Medineweb Forum/Huzur Adresi - Fıkıh Usulü [Ünit 04 Ders Özeti] (Dokuz Eylül)

4.ÜNİTE / İCMA

SORU1: İCMANIN SÖZLÜK ANLAMI NEDİR?
Cevap1: Azmetmek, bir işi yapmaya kesin kararlı olmak, bir konuda görüş birliliğine varmak veya ittifak etmek

SORU2: USUL İLMİNİN TERİMİ OLARAK İCMA NEDİR?
Cevap2: Müctehidlerin, Hz. Peygamber’in vefatından sonraki herhangi bir devirde ameli bir meselenin şer’i bir hükmü üzerinde ittifak etmeleridir.

SORU3: İCMANIN MEYDANA GELEBİLMESİ İÇİN HANGİ ŞARTLAR GEREKLİDİR?
Cevap3:
a) Fikir birliği edenler müçtehid olmalıdır
b) Bütün müçtehidlerin fikir birliği etmiş olması gerekir.
c) İcma, Hz. Peygamber’in vefatından sonra meydana gelmiş olmalıdır
d) Bütün müçtehidlerin üzerinde ittifak edeceği konu haramlık, helallik veya sıhhat-fesat gibi bir meselenin şer’i hükmüne dair olmalıdır.

SORU4: İCMA TERİMİNİN ORTAYA ÇIKIŞI NE ZAMAN?
Cevap4: Sahabe sonrası devirler

SORU5: KLASİK DÖNEM HANEFİ USUL ALİMİ EL-CESSAS HANGİ AYETİ İCMA İÇİN DELİL GETİRİR?
Cevap5: “Böylece sizler insanlara birer şahit olasınız ve Peygamberde size bir şahit olsun diye sizi orta bir ümmet yaptık. Her ne kadar ALLAH’ın doğru yolu
gösterdiği kimselerden başkasına ağır gelsede biz, yönelmekte olduğun ciheti ancak; Resul’e tabi olanlarla, gerisin geriye dönecekleri ayırd edelim diye kıble
yaptık. ALLAH imanınızı boşa çıkaracak değildir. Şüphesiz ALLAH insanlara çok şefkatli ve çok merhametlidir.” Bakara Suresi 143. ayet

SORU6: AYETTEKİ “ORTA ÜMMET” TABİRİ NEYE İŞARET EDER?
Cevap6: Adalet

SORU7: AHMAD HASAN’IN İCMA İLE İLGİLİ GÖRÜŞÜ NEDİR?
Cevap7: İcma önce hadis ile daha sonraları Kur’an ile delillendirilmiştir
“ İcma kavramı sosyo-politik ihtiyaçlardan doğmuştur”

SORU8: İCMANIN OLUŞABİLMESİ İÇİN HERHANGİ BİR ASIRDA YAŞAYAN BÜTÜN MÜÇTEHİDLERİN İTTİFAK ETMELERİ ŞARTTIR. FARUKİ BU İMKANSIZLIĞI
AŞMAK İÇİN NASIL BİR YOL SEÇMİŞTİR.
Cevap8: İlgili ayet ve hadislerde ümmetin tamamına işaret edilmesini onların seçeceği birininde doğru bir seçim olabileceği şeklinde yorumlar.

SORU9: İCMA HİCRİ 1.ASRIN SONU VE 2. ASRIN BAŞI İTİBARİYLE FUKAHA ARASINDA SÜNNET’E KONU OLAN BİR MESELENİN KABUL GÖRMESİNİN EN ÖNEMLİ
ÖZELLİKLERİNDEN BİRİ ?
Cevap9: Hz. Peygamber zamanından beri İslam toplumunda kesintisiz uygulanıp benimsenmiş olması

SORU10: İCMA İLE SÜNNET KAVRAMININ ERKEN DÖNEMDE BU KADAR BİRBİRİNE YAKIN OLMASININ BİR ÖRNEĞİNİ KİMDE GÖRÜYORUZ?
Cevap10: Suriye’ni fakihi Evzai’de. O her zaman icmadan bahsederse öncesinde mutlaka konuyla ilgili bir uygulamanın Peygambere ulaşıp ulaşmadığını
sorgulamıştır.

SORU11: İBRAHİM B. SAYAR EN-NAZZAM’IN KİTABU’N-NEKS ONUN TALEBESİ AMR B. BAHR EL-CAHIZ’IN KİTAB EL-FUTYA ADLI ESERLERİNDE YAPTIKLARI
YORUMLARDAN İCMAI DELİL OLARAK KABUL ETMEDİKLERİ GÖRÜLÜR. ONLAR İCMANIN MÜMKÜN OLDUĞU DÜŞÜNÜLEN SAHABE ARASINDA BİRÇOK İHTİLAF
OLDUĞUNU İLERİ SÜRERLER. İDDİALARINI DESTEKLEMEK İÇİN HANGİ SAHABELERDEN BİRBİRİNE MUHALİF OLA RİVAYET VE OLAYLAR RİVAYET EDERLER?
Cevap11: Hz. Ebu Bekir, Hz. Ömer, Hz. Osman, Hz. Ali, Abdullah b. Mesud Ebu Hureyre

SORU12: SAHABE ZAMANINDA İCMANIN VUKUU KONUSUNDA GÖRÜŞ AYRILIĞI VARMIYDI?
Cevap12: İmam Şafi ve Ahmet b. Hanbel dahil fakihler arasında tartışma vardır. Ancak sahabe zamanında görüş ayrılığı yoktur.

SORU13: İMAM MALİK MEVCUT BÜTÜN MÜCTEHİDLERİN İTTİFAKI YERİNE İCMAI “ MEDİNELİLERİN TOPLU HALDEKİ UYGULAMALARI” OLARAK
YORUMLAMAKTA VE BU YORUMUNA HANGİ AYETLERİ DELİL GETİRMEKTEDİR?
Cevap13: “İslam’ı ilk önce kabul eden muhacirler ve ensar ile iyilikle onlara uyanlar var ya, ALLAH onlardan razı olmuş; onlarda O’ndan razı olmuşlardır” Tevbe
Suresi 100. Ayet “ Sözü dinleyipde onun en güzeline uyanlar var ya, onlar ALLAH’ın hidayete erdirdiği kimselerdir” Zümer Suresi 18. Ayet

SORU14: İMAM MALİK’İN İCMA ANLAYIŞI ?
Cevap14: “el-emr el-muctema aleyhi indena” “es-sünnet ellati la ihtilafe fiha indena”

SORU15: “ALLAH’IN KİTABIYLA FETVA VERİYORUM. ONDA BULAMADIĞIMI ELÇİSİNİN SÜNNETİNDE ARIYORUM. BU İKİSİNDE BULAMADIĞIMI İSE, BU İKİSİNDE
BULDUĞUMA KIYAS EDİYORUM”
“SAHABE BİR ŞEY ÜZERİNDE İTTİFAK EDERSE, ONLARA TABİ OLMAKTAN BAŞKA YAPACAK BİR ŞEY YOKTUR. TABİUN BİR ŞEY ÜZERİNDE TOPLANMIŞSA, BİZDE
ARALARINA GİRİP ONLARLA TARTIŞIRIZ” BU SÖZLER KİME AİT?
Cevap15: Ebu Hanife

SORU16: İCMAIN ÇEŞİTLERİ?
Cevap16: Sarih İcma Sükuti İcma

SORU17: SARİH İCMA NEDİR?
Cevap17: Herhangi bir zamanda bütün müçtehidlerin bir meselenin hükmüne dair görüşlerini tek tek açıklaması suretiyle ortaya çıkan görüş birliğidir.

SORU18: SÜKUTİ İCMA NEDİR?
Cevap18: Herhangi bir meselede bir veya birkaç müçtehidin görüş belirttikten sonra bu görüşe muttali olan o devirdeki diğer müçtehidlerin açık şekilde bir
katılma veya itiraz beyanında bulunmaksızın sükut etmeleridir.

SORU19: SÜKUTU İCMANIN ŞARTLARI?
1) Sükut gerek muvafakata gerekse muhalefete işaret teşkil edecek belirtilerden uzak olmalıdır
2) Söz konusu görüşe muttali olduktan itibaren normal olarak o meseleyi incelemeye ve bir görüş oluşmasına yetecek kadar zaman geçmiş olmalı ve bu süreden
sonra sükut edilmelidir
3) İcmaya konu olacak mesele içtihada açık olan yani hakkında zanni delil bulunan meselelerden olmalıdır.

SORU20: CUMHURA GÖRE SARİH İCMAIN HÜKMÜ NEDİR?
Cevap20: Alimlerin büyük çoğunluğuna göre sarih icma kesin delil teşkil eder ona uymak vacip, muhalif davranmak haramdır.

SORU21: İCMAYI KABUL ETMEYENLER KİMLER?
Cevap21: Nazzam, Hariciler ve Şianın bir kısmı

SORU22: SÜKUTU İCMAYI KAYNAK OLARAK GÖRMEYEN VE HATTA BUNUN İCMA OLARAK İSİMLENDİRİLMESİNİ REDDEDENLER KİMLER?
Cevap22: Malikiler ve rivayet edilen son görüşe göre İmam Şafi

SORU23: “SÜKUTU İCMADA SARİH İCMA GİBİ KESİN DELİL TEŞKİL EDER” KİMLER BU GÖRÜŞTEDİR?
Cevap23: Hanifelerin çoğunluğu ve imam Ahmed b. Hanbel

SORU24: “O ZANNİ DELİLDİR” KİMLER BU GÖRÜŞTEDİR?
Cevap24: Hanifelerden Kerhi ve Şafi’lerden Amidi

SORU25: NAZZAMİYE VE ŞİA HANGİ GEREKÇELERE DAYANARAK İCMANIN MÜMKÜN OLMADIĞINI İLERİ SÜRMÜŞLER?
1) İcmanın kaynak olduğunu kabul eden çoğunluğun görüşüne göre bir devrin bütün müçtehidleri fikirbirliği etmiş olmadıkça icma meydana gelemeyecektir.
Buna göre iki hususun bilinmesi icmaın var olabilmesi için zaruridir.
a) İcmanın meydana gelmesi kendilerinin ittifakına bağlı müçtehidlerin kimler olduğu
b) İcmaya konu olacak mesele hakkında her bir müçtehidin görüşünün ne olduğu
2) İcmaın dayandığı bir sened, bir delil mutlaka gereklidir.

SORU26: “BİR ADAM BİR KONUDA İCMA İDDİASINDA BULUNUYORSA O YALANDIR, İCMA İDDİA EDENDE YALANCIDIR. NEREDEN BİLECEK BEKLİDE İNSANLAR O
KONUDA İHTİLAF ETMİŞLERDİR. FAKAT ŞÖYLE DİYEBİLİR: İNSANLARIN BU KONUDA İHTİLAF ETTİKLERİNİ BİLMİYORUZ. VEYA BU KONUDA BİR İHTİLAF BANA
ULAŞMADI.” BU SÖZLER KİME AİT?
Cevap26: Ahmed b. Hanbel

SORU27: İCMANIN SENEDİ NEDİR?
Cevap27: Müçtehidlerin üzerine icma ettikleri hükme varırlarken dayandıkları delil demektir

SORU28: İCMA İÇİN SENED OLABİLECEK DELİLLER?
Cevap28: ALLAH’ın Kitab’ındaki bir nass olabileceği gibi Hz. Peygamber’in bir Sünnetide olabilir

SORU29: KIYAS İCMA İÇİN SENED OLAMAZ DİYENLER HANGİ GEREKÇEYE DAYANMIŞLAR?
Cevap29: İcma kat’ii kıyas ise zanni delildir. Kat’i olan şey zanni üzerine bina edilemez.

SORU30: MASALİH-İ MÜRSELE İCMANIN SENEDİ OLABİLİR. ASHAB BU YÖNDE UYGULAMA YAPMIŞTIR. BUNUN EN ÇARPICI ÖRNEĞİ NEDİR?
Cevap30: Hz. Peygamber’in vefatından sonra sahabe devrinde Kur’anın cem edilip Mushaflaştırılması