Medineweb Forum/Huzur Adresi - İslam Sanatları Tarihi 1 / 4 ünite kısa özetleri / Medineweb

1.ünite notları
*sanatın sözlük anlamı: el alışkanlığı ile yapılan
-ustalık
-hünerle yapmak
-eser yaratmak

*plastik sanatlar: resim heykel ve mimarlıktır..

*bir sanatı yapmak için geçerli bilgi ve hünere sahip olan kimseye kimseye sanatkar usta veya artist denir

*zanaat, sınaat, sanaat kelimesinden bozulmuş insanların maddi ihtiyaçlarını karşılamak için el emeği ve becerisi ile yapılan ve sanat özelliği olmayan iş anlamında kullanılmıştır..

*sanat kelimesinin ilk dönemlerdeki tanımının içine giren sanat dalları mimarlık heykel ve resimdir..

2.ünite notları
*hz.muhammedin bütün faaliyetlerinin merkezi olan ve daha sonra genişletilen ve velid zamnında (712) avlu etrafında sütunlar ve düz çatı ile örtülü hale getirilen mescidi nebi ilk camilere örnek olmuştur..

*emevi devri mimarisi ilk camileri..
-basra camii
-kufe camii
-amr camii
sidi ukbe camii

*mescidi aksa:
-702 yılında halife abdülmeliğe aittir kudüstedir..
-780 yılında değişiklik geçirmiş ve haçlılar saray haline getirmiştir..
-selahattin eyyübi tarafından tekrar alınıp camiye çevrilmiştir..

*şamdaki emevi camii:
-halife I.velid zamanında 705-715 yılları arasında tamamlanmıştır..
-eskiden bulunan bir roma tapınağı ile bir bizans bazilikasının yerine inşa edilmiştir.

*işlem sanatının ilk anıtsal yapısı abdülmelik tarafından 691 yılında kudüs hareminde yaptırılmış olan kubbetüs sahradır..

*emevi devri farklı mimari yapı ürdündeki kusayru amre'dir..

*abbasi devrinde en önemli mimari gelişme yeni samerra şehrinin kurulması olmuştur..

*yeni samerrada dünyanın en büyük camilerinden biri mütevvekiliye camii yaptırılmıştır. yaptıran halife mütevvekkildir..

*islam sanatı içinde bilinen ilk türbe kubbetüs suleybiyyedir..

*abbasi devrinin en büyük saraylarından biri olan cevsaku'l hakani samerrada halife mutasım tarafından türk beyi artık ebu'l feth b.hakan için yaptırılmış fakat çok beğendiği için kendi kullanmıştır..

*damganda tarıhane camii ile isfahanın doğusundaki nayin cami iran sahasında abbasi sanatını temsil eden 2 önemli eserdir..

*batı islam sanatının en önemli ürünlerinden biri endülüsteki I.Abdurrahmanın başlattığı kurtuba camiidir..

*ispanyada beni ahmer devletinin merkezi gırnatadır.. gırnata emirlerinden kalan en önemli yapı 14 y.y kalma elhamra sarayıdır..

*mısırda ilk bağımsız müslüman türk devlerinin kurucusu tolunoğlu ahmed, kahireden 100 yıl kadar önce el katayi adını verdiği şehri kurmuştur..

*mısırda 969 dan itibaren fatımilerin egemenliğine girmiştir.. mehdiye ve kahrevandan sonra kerpiç surlarla çevirdikleri kahireyi kurarak merkez yapmışlardır..

*mısırda kitabesinde zaviye adı geçen el cüyuşi camii önemli bir yapıdır..

*mısırdaki ilk türbeler seb abenat(yedi kızlar) adı ile tanınan türbelerdir..

*suriyede medreseler selçuklu ve zengi geleneğine bağlıdır..

*karahanlılar devri mimarisinde kerpiç ve tuğlanın birlikte kullanıldığı buhara yakınındaki hazar camiidir..

*buharadaki yapıların çoğu arslan han tarafından yaptırılmıştır..

*geometrik kufi kitabelerin bulunduğu camii namazgah camiidir..

*erken tarihli islam türbelerinden ilki samerada kubbetü-s suleybiye ve buharada samanoğlu türbesidir..

*gazneliler en parlak dönemini sultan mahmud zamanında yaşamıştır..

*en önemli gazneli camii leşker-i bazar ulucamiidir..

*büyük selçukluların anıtsal cami mimarisindeki ilk örneği melikşah devrinde yaptırılmış isfahan mescid-i cumaadır..

*selçuklu mimarisinin iranda en önemli camilerinden biri zevvare cuma camiiisidir..

*büyük selçuklu mimarsinin şaheseri olan yapı merv'deki sultan sencer türbesidir..

*büyük selçuklu kervansaraylarının en tanınmış olanı ribat-ı şeriftir..

*timurlu mimarisinin bütün ihtişamını yansıtan yapılar topluluğu şahı zinde ve semerkatta kusem b. abbasın türbesi etrafında oluşan yapılardır.. içindeki önemli yapı musa paşanın türbesidir..

*timurun gur-i mir adıyla bilinen türbeside önemli türbeler arasındadır..

*timurlar döneminde yaptırılan camiler uluğ bey in semerkant buhara medreseleridir.

*safevi devri mimarsinin en önemli örnekleri şah I.Abbas döneminden kalmadır..

*safevi devri mimarisinde mescidi şah islam mimarisinin en güzel eserlerinden kabul edilmektedir..

*safevi devri mimarisinde maderi şah medresesi ile erbilde şeyh şafi külliyesi önemli eseleri arasındadır..

*safevi devri mimarisinde 1600 tarihli Allahverdi han köprüsü ile puli hacu köprüsü bu devrin önemli su mimarisi eselerindendir..

*hint islam mimarisinde Delhi'nin kut minarı şaheserlerden biri sayılır..

*hindistanda türk mimarisinde agrada tac mahal şah cihan tarafından yaptırılmış önemli bir eserdir..

*mısırda türk memlükleri mimarisinde ilk orjinak eser baybars camiidir ve kahirededir..

*sultan baybars köprü, su makemi abbasi halifelerinin tübelerini ve iskenderiyedeki kasrü'l übeyr gibi önemli eserler yaptırmıştır..

*sultan baybars dönemminde zahiriyye medresesi yıkılmıştır..

*artuklu mimarisinde silvan ulucamii önemli bir yere sahiptir..

*mardin hatuniye medresesi en erken açık avlulu anadolu medresesi olarak önemli yere sahiptir..

*kubbetüs sahrenin islam mimarisi içindeki yeri ve önemi 681 yılında kudüste 2.bir hac yeri olarak yapılması..

*kuzey afrika ve ispanya ile mısırda islam mimarisinin ilk döneminde inşa edilmiş olup sivil mimaride o coğrafyayı etkileyen en önemli yapı kurtuba camiidir..

*karahanlı mimarisinde önceki araştırmaları birleştiren ve ileriki gelişmelere örnek olan cami ZEVVARE CUMA CAMİİsidir..

*kaya daki tek tek kubbeli selçuklu mescidlerinin hazırlık mekanlarının son cemat yeri öncüleri olmaları özellikleri önemlidir..
3.ünite notları
*osmanlılar mimari çalışmalarında bizanstan selçuklu ve beylik mimarisinden etkilenmiş faydalanmıştır..

*mimar sinanın hayatını ve yaptığı eseleri â€œsai çelebiâ€ tezkiretüâ€™l beyan eserinden belirtmiştir..

*sultan ahmet camii mimarı sedefkar mehmet ağanın hayatını cafer ağa kaleme almıştır.eserin adıda risale-i mimarriyyeâ€™dir..

*hassa mimarları: devletin ve padişahtan başlayarak sultan ve vezirlerindiğer devlet adamlarının vakıfların inşaat işlerini yürütmekle sorumlu idiler..

*hassa mimarları ocağı XIX.yüzyıl ortalarına kadar devam etmiş ve II.mahmutun devrinde şehreminlik
Ve mimarbaşılık hizmetleri birleştirilerek EBNİYE-İ HASSA MÜDÜRLÜĞÜ kurulmuştur.. daha sonrada bu kuruluş ticaret ve nafia nezaretine bağlanmştır..

*osmanlı şehirlerinde ve kasabalarında cami merkez olmak üzere birbirine bağlı yapılar topluluğuna külliye(manzume) denir.. ana yollar üzerlerindekine ise menzil denir..

*içerikte sınırlı yapılar bulunan külliyelere örnek bursada yıldırım yeşil ve muradiye külliyeleridir..

*istanbulda ilk yapılan külliye fatih külliyesidir mimarı Atik sinandır..

*fatih külliyesinden 16 yıl sonra II.beyazid amasya edirne ve istanbulda 3 külliye inşa etmiştir.
Edirnedeki beyazid külliyesindeki tımarhane önemlidir.. sultan II.beyazıdın türbesi istanbuldaki külliyesindedir..

*osmanlı camiisinin asıl klasik çizgi kararlara ve kıvama varması edirne 3 şerefli camii ile ortaya çıkmıştır..

*asitane tekke zaviye ve dergahların en büyük merkezlerdirâ€¦ büyük asitane örneği konya mevlevihanesidir..

*ilk osmanlı hastanesi bursa yıldırım darüşşifası istanbuldaki ilk hastane fatih külliyesinde idiâ€¦ II.beyazidin edirnedeki darüşşifası daha çok akıl hastaları için kullanılmıştır..

*imaret:aş pişirilip dağıtılan yerlerdir.. tabhane ise misafir hanedir..

*hassa mimarları ocağında mimarbaşından sonra gelen en büyük rütbe SU NAZIRLIĞIDIR..

*istanbulda külliyenin en gelişmiş örneği kanuni sultan süleymanın süleymaniye külliyesidir..

*osmanlı mimarisinde mimari dönemli 4 e ayrılır..

-bursa ve edirne dönemi
-klasik dönem (*sinan öncesi klasik dönem, * m.sinan dönemi, * sinan sonrası klasik dönem)
-yabancı etkiler dönemi (*barok dönemi, ampir-art novvea)
-milli mimari dönemi- neo klasik
*osmanlı mimarisinin cami tipolojisinde klasik çağa damgasını vuran tip BURSA VE EDİRNE DÖNEMİNDE ortaya çıkmıştır..
*osmanlı mimarisinde ulucamii tipi daha çok BURSA VE EDİRNE DÖNEMİNDE görülür..
*Büyük programlı külliyelerin yapıldığı merkezi kubbe ve mekan ilişkisinin çözüme ulaşıldığı dönem SİNAN ÖNCESİ KLASİK DÖNEMDİR..
*osmanlı devletinin her dönemde kanuni sultan süleyman ile zirvede olduğu dönem SİNAN DÖNEMİ İDİ
*osmanlı mimarisinde büyük külliyeler sinan öncesi klasik dönemde görülmektedir..
*osmanlı mimarisinde en büyük eserler mimar sinan döneminde görülür..
*BAROK DÖNEMİ akımı artık klasik osmanlı mimarisinin prensibinin bırakılarak yeni bir biçime dönüşüldüğünün en güçlü ifadelerinden biridir..
*türk ampir dönemi daha sade görünüşlü cephelerin ortaya çıkardığı dönemdir..
*osmanlı mimarisinin özelliği SADELİĞİDİR..
4.ünite notları
*hattatlara verilen en eski isimler katip, muharrir, verraktır.
*islamın doğuşunda meşk ve cezm adıyla 2 ayrı forumda yazı bilinmekteydi.
*hz.peygamber mescidi nebevinin suffe denilen bölümünde ashabına bizzat ders vermiş okuma ve yazma yaygınlaştırılmış ve kurumsallaştırılmıştır..
*geometrik yazı farklı dönemlerde en fazla işlendiği bölgeye nispetle mekki medeni ve son olarak kufi adını almıştır..
*geometrik yazı taş üzerinde meşk hattı ise devlet kurumlarında günlük işlerde ve mektuplarda kullanılmıştır..
*peygamberin vefatından önce yazıya geçirilmiş ezberlenmiş olan ayet ve surelerin 2 kapak arasında toplanıp güvence altına alınması hz.ebubekir zamanında olmuştur..
*hz.osman devrinde zeyd b. sabitin başkanlığında mekki medeni hatla siyaha yakın koyu renkkle mushaflar parşömen (deri )üzerine yazılmıştır..
*hz.osman kuran sayfalarını çoğaltarak kitap haline getirmiştir.
*hüsn-i hatla yazan emeviler devrindeki ilk celi yazı hattatı halid b. ebü'l heyyacdır..
*emevi sarayında ücretle çalışan ve mushaf yazan malik b. dinarda adı geçen önemli hattatlardandır..
*emevi devrinde yetişen ilk büyük yazı ıslahatçısı Kutbe el- muharrir dir..
*arap hattının aslı fenike yazısına dayanan onun daha gelişmiş şekli olan nabati yazıya bağlanır..
*mevzun ve asli harfler emevilerin son abbasilerin ilk zamanlarında I.ve II.yüzyılda ortaya çıkmıştır..
*arap alfabesindeki imla problemiyle ilgili ilk ciddi çalışmayı yapan ebü'l esved ed düelidir..
*dönem olarak ise abdülmelik b. mervan zamanıydı..
*arap alfabesi ve imlasında en önemli ıslahatı yaparak bugünkü harekeleme usulünü ortaya koyan halil b. ahmeddir..
*abbasiler zamanında dahhak adlı bir hattat kutbenin yapılarını daha da güzelleştirmiştir..
*11 yazının kurallarını koyan mem'un'un güçlü saray hattatı ahvel el muharrirdir..
*abbasi döneminin 2 büyük hat üstadı abbasi veziri ibn mukle ve kardeşi ebü abdullah el hasandır..
*ibn mukle aklamı sitte belirlenmesinde ilk önemli reformları yapmıştır..
*ibnül bevvab aklamı sittede tespit ettiği estetik kaideleri daha ince geometrik nispetlere bağlamış 2.büyük hattatır..
*ibnül bevvabtan sonra aklamı sitteyi farklı biçimde ortaya koyan sanatkar yakut el müsta'sımdır..
*aklamı sitte diye bilinen islami yazıları gelişme sırasına ve gruplarına göre tevki-rika, muhakkık, reyhani, sülüs, nesih yazılarıdır..
*küfi islam doğuşundan itibaren mushaf yazımında kullanılan kitabe ve tezyinatında kullanılan celi şekline verilen isimdir..

*kufi uslupları:
-cahiliye dönemi kufisi (cezm)
-asrı saadet kufisi(mekki, medeni)
-celi küfi
-tezyini ve çiçekli kufi
-örgülü kufi
-ma'kır, bannai, satanci
*tevki-rika:hat sanatında sultanlara ait büyün belgelerin yazıldığı yazı çeşididir.
*celi yazı her yazının tabii büyüklüğünden daha iri yazılara verilen addır..
*sultan mehmed zamanında aylıklı sanatkarların çalıştığı ehl-i hiref adı verilen bir teşkilatın varlığı bilinmektedir..
*osmanlı hat ekölünün temeli büyük ölçüde amasyada atılmıştır..
*hilye-i şerif düzenleyen ilk hattat hafız osmandır..
*ta'lik istanbulun fethinden sonra osmanlı meşihat dairesi ve ilmiyye sınıfının resmi yazısı olmuştur..
*divani yazı tevki ve ta'lik hususiyetleri taşır..
*osmanlı padişahlarına ait en eski tuğra örneği sultan orhan tuğrasıdır..
*osmanlı 2 rik'a uslubu geliştirilmiştir..
-babıali memuralrından mümtaz efendinin eski rikası (babıali rikası)
-izzet efendi uslubu..
*osmanlı ta'lik ekolünün kurucusu yesarizade izzet efendidir.. en güçlü üstatları sami efendi ve talebeleridir..
*hz.osman devrinde çoğalan mushaflar MEDENİ hatla yazılmıştır..
*mevzun ve asli hatlar müsenna yazı tarzından geliştiği kabul edilmiştir..
*hat sanatında birbirini takip eden ve aklamı sittenin doğmasında ve gelişmesinde rol oynayan üç üstad
-ibn mukle, ibnül bevuda, yakut el müta'sım..

*osmanlılarda mimari ve levhalardan celi şekli en çok kullanılan yazı türü sülüstür..
*osmanlı türk ta'lik ekolünün kurucusu YESARİZADE MUSTAFA İZZET'tir..

Alıntı..