Hanefi Mezhebi: Alışveriş
 

Satış, "Malı malla değişmek" demektir Bir kimse, elindeki malını aza çoğa satabilir mi? Bu mesele açıklanmaya muhtaçtır Şöyle ki: Satış işlemi başlıca dört kısma ayrılır:

1) Bir malı maliyet fiyatına satmaktır Buna "Tevliye" denir ve caizdir Bir satıcı, bazan elindeki malını hiç kâr gözetmeksizin aldığı fiata satar Bu kendi hakkıdır Ancak burada gözetilecek şey, maliyet fiatını doğru söylemektir Değilse, satıcı Allah katında sorumlu olur Alıcı da, dilerse alış muamelesini bozdurur, dilerse fazla bedeli geri alır

2) Bir malı maliyetinden noksana satmaktır Buna da, "Vazı'a" denir Burada da doğruyu söylemek gerekir Burada alıcıya düşen ahlakî bir görev vardır Şöyle ki: Eğer malını böyle noksan fiyatla satmakta olan kimse fakirse, onun zararına meydan vermemeli, o malı değeri ile satın almalıdır Bu bir yardım ve sadaka yerine geçer

3) Bir mala masraflarını ilave ederek maliyetini çıkardıktan sonra bir mikdar fazlası ile satmaktır Buna da "Murabaha" denir Sermayenin ve masrafların hepsini tam olarak tayin eden bir tüccar, elindeki malı az çok bir kârla satabilir, bu caizdir Ancak alıcının o mala olan ihtiyacından faydalanmaya kalkışmamalı, insafı elden bırakmamalıdır Aksi halde, böyle bir muamele kerahetten ve sorumluluktan kurtulmaz

4) Bir malı, maliyetini söylemeksizin az çok istenilen bir bedel karşılığında satmaktır Buna da "Müsaveme" denir Böyle bir satış da caizdir Hatta yalan söylemiş olmak ve sermayenin tayininde hataya düşmüş olmak tehlikesinden kurtulmak için bu tür satış iyidir Ancak satıcı alıcıyı aldatırsa, onun piyasayı bilmemesinden faydalanarak o malın başka bir yerde bulunamayacağını ve malın çok kıymetli olduğunu söyleyerek aldatırsa ve böylece o malı Gabn-i Fahiş (aşırı aldanma) ile satarsa bu yaptığı iş helal olmaz Satıcı Allah katında sorumlu olur Alıcı da, böyle bir aldatmadan dolayı o malı geri verebilir

Gabn-i fahiş (aşın aldanma), mal ve eşya cinsinden olan bir şeyi değerinden yüzde yirmi fazlasıyle, hayvanı yüzde on fazlasıyla, emlak ve akarı da yüzde beş fazlasıyla veya daha çoğa satmaktır Fakat böyle bir aldatma bulunmayınca yapılan satış muamelesi zorla bozulamaz

Büyük İslam İlmihali
Müellifi : Ömer Nasuhi Bilmen