Medineweb Forum/Huzur Adresi - Medineweb inkılap tarihi konu özetleri 4. ünite

ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILAP TARİHİ IV.ÜNİTE (AVRUPA VE TÜRKİYE)

Sömürgecilikten Dünya Savaşına Avrupa:

İlk kez coğrafi keşiflerle başlayan Sanayi İnkılabı ile hızlanan Sömürgecilik Osmanlı Devletinin yıkılmasını hızlandırdı ve sistematik hale getirdi.

Coğrafi Keşifler

-Avrupa’da Rönesans ve Reforma neden oldu

-Dışardan gelen altınlar Avrupa ve dünyada fiyat dengesini bozdu (Osmanlı parası değer kaybetti.)

-Avrupa’da zenginliğin kaynağı toprak iken para oldu

-Akdeniz kıyısındaki limanlar önem kaybederken Atlas okyanusu kıyısındaki limanlar önem kazandı (Osmanlıyı olumsuz etkiledi)

-Ticaret yollarının yön değiştirmesi tüm dünyayı etkiledi

-Bütün bunlar sömürgeciliği ortaya çıkardı.

Sömürgecilik

-Doğu sanayiden mahrum bırakılarak Pazar konumuna düşürüldü

Osmanlı Açısından Sonuçları:

-Osmanlı Avrupalı devletler için hammadde ve Pazar olarak görüldü.

-Osmanlı devleti ile İngiltere arasında imzalanan Balta limanı ticaret sözleşmesi (1838) sonucunda;

-İngiltere önemli bir avantaj elde etmiş ve Osmanlı devleti üzerinde nüfuz sahibi olmuştur.Böylece hammadde kaynaklarına en kolay şekilde ulaşmıştır.

-Bu sözleşme ile Osmanlı’da ithalat serbest ,ihracata büyük kısıtlamalar getirilmiştir.

-Osmanlı ticari hayatı çöktü,1854 yılında ilk dış borçlanmaya gidildi,1881 yılında dış borçlarını ödeyemediğinden dolayı duyun-u umumiye (genel borçlar idaresi) kuruldu.

-Kapitülasyonların yaygınlaştırılması ve bu haklardan azınlıkların da yararlanması Osmanlı Devletinde ticari hayatı neredeyse tamamen gayr-i Müslimlerin kontrolüne bırakmıştır.

Sanayi İnkılabı:

İlk defa İngiltere’de buhar gücünün sanayide kullanılmasıyla başlayan süreç, sanayide insan gücünün yerini makine gücünün almasıyla devam etti.

Sonuçları:

-Küçük işletmeler kapandı büyük fabrikalar kuruldu

-Hammadde ve Pazar arayışı sömürgecilik yarışını hızlandırdı

-Yeni bir işçi sınıfı ve sorunları ayrıca çocuk işçiler sorunu ortaya çıktı

-Süveyş kanalı ve Panama kanalının açılması sömürgeciliği kolaylaştırdı.Artık dünyada kaba yağmacılığın yerini kolonicilik (modern hırsızlık) aldı.

-Almanya ve İtalya’nın siyasi birliklerini geç tamamlamaları ve sömürge yarışına geç te olsa katılmaları dengeleri değitirdi.

Emperyalist Rekabet ve Kuvvetler Çatışması:

19.yy’ın sonlarına doğru Avrupalı devletler arasında rekabet had safhaya varmış ve bu durum dünya savaşının alt yapısını oluşturmuştur.

Avrupalı Devletlerin Osmanlı Politikaları:

İngiltere:

Amacı:Orta doğu sömürgeleri ve Hint yolunun güvenliğini sağlamak

Bunun için;

-Osmanlı ile iyi geçinerek Osmanlı üzerinde nüfuz elde etmekle birlikte her fırsatta da Osmanlı düşmanları ile işbirliği yapmaktan da kaçınmamıştır.

-Kendi sömürgelerinde müsaade etmediği milliyetçilik hareketlerini Osmanlı devletinde azınlıkları özellikle de Ermenileri kışkırtarak körüklemiştir.

-Araplar arasında milliyetçilik fikrini yayarak Arapların Osmanlıya isyan etmelerine çalıştılar

-Osmanlı devletinin Rusya yada Fransa tarafından yıkılmasını istemediğinden Osmanlı toprak bütünlüğünden yana tavır almıştır.

-93 harbi sonrası Osmanlı Almanya yakınlaşması ,İngilizlerin Osmanlı politikalarını değiştirmelerine neden oldu.

Fransa:

-Osmanlı yaptığı yeniliklerden en çok Fransa’dan yararlandı.

-Fransa ,Osmanlı üzerindeki menfaatlerini gerçekleştirmek için yeri geldiğinde askeri güç kullanmaktan kaçınmadı

-Rusyanın ,tek başına Osmanlıyı yıkmasını istemeyen Fransa ,İngiltere ile birlikte Osmanlının toprak bütünlüğü politikasına destek vermiştir.

Almanya:

-1871’de siyasi birliğini tamamlayan Almanya ,Avusturya-Macaristan ve Rusya ile üç imparatorlar ligi anlaşmasını imzalamışlardır.(Ancak balkan topraklarının paylaşımı konusunda anlaşılamaması ligin dağılmasına neden oldu.)

-1882 de Almanya,İtalya ve Avusturya arasında bir ittifak anlaşması imzalanmış ve üçlük ittifak bloku oluşmuştur.

-93 harbinden sonra Osmanlı ile yakınlaşan Almanya ,Osmanlı dış siyasetinde İngiltere’nin yerini almış ve önemli nüfuzlar elde etmiştir.

Rusya:

Amacı:İstanbul’u ,boğazları ele geçirmek ve sıcak denizlere ulaşmaktır.Bu amacını gerçekleştirmek için;

-Panslavizm politikasına (Slavları birleştirme) ağırlık verdi.

Panslavizmin amaçları:

-Paris anlaşmasının bağlarından kurtulmak

-İstanbul ve boğazlarda Rus nüfuzunu sağlamak

-Balkan Slavlarını nüfuz altına almak (balkanlardaki isyanlara silah ,para ve manevi destek vermiştir)

Avusturya -Macaristan:

Amacı:Balkanlarda hakimiyet kurmak ve Selanik’e ulaşmaktır.Ancak çok uluslu olması işini zorlaştırmıştır.Metternich’in bütün ulusları Almanlaştırma politikası başarısız olmuştur.

-Güçlü ordusu yok .Balkanlarda, Rusya ile mücadele ediyor.

-II.Meşrutiyetin ilanı esnasında Bosna –Hersek’i işgal etti.

İtalya:

İtalya’da siyasi birlik Piyemonte tarafından sağlandı.Sömürgecilikte en geç kalan devlet İtalya'dır.

ABD:

Amacı:Ticareti geliştirmek ve dünya ticaretinde söz sahibi olmak.

-Misyonerlik faaliyetleri ile Osmanlı coğrafyasında etkili olmaya çalıştı.

-Misyonerlik faaliyetlerinin İstanbul Türkiye misyonu,Beyrut ise Suriye misyonun merkezi kabul edildi.

-Misyonerler faaliyetlerini,okul ,hastane ,matbaalar kurarak sürdürmüşlerdir.

-En fazla Ermenileri kullanmışlardır.

I.DÜNYA SAVAŞI(1914-1918)

I.Dünya savaşı Avrupa kıtasında çıkmış ancak sömürgecilik vasıtası ile kısa sürede tüm dünyaya yayılmıştır.

Sebepleri:

A)Genel Sebepler:

-Sömürgecilik

-Milliyetçilik

-Silahlanma Yarışı

B)Özel Sebepler:

-Alman- İngiliz rekabeti (Orta doğu petrolleri ve Hindistan sömürgelerinden kaynaklanan)

-Alman -Fransız Rekabeti (Alsas-Loren bölgesi ve Afrika sömürgelerinden kaynaklanan)

-Avusturya-Macaristan-Rusya rekabeti (balkanlardan kaynaklanan)

-İtalya'nın sömürge yarışına katılması

-Avusturya -Macaristan veliahtının bir Sırplı tarafından öldürülmesi (Savaşı başlatan olay)

Bloklar:

A)İttifak Devletler:

-Almanya,Avusturya-Macaristan,İtalya (savaşın başlamasıyla taraf değiştirdi),Osmanlı Devleti,Bulgaristan

B)İtilaf Devletleri:

-İngiltere,Fransa,Rusya,İtalya,Romanya,Sırbistan,AB D,Japonya,Yunanistan

Osmanlının I.Dünya Savaşına Karşı Aldığı Tedbirler

-Tarafsızlığını ilan etti

-Boğazları kapadı

-Kapitülasyonları tek taraflı kaldırdığını açıkladı

-Seferberlik ilan etti.

-Önce itilaf devletlerine ittifak teklifinde bulundu.Kabul edilmeyince Almanya ile gizli bir ittifak anlaşması imzaladı

Almanya ile İttifak

Sebepleri

A)Osmanlı Açısından

-Almanya’nın savaşı kesin kazanacağı inancı

-İttihat Terakki yöneticilerinin Alman hayranlığı,

-Osmanlı Devleti'nin üzerindeki emelleri açık olan Rusya'ya karşı onun düşmanı olan Almanya'nın yanında yer almanın gerekliliğine inanılması,

-Osmanlı ordusundaki Alman askeri uzmanların devlet adamlarını etkilemesi.

B)Almanya açısından

-Almayanın , Osmanlının jeopolitik konumundan yararlanmak istemesi,

-Cephe sayısını artırarak üzerindeki yükü hafifletmek istemesi ,

-Halifeliğin gücünü kullanmak istemesi

-Osmanlının yer altı ve yerüstü kaynaklarını kullanma düşüncesi

Osmanlı Devleti'nin Savaşa Girmesi

İngiliz donanmasından kaçan Goben ve Breslav adında iki Alman savaş gemisi İstanbul'a sığındı.

Osmanlı Devleti gemileri satın aldığını ildirdi. Bu gemilere Yavuz ve Midilli isimleri verildi.

Gemiler Karadeniz'e açılıp, Rusya'nın Odessa ve Sivastapol limanlarını bombaladı.

Bunun üzerine, Rusya, 1 Kasım 1914'te Osmanlı Devleti'ne savaş ilan etti.

Osmanlı Devletinin Savaştığı Cepheler:

Osmanlı Devleti, Birinci Dünya Savaşı'nda birçok cephede savaşmıştı. Bunlar daha çok, ya Almanların isteği sonucu veya Osmanlı savaş taraftarlarının geçmişte kaybedilen toprakların geri alınabilmesi amacıyla açılmıştı.

TAARRUZ CEPHELERİ

Kafkas Cephesi

Almanların isteği üzerine açılmıştır.

Amaç:

-Bakü (Abadan) petrollerini Ruslara kaptırmamak ve ele geçirmek

- Kafkasya engeli aşılarak Orta Asya Türkleriyle birleşmek ve Turancılık fikrini gerçekleştirmektir.

-Kafkas Cephesi Ruslara karşı Aralık 1914'de açıldı. Cephe komutanı Enver Paşa'nın komuta ettiği yaklaşık 150.000 kişilik ordudan 75000 'i soğuktan donarak öldü.

-Bunun üzerine Ruslar, Erzurum, Muş, Bitlis, Trabzon ve Erzincan'ı ele geçirdiler. Ruslarla birlikte Anadolu’ya gelen Ermeniler ,Anadolu’daki Ermenilerle birleşerek Türk askeri birliklerine saldırınca Osmanlı,Tehcir(zorunlu göç ettirme) kanununu çıkararak (1915) Doğu Anadolu bölgesindeki Ermenileri Suriye ve Lübnan bölgelerine göç ettirdi.

Doğu Anadolu’daki Ermeniler yönelik uygulanan“tehcir”(zorunlu göç ettirme) kanunu bu cephede uygulandı

Çanakkale zaferinden sonra bu cepheye atanan Mustafa Kemal, 1916 yılında Muş ve Bitlis'i kurtardı.

1918 yılında Brest Litowsky anlaşması ile savaştan çekilen Rusya ,Kars,Ardahan ve Batum’u Osmanlı devletine bıraktı.(Bu cephede savaşın kaybedilmesine rağmen toprak kazanılmıştır)

Kanal Harekatı

Süveyş Kanalı'nı ele geçirip, İngilizlerin sömürgeleri ile olan bağlantısını kesmek için açılan bu cephe, Almanlartarafından planlandı.

Sonuçta 1916 yılında Osmanlı ordusu yenildi ve İngilizler Sina Yarımadası'nı ele geçirip Suriye'ye kadar ilerledi.

SAVUNMA CEPHELERİ

Hicaz Yemen Cephesi

Bu cephede İngilizlerin kışkırtması ile Araplar isyan etti. Mekke Emiri Şerif Hüseyin isyanın başına geçti.

Sonuçta, 1916 yılında Hicaz elimizden çıktı ve Yemen bağımsızlığını ilan etti.

NOT:Bu cephede Müslüman Arapların ,Osmanlıyı değil de İngilizleri desteklemeleri Araplar arasında İslamcılık (ümmetçilik) fikrinin sona erdiğini milliyetçilik fikrinin öne çıktığını gösterir.

Irak Cephesi

İngilizler savaşın başında Basra'ya asker çıkardılar.

Çünkü;

Bu bölgenin petrolüne sahip olmak istiyorlardı.

Türklerin İran'a girmesini ve Hindistan'ı tehdit etmesini engellemeye çalışıyorlardı.

Diğer yandan karayolu ile Rusya'ya ulaşmayı da amaçlıyorlardı.

Osmanlı ordusu 1915'de Kutülamara'da İngilizleri yendi. Ancak Osmanlı ordusuna gerekli yardım yapılamadığından zafer sonuca ulaştırılamadı. İngilizler daha sonraki yıllarda bu cephede önemli başarılar elde etti.

Çanakkale Cephesi

Bu cephe, İngiltere ve Fransa'nın ;

- Ruslara yardım etmek

- Boğazları ele geçirip, İstanbul’u alıp, Osmanlıyı saf dışı bırakıp savaşı kısa sürede bitirmek istemesi sonucu açılmıştır.

19 Şubat 1915'de Kumkale ve Seddülbahir'e İngiliz ve Fransız gemilerinin saldırısı ile açılan Çanakkale Cephesi, kara ve deniz savaşları olmak üzere iki safhada gerçekleşmişti.

Çanakkale Savaşı

İngiltere ve Fransa 19 Şubat 1915'te Çanakkale'ye saldırdılar.

18 Mart'ta büyük bir saldırıya geçen İngiliz ve Fransız donanması, büyük kayıp verip geri çekildi.

Çanakkale deniz zaferi kazanıldı.

İngilizler, sömürge ülkelerden topladıkları kuvvetlerini Arıburnu'ndan karaya çıkardılar.

Bu arada Yarbay Mustafa Kemal Çanakkale cephesine atandı.Burada Conkbayırı,Anafartalar ve Arıburnunda savaştı

9 Ocak 1916'da Çanakkale savaşını kaybeden İtilaf Devletleri geri çekildi.

Sonuçları

- 253 bin Türk asker ve subayı şehit oldu .İtilaf ordusu ise 280 bin kayıp verdi.

- Rusya'ya gerekli olan silah ve cephane ulaştırılamadı. Bu durum Rusya'nın çökmesi ve savaştan çekilmesine neden oldu.( Brest Litowsk Antlaşması ile(3 Mart 1918 )

- Birinci Dünya Savaşı uzadı.(2yıl)

- Rusya'da ihtilal oldu ve Çarlık Rusya yıkılıp yerine Sovyet Rusya kuruldu.

- Savaşın uzaması ve İngilizlerin Çanakkale'de yenilmesi sömürge yönetimlerini zorlaştırdı.

- Mustafa Kemal'in Çanakkale'de kazandığı başarı, O'nun daha sonra milli mücadelenin lideri olmasında etkili oldu.

- Bulgaristan ittifak grubunda savaşa girdi.

Suriye ve Filistin Cephesi

Bu cephede Mustafa Kemal'in komuta ettiği 7. ordu,Yıldırım Orduları Grubu ile birlikte Halep'in kuzeyinde düşmanı durdurmayı başardı. Daha sonra buradaki Yıldırım Orduları'nın başına Mustafa Kemal Paşa atandı.

Sınırlarımız dışında

Galiçya,Romanya ve Makedonya cephelerinde Osmanlı kuvvetleri müttefikleri olan Avusturya –Mac.İmp. ve Bulgaristan’a yardım etmek için ,Rusya ,Romanya ve Fransa’ya karşı savaşmıştır.

hazırlayan=terakki