Medineweb Forum/Huzur Adresi - Fıkıh Usulü [Ünit 06 Ders Özeti] (Dokuz Eylül)

6.ÜNİTE / FER’İ DELİLLER

S1) FER’İ DELİLLER NELERDİR?
C1) İstihsan, maslahat, örf, istishat, zerayi’, önceki şeraitler

S2) İSTİSHAN’IN KELİME ANLAMI NEDİR?
C2) Birşeyi güzel görmek, güzel bulmak

S3) İSTİSHAN’IN TERİM ANLAMI NEDİR?
C3) müctehidin daha kuvvetli gördüğü bir husustan dolayı bir meselede benzerlerinin hükmünden başka bir hükme yönelmesidir. Kıyas yaparak gerçekleştirilir.

S4) İSTİSHAN’IN ESASI?
C4) kıyas ile ulaşılan netice halkın menfaatine uygun olmazsa, müctehid kıyasın neticesini bırakıp İslam hukukunun ruhuna aykırı olmayacak şekilde kamu
menfaatini gözeterek yeni bir hükme varır. İnsanların menfaati ön plandadır.

S5) İSTİSHANI KİMLER DESTEKLİYOR?
C) Hanefiler desteklemektedir. İmam Malik tarifte ayrı düşmüş İstishan ile amel edip ona istishan demiyor, Maslahat-ı Mürsele adını veriyor.

S6) İMAM ŞAFİ İSTİSHANI NEDEN RED EDİYOR?
C6) İstishanın Kitap-Sünnet-İcma –Kıyas gibi ilahi bir içerik yerine tamamen beşeri kaynaklı bir yorun olması sebebi ile reddediyor. “ Men istahsene fa kad şaraa”
(kim istihsan yaparsa yeni bir hüküm koymuştur) ifadesiyle istihsan yapanın kendini ALLAH’ın yerine koymuş olur diyerek sert bir şekilde karşı çıkıyor. Fakat
kendiside El-Umm adlı eserinde farklı isimlerle 300 kadar meseleyi isthsan ile çözmüştür.

S7) İSTİHSANIN ÇEŞİTLERİ?
C7) a) İstihsan’ül Kıyas b) Şer’i delillere aykırı düşen kıyas sebebiyle istihsan

S8) İSTİHSAN’ÜL KIYAS ?
C8) Kıyas sebebiyle istihsandır. Zahir kıyas (bu türlü kıyasın hükmü benzeri meselelerde geçerli olur.) Hafi kıyas (bu türlü kıyas tesir bakımından zahir kıyandan
kuvvetli olur ve benzeri meselelerde kullanılmaz) diye çeşitleri vardır.

S9) İSTİHSAN’ÜL KIYASIN ESASI NEDİR?
C9) kolaylık sağlama , güçlüğü ortadan kaldırmadır.

S10) ŞER’İ DELİLLERE AYKIRI DÜŞEN KIYAS SEBEBİYLE İSTİHSAN ?
S10)birisi zahir ve ötekisi hafi olan iki illet arasında bir çatışma yoktur. Kıyasın illeti ile başka bir delil arasında meydana gelen bir çatışma söz konusudur.

S11) ŞER’İ DELİLLERE AYKIRI DÜŞEN KIYAS SEBEBİYLE İSTİHSAN KAÇA AYRILIR?
C11) 3’e ayrılır İstihsan’üs-sünne , İstihsan’ül-icma , İstihsan’ül-darura

S12) İSTİHSAN’ÜS-SÜNNE?
C12) herhangi bir konuda kıyası reddetmeyi gerektiren bir sünnetin bulunmasıyla sabit olur. Örn: unutarak yiyip içen kimsenin orucunun bozulmayacağına dair
hadis

S13) İSTİHSAN’ÜL-İCMA?
C13) herhangi bir mesele hakkında teşekkül etmiş bir icma sebebiyle kıyası terk etmek. Örn: ısmarlama usulü ile yapılan alış verişin sıhhati üzerinde icma
etmişlerdir. Kıyas ise bu akdin batıl olmasını gerektirir.

S14) İSTİHSAN’ÜD-DARURA ?
C14) herhangi bir meselenin hükmünü verirken müctehidi, kıyası terk etmeye zorlayan zaruretin bulunmasıdır. Örn: kıyasa göre kuyu ve havuzların temizlenmesi
imkansız olur

S15) EBU HANEFİ’YE GÖRE İSTİHSAN NEYE DAYANIR?
C15) Kıyas, hadis , icma, genel örf

S16) MASLAHAT NEDİR?
C16) maslahat bir taraftan fayda, yarar veya menfaatin temini; diğer yandan zarar,mefsedet veya kötünün def edilnmesidir. Hanefilerin istihsan dediğine
Malikiler maslahat derler.

S17) MASLAHATIN ÇEŞİTLERİ?
C17) a)muteber maslahatlar b) İlga edilmiş (kaldırılmış maslahatlar) c) mürsel maslahatlar

S18) MUTEBER MASLAHATLAR NELERDİR?
C18)dinin , canın , aklın , ırzın ve malın korunması gibi maslahatlardır.

S19) İLGA EDİLMİŞ MASLAHATLAR NELERDİR?
C19) Şeriat sahibinin muteber saymadığı , kıymetleri olmadığını ifade ettiği, tercih olunamıyacak, vehim ve kuruntu mahsulü olan maslahatlardır. Örn: mirasta
kızın eşit miras alma maslahatı

S20) MÜRSEL MASLAHATLAR NELERDİR?
C20) şeriat sahibinin muteber veya mülga olduğu hususunda nas bulunmayan maslahatlardır. Örn: Hz. Ebu Bekir zamanında Kuran-ı Kerimin bir kitap halinde
toplanması

S21) MASLAHATLARIN HÜCCET OLMASI ?
C21) İbadetlerde mürsel maslahatlara göre amel olunamayacağı hususunda alimlerin ihtilafı yoktur. İbadetler dışındaki hukuki münasebetlerde ,muamelat
maslahatların hüccet olup olmadığı konusunda alimler ihtilaf etmişlerdir.

S22) ÖRF NEDİR?
C22) Örf irfan ile ilgili olup “ arif” olanların koyduğu bir esastır.

S23) HANEFİ VE MALİKİLERCE ÖRF ?
C23) Nass bulunmayan yerde asıl olarak kabul edilen örf insanların muamelat bakımından sürekli bir şekilde yapa geldikleri ve işlerinin düzgün gitmesini sağlayan
şeydir.

S24) ÖRF ÇEŞİTLERİ?
C24) a) sahih örf : şeri bir asıl olarak kabul edilir. b) Fasid örf : Kati bir nassa aykırı düştüğü için muteber olmayan örftür.

S25) SAHİH ÖRF KAÇA AYRILIR?
C25) a) Örf-ü amm: bu bütün beldelerde insanların üzerinde birleştiği genel örftür.
b) Örf-ü hass: herhangi bir belde , ülke veya zümreye hakim olan örftür.

S26) İSTİSHABIN SÖZLÜK ANLAMI NEDİR?
C26)Bir şeyle beraber bulunmak, arkadaşlık etmesini istemek ve uysal olmak demektir.

S27) İSTİSHABIN FIKIH USULÜ TANIMI?
C27) geçmişte belli bir delil ile sabit olan hükmün yeni bir delil ortaya çıkıncaya kadar var olduğuna hükmetmektir. Şafiiler ve Hanbeliler sıkça kullanmalarına
rağmen , Hanefiler ve malikiler istishabın , yeni bir hakkın isbat için elverişli olmadığını fakat def için uygun olduğunu söylemişlerdir.

S28) ŞEVKANİ İRŞADÜ’L-FUHUL ADLI KİTABINDA İSTİSHABI NASIL TANIMLAMIŞTIR?
C28) bir şeyin değiştiğini gösteren bir delil bulunmadığı sürece o şeyin aynen kalmasıdır.

S29) İBN KAYYİM İN İSTİSHAB TARİFİ?
C29) sabit olan şeyin devam etmesi menfi olan şeyinde nehy edilmesidir.

S30) İSTİSHABIN HÜCCET OLDUĞUNU GÖSTEREN ŞERİ VE AKLİ DELİLLER NELERDİR?
C30) Şeri hükümler değiştirilmiş olduğuna dair delil bulununcaya kadar bakidir. Akli delillere gelince ; insan aklı bedahat (açık-seçiklik) prensibine göre istishabı
kabul eder.

S31) ISTISHAB 4 KISMA AYRILIR BUNLAR NELERDİR?
C31) a)Beraet-i asliye istishabı: Bir delil bulunmadıkça kişinin şer’i tekliflerden beri oluşu. Kişi küçükse erginlik çağına ulaşınca teklife muhatab olur.
b) Varlığa akıl veya şer’in delalet ettiği şeyle ilgili istishab: Borçlu kimsenin durumu
c) Hüküm istishabı
d) Vasıf istishabı: Kayıp olan kişinin hayatı aksi sabit oluncaya kadar devam eder.

S32) SEDDU-Z ZARAYİ NEDİR?
C32) Zararlı bir takım işlere yol açabilecek mahiyetteki vesilelerin önlenmesi

S33) NORMAL ŞARTLARDA KENDİLERİNİ YAPMAK CAİZ OLMAKLA BİRLİKTE KÖTÜLÜKLERE YOL AÇABİLEN DAVRANIŞLAR NELERDİR?
C33) Birinci nevi filer: Bunların kötülüğe yol açmaları az ve nadirdir. Maslahat tarafı tercih edilmiş mefsedet tarafı terk edilmiştir. Örn: Erkeğin sözlüsüne veya
nişanlısına bakması. Bunda alimlerin ihtilafı yoktur.
İkinci nevi fiiller : bunların mefsedete yol açabilme ihtimalleri ağır basmaktadır. Kumarhane veya aynı hükümdeki yerleri işletmek. Bunda alimlerin ihtilaf
etmişlerdir.
Üçüncü nevi fiiller: bu fiiller ve vesileler mükellef tarafından ne için var kılınmışlarsa
Onun dışında kullanılmaları halinde mefsedete yol açarlar. Faiz muamelesini gizlemek için ona alış veriş süsü veren şahsın fiili. Bu konuda mezhepler arasında
ihtilaf vardır.mefsedete yol açan bu durumlar Hanbeli ve maliki mezhebine göre men edilmeli, Şafi, Zahiri veHanefi mezhebine göre men edilmemeli.

S34) ŞER’U MEN KABLENA (ÖNCEKİ ŞERİATLER) DEN KASIT NEDİR?
C34) Yahudilik, Hristiyanlık, gibi semvi dinlerle ,Kur’an da zikri geçen peygamberler ve onların kavimlerine ait hukuki hükümlerdir.

S35) ÖNCEKİ ŞERAİTLER İLE İLGİLİ HÜKÜMLER NELERDİR?
C35) Birinci nevi hükümler: Kur’an ve sünnette bulunan bizden öncekilere farz kılındığı gibi bizede farz kılınan hükümlerdir. Bunda ihtilaf yoktur.
İkinci nevi hükümler : Kur’anda yada Hz peygamberin sünnetinde açıklanan bizim hakkımızda hükümsüzlüğü bizden öncekilere mahsus olduklarına dair
şeriatımızda deliller bulunan hükümlerdir. Bunda ihtilaf yoktur.
Üçüncü nevi fiiller: Bunlar kitap ve sünnette geçmeyen fiillerdir. Bunda ihtilaf yoktur.
Dördüncü nevi fiiller: Bizden önceki milletler hakkında meşru oldukları Kur’an ve sünnet te zikredilmiş, fakat bizim hakkımızda baki olup olmadıklarına dair
bir delil bulunmayan hükümlerdir.bunda ihtilaf vardır. Hanefiler bunun hüccet olduğu, diğer alimler olmadığı görüşündedir.