Hanefi Mezhebi: Riba Nedir?
 

Riba'nın lûgat anlamı ziyade demektir Din deyiminde, alış-verişlerde bir karşılık olmaksızın akidler arasında ziyade bir mikdarı şart koymaktır On dirhem gümüşü, on bir dirhem gümüş karşılığında satmak gibi

Riba, tartı ile satılan altın ve gümüş gibi mallarla ölçekle satılan buğday, arpa, hurma, tuz, kuru üzüm gibi şeylerin alış-verişinde olur

(Malikîlere göre riba, yalnız altın ile gümüşte ve geçim sağlanan erzakta olur Şafîlere göre de, yalnız altın ve gümüşle, yiyecek sayılan şeylerde olur)

Riba, iki nevidir: Riba-i Fazl ve Riba-i Nesîe Riba-i Fazl, tartılan veya ölçülen bir cins eşyanın kendi cinsi karşılığında peşin olarak ziyadesi ile satılması şeklinde olur Onun için altın, gümüş, bakır, buğday, arpa ve tuz gibi bir madde, kendi cinsi ile hemen değiştirilecek olsa, mikdarları birbirine eşit olması gerekir Birinin mikdarı biraz fazla olunca, bu bir riba olmuş olur Bu fazlalık haramdır Allah yanında cezası pek büyüktür Aynı cinsten olan bu iki kısım eşyadan biri, sanat ve kıymet bakımından veya bir diğerinden iyi olma bakımından farklı olsalar bile, yine riba olur

Altın ile gümüş, sanat bakımından veya darb edilmiş para haline geçmekle tartıya bağlı olmaktan çıkmazlar Ağırlıkları ile işlem görürler Çünkü bunların tartıya bağlı olmaları dinin bir hükmüdür Misal: On gram altın, yine on gram altın karşılığında peşin olarak satılır On bir gram karşılığında satılamaz Bu bir gram fazlalık riba olur

Yine, on kile buğday, on kile buğday karşılığında peşin olarak satılabilir Fakat dokuz veya on bir kile karşılığında satılamaz Ziyade olan mikdar ribadır

Riba-i Fazl'den kurtulmak için, bir cinsten olan riba ile ilgili mallardan her birini ya tamamen veya kısmen kendi cinslerinden başkası ile değiştirmelidir

Misal: On gram altın, yüz gram gümüş karşılığında ve on kile buğday, on beş kile arpa karşığında peşin olarak satılmalıdır Yine on gram altın, dokuz gram altın ile bir mikdar gümüş ağırlığı karşılığında veya on kile buğday, beş kile buğday ile sekiz kile arpa karşılığında peşin olarak değiştirilebilir

Riba-i Nesîe'ye gelince: Bu da tartılan ve ölçülen şeyleri, birbiri karşılığında veresiye olarak değiştirmektir Mikdarları eşit olsa bile, haramdır

Örnek: On gram gümüş, bu ağırlıktaki gümüş para karşılığında veresiye olarak satılamaz Çünkü bunların cinsleri ve mikdarları birdir Biri peşin, diğeri veresiyedir Bu şekilde aralarında bir fark vardır Onun için bu bir riba işlemidir ve günahtır

Yine, eldeki bir kile buğday ile sonradan harman zamanında verilecek bir kile buğday satın alınamaz Bunlar iyi veya düşük cins olma bakımından farklı olsalar da yine ribadır Çünkü cinsleri ve mikdarları aynıdır Böyle olmakla beraber biri peşin, diğeri veresiyedir Veresiye ise, peşine karşılık olamaz Arada bir fazlalık bulunmuş olur

Tartıya bağlı olan şeyler, cinsleri değişik olsa da, birbirleri ile veresiye olarak değiştirilemezler Şu kadar kilo demir karşılığında, o kadar kilo bakır veresiye olarak satılamaz Çünkü bunlar ağırlığa bağlı olmak bakımından birdirler

Yine, şu kadar kile buğday o kadar kile arpa karşılığında veya tuz karşılığında veresiye olarak satılamaz Çünkü bunlar ölçeğe bağlıdır Bu esastan yalnız nakid para müstesnadır Şöyle ki:

Nakid paralar karşılığında, nakid cinsinden olmayan tartılır ve ölçülür şeyler peşin olarak alınabileceği gibi, veresiye olarak da alınabilir Çünkü alış-veriş için buna ihtiyaç vardır

Büyük İslam İlmihali
Müellifi : Ömer Nasuhi Bilmen