sakarya ilitam islam felsefesi 14. hafta-özet
 

İSLAM FELSEFESİ
14. HAFTA DERS ÖZETİ
İBN HALDUN
- HAYATI VE ŞAHSİYETİ
- ESERLERİ
- TARİH
- TOPLUMUN TEMELLENDİRİLİŞİ
- TOPLUM
- DEVLET VE MÜLK
- FELSEFİ AKLİ İLİMLERE DAİR TASVİRİ
1. MANTIK
2. İLAHİYAT
• FELSEFE ELEŞTİRİLERİ
• MANTIK ELEŞTİRİLERİ
• FİZİK ELEŞTİRİLERİ
• METAFİZİK ELEŞTİRİLERİ
• ELEŞTİRİLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ
• TESİRİ
Hayatı ve Şahsiyeti
 Doğumu: 1332; Vefatı: 1406
 Usul, kelam, mantık, felsefe ve matematik tahsili
 Tunus, Cezayir, Fas, Endülüs, Kahire
 Siyasi etkinlikleri
 Tarihsel hadiselerin ve toplumsal kurumların değişim ve sürekliliği sorunu üzerinde durmuştur
 Tarih Felsefesinin kurucusu sayılır

Eserleri
 Şifau’s-sail
 Kitabu’l-iber
 Mukaddimetu Kitabi’l-iber

Ümran
 Ümran ilmi: Toplumu ve topluma tabiatı gereği arız olan halleri, bu hallerin zorunlu sonuçlarından ibaret olan tarihi, tarihin hakikatini konu edinmektedir.
 Amacı: Geçmişte olmuş olanlara bakılarak, gelecekte olacak olanların anlaşılması; Tarihi toplumsal varlık alanında neyin kalıcı olduğunu ve neyin kalıcı olmadığını tespit etmek
 Ümran ilmi: Toplum metafiziği
 Ümran ilminin sahası: Havadis alemi > insana bağlı ve bağımlı alan
Havadis alemini unsurlar aleminden ayıran şey, unsurlar aleminin zorunlu ve mutlak
havadis aleminin insana bağlı olarak değişken olmasıdır
 Havadis aleminin unsurları: asabiyet, mülk, güç
 Insan > toplumsallık > asabiyet > mülk
Tarih
 Klasik rivayetçi ve tasvirci tarih anlayışından kopuş
 Tahkike dayalı tarih anlayışı: sebepleri ortaya çıkarma > Hikmet/felsefe ilimleri içerisinde
 Bir varlık alanı olarak Tarihin kuruluşu
 Tarihi rivayetlerde tahkikin esası: umranın tabiatları

Toplumun Temellendirilişi
 Tarih çalışması ve ümran ilmine teorik bir giriş
 Toplumun doğuşunu açıklama
 İnsan doğası gereği dayanışma ve paylaşmaya açıktır
 Çatışmadan korunmak için otoriteye duyulan ihtiyaç ve toplumsal yaşamın zorunluluğu
 İnsan toplumsal bir varlıktır > dayanışma >düzen > birbirini gözetme > otorite
Toplum
 Toplumsal hayat şekillerinde iki kategori > insanların geçimlerini sağlama tarzındaki farklılık> Bedevilik/Göçebelik ve Hadarilik/Yerleşiklik
 Bedevilik: Fiziki şartları dönüştürmeden onunla yetinme
 vermeden alma
 Hayatta kalma ve düşmanlarla mücadele > dayanışma > asabiyet
 Hadarilik: Fiziki şartları dönüştürerek yeni imkanlar yaratma > doğal ihtiyaçların tatminiyle asabiyetin zayıflaması > toplumsal iş bölümü > idarenin belirginleşmesi
 Devletin zulmü engelleyici işlevi > modern dönemde merkezi gücün zorbalığı ve İbn Haldun’un teorisi arasındaki ikilem
 Asabiyet : Göçebeler arasındaki dayanışma ruhu > dayanışmanın kaynağı: nesep > toplumsallığı ve nesli koruma
 Asabiyetle ortaya çıkan gücün tahakküme yönelmesi: MÜLK

Devlet ve Mülk
 Asabiyet grupları arasında mücadele: otoritenin ortaya çıkışı > devlet ve mülkün teşekkülü
 Mülk zorunlu olarak asabiyetle elde edilir, ancak mülk için bir de bazı ahlaki erdemlere sahiplik gerekir > ahlaki unsur: hılaf
 Mülke ulaşmayan asabiyet zamanla yok olur
 Siyaset zorunlu olarak hayrın neticesidir, aksi takdirde varlığını muhafaza edemez > hayr: insanların maslahatlarını koruma
 Siyaset ve mülk: halka kefalet, ALLAH’a hilafet
 Mülkün el değiştirmesi sırasında mağluplar galipleri taklit eder
 Devletin gücü asabiyetin gücü ile orantılıdır, asabiyet zayıflayıca devlet de zayıflar
 Tavırlar nazariyesi: Mülk tabiatının gerektirdiği şeyleri gerçekleştirdiği zaman zirvesine ulaşır ve zayıflamaya başlar > Döngüsel süreç
 Kuruluş
 Gücün şahsileşmesi
 Istikrar neticesindeki imkanlardan faydalanma
 İstikrarın yegane durum haline gelmesi
 Iktidarın keyfi kullanımı ve ihtiyarlık aşaması

Felsefi-Akli ilimler tasviri
 Felsefi ilimler
 Mantık
 Fizik
 İlm-i ilahi > Meşşai filozofların metafiziğinden farklı, kelamcıların yaklaşımına yakın
 Matematik ilimler
 Mantık: mahiyetleri ortaya koyan tariflerden (hudûd) ve bunları doğrulamak için ileri sürülen delillerden (hucec), doğru ve geçerli olanlarının (sahîh) yanlış ve bozuk olanlardan (fâsid) ayrılmasını sağlayan kanunlar
 Müslüman filozoflar kıyası maddesi açısından değil daha çok sonuçları açısından ele aldılar
 Mantık ilmi alet olmaktan çıkıp amaç ve kendi başına bir ilim gibi oldu

İlahiyat ilmi
 İlahiyat mutlak varlığı, varlığın ilkelerini ve zati arazlarını inceler
 Kelam ve ilahiyatın birbirine karıştırılmasına eleştiri: Kelamın felsefileşmesini tenkid > kelam amacından sapmıştır

Felsefe Eleştirileri
 Soyutlama yoluyla tüm varlıklar ilk akla dayandırılır ancak ilk aklın dışındaki varlıklar ihmal edilir
 Akılla yetinip kalan filozoflar tabiatçılara benzer
 Filozoflar nakli ihmal etmişlerdir


Mantık eleştirileri
 Duyulardan alınan ve hayalle oluşturulan birinci makuller ve akılla işlenip duyularda karşılığı olmayan ikinci makuller teorisine eleştiri
 Bilimsel bilginin konusu birinci makul müdür yoksa ikinci makul mü? İbn Haldun’a göre birinci makuldür, ikinci makullerin dış dünyada karşılığı olmadığından hata riski yüksektir
 Filozofların pratik konularda hata yapmasının sebebi budur
 Mantıktaki burhanlar her zaman kesin bilgi vermezler
Fizik Eleştirileri
 Fizik ilminde cisimsel varlıklarla ilgili tanımların, bu varlıklara mutabakatı kesin değildir
 Fizikteki ilkeler geneldir, oysa dış dünyada fiziksel cisimler tikel olarak bulunur > ikinci makuller üzerinden birinci makuller hakkında hüküm verilemez
 Tabiiyyat araştırmaları İbn haldun açısından işlevsel olmayışı nedeniyle değersiz bulunur

Metafizik Eleştirileri
 Duyularla bile tam idrak edilemeyen alemi burhan ve akli istidlalle idrak iddiası zayıftır
 İnsan zihni maddi idrak engellerinden dolayı ruhani varlıkları idrak etmede zorlanır
 Metafizik konulardaki yargılar daha çok zan ifade eder

Mutluluk konusundaki eleştirileri
 Bilgi erdemdir önermesini doğru bulmaz
 Vahiy olmaksızın akıl tek başına erdemi ve iyiliği belirleyemez
 İdrak ve nazar mutluluğu sağlayan araçlar olamaz
 Mutluluk yalnızca akli ittisalin kemali olamaz, bu durum gerçek mutluluğun ancak bir kısmıdır
Eleştirilerin Değerlendirilmesi
 Bilgi edinme imkanlarının kısıtlılığı eleştirisi > Eşari-Gazali çizgisini takip
 Eleştirileri sistem içi eleştiriler değildir
 Eleştirilerde kültürel ortam belirleyici olmuştur: Fıkıh merkezli sosyal yapı
 Ameli ilimler değerlendirmesi eksiktir > Felsefi ilimleri nazari ilimlerden ibaret görür gibidir
 Sebeplilik eleştirisi > Oysa sebepliliği ümran teorisinde kullanır

 Din-felsefe ilişkisiyle ilgili filozoflara atfettiği görüşler, esas görüşleri tam yansıtmamaktadır
 Felsefe-kelam sentezi eleştirisi > oysa bu durum ümranın tabiatındandır > bu durum ümranın bir hali olarak değerlendirilmelidir
 Felsefi kelam ve tasavvuf yozlaşma olarak kabul edildiğinde osmanlı düşüncesi tarihsel olarak nasıl açıklanacaktır?
 Fizik bilimlerin tesiriyle oluşan sanayi toplumu kavramı da ümranın hallerinden biridir


Tesiri
 İbnu’l-ezrak: mukaddimeyi siyasetneme olarak görür
 Makrizi: Tarihçiliği üzerinde durur
 Katip Çelebi, Naima, Pirizade > tarih ve devlet görüşlerinin etkisi altında kalmışlardır
 Pirizade mukaddimeyi tercüme etmiştir
 İbn Haldun Tarih Felsefesi ve Sosyoloji’nin kurucusu olarak da görülmüştür
 Batı filozofları arasındaki benzerlikler üzerinde durulmuştur