber'in eşleri ve Hz. Abbas'a verilmistir.
Medeniyet ve Kültür
¤ Hz. Ömer döneminde ordunun konaklaması için daimi karakollar ve kışlalar inşa edildi.
¤ Irak ve İran topraklarının tek elden idare edilme imkanının kalmaması üzerini Basra ve Kûfe şehirleri kurulmuştur.
¤ Eğitim ve öğretimde Hz. Ömer Kur'an'a son derece önem vermiştir.
¤ Hz. Ömer, Mescid ve mekteplerde eğitim ve öğretime Kur'an ile başlanılmasını emretmiş, kaza ve kader konuları hakkındaki yanlış yorumları engellemiş, müteşabih ayetler ile ilgilenilmesini yasaklamıştır.
¤ Hadisler konusunda da son derece titiz davranan Hz. Ömer, bizzat duymadığı bir hadis rivayet edildiğinde sahabilerden bunu Hz. Muhammed'in söylediğine dair şahit getirmelerini istemiştir.
Hz. Ömer'in Öldürülmesi
~ Nihavend Savaşı'nda alınan esirler arasında Ebu Lu'lu künyeli Firuz isimli Hristiyan bir köle de vardı. Birden fazla meslek sahibi olduğu için efendisi Muğire b. Şube kazancına göre ücret alırdı. Ebu Lu'lu bu durumu Hz. Ömer'e şikayet etti.
~ Hz. Ömer alınan ücretin normal olduğunu söyleyince hiddetlendi. Ertesi gün sabah namazında hançerle Hz. Ömer'e saldırarak yaraladı. Kaçamayacağını anlayınca birkaç kişiyi daha yaraladıktan sonra intihar etti.
~ Hz. Ömer, üç gün evinde kaldıktan sonra 26 zilhicce 23 / 3 Kasım 644 tarihinde vefat etti. Yerine birini göstermek yerine halife seçim işini 6 kişilik bir şuraya havale etti. Bu suikastın Medine'de yaşayan İranlı ve Suriyeli yabancıların tertibi olduğu da ifade edilmiştir.
~Hz. Ömer son anlarında kendisinin yerine kimin halife olacağı sorusuna net bir cevap vermemiştir. Bunun yerine Abdurrahman b. Avf, Hz. Osman, Hz. Ali, Talha b. Ubeydullah, Zübeyr b. Avvam ve Sa'd b. Ebu Vakkas'tan oluşan altı kişilik bir heyet kurmuş ve üç gün içerisinde aralarında bir halife seçmelerini istemiştir.
~Abdullah b. Ömer halife seçilmemek şartıyla şuraya dahil edilmiştir.
~Seçim sırasında namazı kıldırmak için Süheyb b. Sinan er-Rumi, şurayı toplamak üzere Mikdad b. Esved, heyetin güvenliğini sağlamak için Ebu Talha el-Ensari görevlendirilmişti.