sakarya ilitam İSLAM FELSEFESİ 13. hafta-özet
 

İSLAM FELSEFESİ
13.HAFTA

İBN ARABİ
• HAYATI VE ŞAHSİYETİ
• USLUBU
• DÜŞÜNCE TARİHİNE YAKLAŞIMI
• İSLAM DÜŞÜNCE TARİHİNE YAKLAŞIMI
• VARLIK GÖRÜŞÜ
• İLAHİ İSİMLER TEORİSİ: ESMA VE SIFAT
• AYAN-I SABİTE
• ZAMAN VE MEKAN
• NEFİS VE İNSAN GÖRÜŞÜ
• BİLGİ TEORİSİ
• İBN ARABİ’YE YÖNELTİLEN ELEŞTİRİLER
• TESİRLERİ
• ESERLERİ
Hayatı ve Şahsiyeti
 Mürsiye 1165; Dımeşk 1240
 Şeyhu’l-ekber, Muhyiddin, Ekberiye
 Dini ilimler eğitimi, manevi üstatlar veliler eşliğinde seyr u süluk
 Vahdet-i vücud
 Felsefi tasavvuf
 Doğuya yolculuk
 Anadolu yolculuğu
Üslubu
 Eserlerinin zihinsel ürünler değil ilahi imla olduğunu belirtir
 Kitaplarındaki düzensizlik ilham ve keşflerle yazılmasından kaynaklanır
 Çelişkiler üzerinden yazma
 Nispetlerle düşünme ve telif
Genel Düşünce Tarihine Dair Görüşleri
 Genel düşünce tarihi nebilerin kabiliyetleri ve ümmetlerine nispetlerinin şekillerinden ibarettir
 Her nebide hakikatin belli bir yönü tecelli eder
 İslam öncesindeki dönemde hakikat tam değildi
 Sebepleri: 1. Metafizik doğa bilimleri üzerinden yapılıyordu; mücerred manalar tam tecelli etmemişti, ümmetlerin metafizik olarak buna kabiliyeti yoktu
 2. Metafizik bütün ümmet tarafından değil ümmet içindeki belirli fertler tarafından yapılıyordu; Tecelli külli ve tam değildi
 Önceki düşünürler de hakikatin bir açıdan temsilcisidir
 İslam son din ve tam şeriat olduğundan dolayı, düşünce tarihinin kendisinden önceki dönemlerini de kapsar
 Sonraki öncekini kapsadığından dolayı, öncekilerin ilimlerini tercüme etme ve alımlama aynı zamanda İslam ümmetine mahsus bir özelliktir

Genel Düşünce Tarihi İçindeki yeri
 İbn Arabi düşüncesinin kavramsal yapısı İbn Sinacı ve Yeni-Eflatuncu olmakla birlikte, İbn Arabi bu kavramsal yapıya yeni bir terminolojik hüviyet kazandırmıştır




İslam Düşüncesi Tarihine Dair Görüşleri
 Kendisini muhakkik sufiler zümresi içinde görür
 Diğer sınıflar: felasife, fakihler ve kelamcılardır
 Muhakkik sufiler nebevi yolu takip ederler, filozoflar kendi akıllarına dayanırlar
 Eşari geleneğini tevarüs etmiş olmakla birlikte bu geleneğin kelamcılarına eleştiriler
 İbn Sina Metafiziği Vahdet-i vücud düşüncesine kavramsal arka plan sağlamıştır
 Muhakkik sufiler zümresi, tasavufun bir bilim haline gelme sürecini ifade eder
 İlahi isimler teorisinin tümeller problemiyle, ayan-ı sabite teorisinin kelamdaki madum tartışmalarıyla ilgisi vardır
 Birden ancak bir çıkar, bir neden mevcut oldukça nedenlisini gerektirir gibi bazı felsefi ilkeler vahdet-i vücud düşüncesine temel teşkil etmiştir

Varlık Görüşü
 Mutlak Varlık ve mutlak hakikat: Tanrı
 Mutlak varlıkta iki yön: Ehadiyet ve Vahidiyet
 Oluşun ve mevcutların çıkışının ilkesi: Vahidiyet ve Bilinmeyi istemek
 Mevcutların ilkeleri: ayan-ı sabite
 Mevcutların bağlı olduğu tümel ilkeler: ilahi isimler
 Çokluk felsefede olduğu gibi suretlerle değil varlıktaki tecellinin derecelenmesi/taayyünü ile ortaya çıkar
Varlık Mertebeleri
 La taayyun mertebesi: Ehadiyet ve İlahi zatın biricikliği mertebesi > Burada henüz çokluk yoktur, sadece İlahi zatın biricikliği vardır
 Eleştirisi: Aristo ve Meşşai filozoflarda varlığın buradaki aslına intikal edilmez. Onlarda söz konusu edilen mevcuttur varlık değil
 İbn Arabi’nin vurguladığı bu nokta onun bir ontolojist veya kozmolojist olmadığını alemle Tanrı arasında ontolojik bir fark gözettiğini ortaya çıkarır
 Taayyun-ı evvel mertebesi: ayan-ı sabite
 Taayyun-ı sani: Mevcutlar

 Zatı gereği varlık: Mutlak varlık > Tanrı
 Tanrı ile mevcut olan > Arş, kürsi ve semavat-ı ula
 Üçüncü şey: varlık ve yoklukla nitelenmeyen şeydir, alem bundan ortaya çıkar > ilahi isimler, hakikat-i muhammediye gibi isimlerle anılır [felsefedeki imkana tekabül eder]

 Varlığın Batından Zahire Çıkma Süreci
 Mutlak Varlık
 Maddeden soyutlanmış mevcut: ruhani mufarık akıllar
 Mekansal mevcut: cirimler ve cisimler
 Tabiatı itibariyle bir yerde bulunan mevcut: arazlar
 İbn Arabi aynı çerçevede başka tasnifler de yapar

İlahi İsimler Teorisi: Esma ve Sıfat
 İlahi isimler alemin var oluşunun sebebidir
 Tanrı’nın sıfatlarından en önemlisi hayat sıfatıdır. HAYAT hareketin sebebidir > Hareket tecelliyata neden olur > Vücud hayatla nitelenmiştir > Hayy olduğundan dolayı kendi zatını idrak eder: İLİM > İlim sıfatı İRADE ve KUDRET sıfatını beraberinde getirir > bunlar ise İŞİTME, GÖRME, KELAM VE TEKVİN sıfatlarını gerektirir.
 Bütün ilahi isimler hayat sıfatına, hayat sıfatı ALLAH ismine, ALLAH ismi de İlahi zat’a döner
 İlahi Zatın bir olması yanında İlahi isimlerin çokluğu, oluşun/kesretin sebebidir
 Ilahi sıfatlar birer nispet ve izafetten ibarettir. Mümkünler alemindeki farklılıkları ortaya çıkaran bu nispetlerdir
 İlahi zat sıfatlarla, sıfatlar isimlerle, isimler de nesnelerle zahir olur
 Mevcutlar ilahi isimlerin tezahür alanıdır: Mevcutları bilmek demek ilahi isimleri bilmek demektir

Ayan-ı Sabite
 Ayn: Hakikat, zat, cevher ve mahiyet
 Sübut: akli, zihni varlık
 Ayn-ı sabite: mahiyetlerin Tanrı’nın ilmindeki varlığı > alemdeki şeylerin asılları, ilkörnekleri
 Ayn-ı sabite’nin duyulurlar alemine çıkmasının nedeni: feyz-i mukaddes
 Feyz-i mukaddes: Hakk’ın varlığının aleme tenezzülü/dereceler halinde inişi > mahiyetlere varlık giydirilmesi
 Ayan-ı sabitelerin bulunduğu alem: alem-i sübut, ilm-i ilahi, hazret-i ilmiye
 Bu alem mutlak gayb alemi ile şehadet alemi arasında bir yönüyle gayba diğer yönüyle şehadet alemine bakan bir yüze sahiptir
 Sabit aynların idealardan ya da faal akıldaki tümel akli suretlerden farkı:
 1. Bunlar tümel değil tikel suretlerdir
 2. sabit aynlar Hakk’ın taayyünleridir; Hakk kendi zatını düşünürken buradaki aynlar da O’nu düşünür

Nefis Görüşü
 Nefs-i natıka külli nefse iştirak ederek yitmez
 Düşünen nefs bedene tamamen zıttır ve rahmanın nefesini teşkil eder
 Yetkinliği varlığın birliği ve kendisinin de bu birliğin parçası olduğunu idraktir

İnsan Görüşü
 İnsan alemin özüdür, yaratılışın gayesidir
 İnsandan murat da insan-ı kamildir
 İnsan-ı kamil mutlak anlamda hakikat-i muhammediyeye tekabül eder
 İnsan Tanrı’nın ilminde ilk, varlıkta son ve gayedir. Bu açıdan diğer varlıkların varoluşunun nedeni ve kendisine yöneldiği gayedir. İnsanın yöneldiği gaye de mutlak varlıktır
 Tanrı bütün sıfatlarıyla insanda tecelli eder
Bilgi Teorisi
 Varlığın hakikati fikir ve nazarla değil keşif ve müşahedeyle bilinir
 Müşahede tecellileri idraktır
 Hakikatler zat tecellisini idrakle kazanılır
 Eşyanın hakikatine dair bilgi ayn-ı sabiteyle ilişkilidir, hakikatleri bilmek bu tikel ilkörneklerin bilgisini elde etmektir

 İlimler
 Akli ilimler: felasife
 Ahval ilimler: ehl-i tecarüb ve kesb
 Sırlar ilmi: nebiler ve veliler

İbn Arabi’ye yöneltilen eleştiriler
 Tasavvuf içindeki tenkitler: Simnani, Cili, İmam Rabbani > vücud mu şuhud mu daha ileri bir mertebedir, Hakk’a mutlak varlık denilir mi, ilim maluma tabi midir gibi konular..
 Tenkitlerin kaynağı: Kabul edilen bir hakikatin isimlendirmesiyle ilgili sorunlar
 Kelam ve fıkıh merkezli tenkitler: İbn Teymiye, Bikai, Ali el-Kari, el-Halebi, İbnu’l-Ehdel
 Tenkitlerin kaynağı: Usul ve ilke farklılıkları

Tesirleri
 Sadruddin Konevi: Tasavvufun İbn Arabi geleneği içerisinde bir metafizik, bir ilim haline gelmesi
 Fusus şarihleri: Afifuddin et-tilimsani, Fahreddin Iraki, Saiduddin Fergani, Müeyyiduddin Cendi, Abdurrezzak Kaşani, Davud Kayseri, Molla Fenari vd.
 Ekberiye: Vahdet-i vücud öğretisini temele alan tasavvufi akım
 Osmanlı düşüncesi şiirden, felsefeye, süsleme sanatlarına, mimariye kadar vahdet-i vücud düşüncesinin izlerini taşır

Eserleri
 Temel eserleri
 Futuhat-ı mekkiye
 Fususu’l-hikem
 Tedbiratu’l-ilahiyye
 Tercümanu’l-eşvak