Medineweb Forum/Huzur Adresi - İSLAM DÜŞÜNCE EKOLLERİ TARİHİ--ÜNİTE 1 özet--

ÜNİTE 1:İSLAM DÜŞÜNCE EKOLLERİNİN ORTAYAÇIKIŞSEBEPLERİ

İSLA DÜŞÜNCE EKOLLERİNİN ORTAYA ÇIKIŞ SEBEBLERİ
Fırka;Sözlükte ayrılık,farklılık,değişme ve sapma demektir.Terim olarak itikadi,siyasi,gayelerle vücut bulmuş fikirler ve şahıslar etrafında ki zümreleşmeleri ifade eder.
Mezheb ise:Sözlükte benimsenen görüş,farklı tutum ve davranışlar,gidilen yol anlamına gelir.Fırkadan daha kapsamlı bir anlam ihtiva eder.Terim olarak:Bir takım siyasi,itikadi,ictimai ve diğer hadiselerin tesirlerinin,mezheb kurucu sayılan insan ile ona uyanlardaki fikri,dini ve siyasi tezahürlerdir.
** Fırka anlamında kullanılan mezhebin pek çok tanımı yapılmış olmakla birlikte, Mezhepler Tarihi kavramı olarak en kapsamlı tanımı FIĞLALI tarafından yapılmıştır. Ona göre İslam düşüncesinin veya başka bir ifadeyle fırkalaşma veya zümreleşme faaliyetlerinin gelişme seyrini göstermeyi esas alan bir bilim dalıdır.
** Fırka siyasi-itikadi alanla ilgili farklılaşmalara fırka, Ameli fıkhi boyutu ağır basanlara fıkıh mezhepleri denir,
Makale-Makalat; Mezhepler tarihinde, Ehli Sünnet dışındaki fırkalara mensup şahısların, İslam toplumunda Hz.Peygamber sonrasında meydana gelen siyasi ve itikadi tartışmalar veya kendi döneminde ortaya çıkan meselelerden biri veya bir kaçı hakkında kendi görüşlerini açıklamak, mezhebini savunmak yada başkalarının görüşlerini reddetmek, kötülemek, ve eleştirmek amacıyla kaleme aldıkları küçük eserlere denir.
İlk Makalat geleneğinin her mezhep mensubunun sırf kendi görüşlerini savunmak ve başka görüşleri eleştirme şeklinde mezhebi veya sırf ilmi gayelerle başladığı görülür, ilk olarak Hariciler ve akabinde Mürcie oluşmuştur.
İlmu’l-Makalat, İslam düşünce ekollerinin tarihini ve görüşlerini inceleyen ilmin adıdır. Bu ilme, İlmüMakalati'l-Fırak, Milel-Nihal el-EhvaVe'l-Bida'da denilmektedir.
Mezhepler yazım gelenekleri, mezhebi gelenekler esas alınarak şu şekilde sınıflandırılabilir.
1-Harici Makalat ve Fırak geleneği, 2-Mercii-Maturidi makalat ve Fırak geleneği 3-Mutezili-zeydi makalat ve Fırak geleneği, 4-Onikiimamiyye şiası Makalat ve fırak geleneği 5-İsmaili Makalat ve fırak geleneği 6-hadis taraftarları makalat ve fırak geleneği 7-Eşari makalat ve fırak geleneği.
Mezheplerin incelenmesi
1-Kronolojik ve mezhep merkezli inceleme; Mezhepleri, ya doğuş sırasına veya yazarın İslam tasavvuruna daha az zararlı oluşları sırasına göre, yada kendi mezhebine yakınlığına göre ayrı ayrı başlıklar altında fikirleri sıralanır
2-Konu merkezli inceleme; bir konu başlığı konulur ve mezheplerin bu konudaki görüşlerine yer verilir.
3-Şahıs merkezli inceleme; önemli şahıslar ve onların siyasi ve itikadi görüşleriyle diğer hususlardaki görüşlerine yer verilir. Bu eserlerin asıl gayesi mezhepleri ya sınıflandırmak veya benimsenen inançlar ve fikirler arasındaki benzerliklere göre bir araya toplamaktır.
İslam düşünce ekollerinin tarihini ve görüşlerini inceleyen ilme ne denir?
Makalat,İlmül Makalat,İlmü Makalatil Fırak,Milel-Nihal,el-Ehva vel Bid’a denir.Bu işle uğraşanlara Ashabul Makalat adı verilir. İslam düşünce ekolleri, İslam Mezhepler Tarihi tarafından incelenmektedir.
Taşköprüzade ye göre; (bu konuda ilk tanımı yapmıştır) o, mezhepler tarihini, ilmu Makalatil Fırak adıyla şöyle tanımlamaktadır. ilahi akidelere müteallik batıl mezhepleri kaydetmekten bahseden bir ilimdir.
Onat’a göre; İslam mezhepleri tarihi, siyasi ve itakidi gayelerle vücud bulmuş, İslam düşünce ekolleri diyebileceğimiz beşeri oluşumları, bilimsel yöntemlerle inceleyen bir bilim dalıdır.
İslam Mezhepleri Tarihi, kısaca İslam tarihinde geçmiş ve günümüzde ortaya çıkan itikadi ve siyasi düşünce ekolleridir.
Milel,(millet),Din anlamındadır.Terim anlamına gelince,Allahın peygamber yoluyla,insanlara inanmaları için gönderdiği kitaplı dindir.
Nihal ise:İnanç akide ve felsefi görüş demektir.Terim olarak;İnanmadığı halde bir din ve inanç üzere olduğunu iddia eden kişilere verilen sıfat demektir(münafık gibi).

״Kitabül Milel ven Nihal״ ;İslam düşüncesinde İslami ekoller ile Yahudilik ve Hıristiyanlık gibi gayri İslami ekolleri inceleyen eserler ״Kitabül Milel ven Nihal״ olarak isimlendirilmişlerdir.
** Şehristani İslam düşüncesinde mukaddime adıyla usul geleneğini başlatan ilk İslam bilginlerinden biridir.
Fırak ise;İslam düşünce ekollerini ele alan yazılı edebiyatının bir başka adıdır. İslamla ilişkilendirilen gruplar hakkında bilgi veren veya bunlara ilaveten diğer dinler ve felsefi ekollere yer veren eserlerdir.
** Fırkaların oraya çıkışlarını ve görüşlerini inceleyen Ehli Sünnet alimleri, genelde eleştirmişlerdir, muhalif olmuşlardır. Sadece ŞEHRİSTANİ bu ekolleri eleştirmemiştir.
** Mezhepler din değil,dinin özü değildir, dinin anlaşılma biçimleridir, yaklaşım farklılığıdır.
Siyasi-İtikadi Düşünce Ekollerinin Ortaya Çıkış sebepleri
1-İnsan unsuru 2-Toplumsal Yapı 3-Siyasi olaylar 4-Eski Kültür ve Medeniyetlerle karşılaşma 5-Dini metinler.
İslam Düşüncesinde Farklı Din Anlayışları Hangileridir
1-Tepkisel-Kabilevi Din Anlayışı:Bu zihniyete göre Din yararlı şeyleri(taat)yapmak,günah işleyeni tekfir etmek ve zulmeden otoriteye isyan etmektir.Temsilcileri:Hariciler ve kısmen Vahhabiler.
2-Akılcı-Hadiri Din Anlayışı:Yerleşik hayata geçmiş ve demokratik yapıyla temayüz etmiş sivil toplumlarda akılcı-eleştirel zihniyet egemendir.Temsilcileri arasında Mürcie, Rey taraftarları(Hanefiler) Mutezile, Maturidiler,Meşşai Filozoflar,
3-Gelenekçi Muhafazakar Din Anlayışı:Bunlar toplumdaki parçalanmışlığı engellemek ve birlik içinde peygamberimizin ve sahabenin görüşlerine dayanan fikri yapıya ulaşmayı hedef edinmektedirler.Bu zihniyette sünnet, hadis,asrı saadet,taklit gibi kavramlar etkindir. Din bu açıdan İlk Müslüman neslin uygulamalarından ibarettir tarzında sloganlaştırılmıştır.
Temsilciler:Hadis taraftarları,Selefilikle onların alt gurubları olan Şafilik,Malikilik,Hanbelilik,ve Zahiriliktir.
4-Politik-Karizmatik Liderci Din Anlayışı:İslam tarihinde Dini,insan veya insanlara itaat etmek yada imama itaat etmek olarak algılayan karizmatik Liderci veya kurtarıcı bekleme şeklindeki politik din anlayışını benimserler.Temsilcileri arasında, Aşırı şii hareketler,On iki İmamiyyeşiası,Batınilik,Karmatiler,Zeydilik,Dürzil ik,Nusayrilik,Kadıyanilik,Babilik,Şeyhilik, On iki İmamın Masumeyetini ve imamete hak sahibi olduklarını savundukları sürece Kızılbaşlık,Alevilik ve benzeri ekoller gelir.
5-İnzivâci-Keşifçi Din Anlayışı:Mutlak hakikate ve dini bilgiye evliyanın yol göstericiliğinde keşif ve ilhamla ulaşılır fikri bu zihniyet tarafından sloganlaştırılmıştır.Temelde güven duygusunun zedelenmesine dayanır.İslam toplumunda tarikatlarda bulacağımız bu zihniyet,daha çok manevi hayata ve dini tecrübeye vurgu yaparlar. Temsilcileri, Zahidler, Sufiler,Tarikatlar,Yesevili,Nakşilik,Kadrilik,Alev ilik-Bektaşilik,Mevlevilik,Ticanilik,rıfailik kısmen Batıniler ve işraki filozoflar bulunmaktadır.