Medineweb Forum/Huzur Adresi - Kur'an Açısından Sömürü ve Sömürgeciler

Kur'an Açısından Sömürü ve Sömürgeciler
Doç. Dr. Fahreddin Yıldız

"Gördün mü o dini tekzib edeni? Odur ki işte iter yetimi ve kayırmaz doyurmak üzere miskini." (Maun, 1-3)
İslâm, Vahiy kaynaklı Hak dinin genel adıdır. (3, 19; 5, 3) Bu dinin, insan hayatına katmak istediği değerler ve amaçladığı hedefler vardır. Tüm ilahî değerlerin tek ölçüsü ve güvencesi olan Kur'an, güvenli ve adil bir toplum düzeni kurmayı hedefler (16, 90). Kamil bir dinî hayatın, ancak adaletli ve huzurlu bir toplum düzeni içinde gerçekleştirilebileceğini bildirir. (22, 41) Şu halde toplum içinde merkezi bir siyasi gücün belirmesi; bu gücün, toplumda adil ilişkilerin kurulmasını sağlaması gerekir. Kollektif takva gücünün amacı, adaleti gerçekleştirip sömürüyü önlemektir.
Kur'an Tevhid dinini, insan hayatına getirdiği birlik ve paylaşım ahengini bozup parçalamayı "bağy" olarak niteler. (2, 213) Bağy kelimesi, "başkası aleyhine sınırı aşmayı; insanın kendi hakkı ile yetinmeyip başkalarının hakkına tecavüz etmeyi" ifade eder. (42, 42) Bağy'in fert üzerindeki görünümü, doymazlık; sosyo-ekonomik tezahürü ise, zulüm ve sömürüdür. Sömürü, kişi ve toplumu kemiren, insanlığın saadetini hançerleyen habis bir illettir.
Vahiy sisteminin öncüleri olan peygamberler, nimet ve imkanların adil ölçülerde paylaşılmasını temin etme, diğer bir ifadeyle sömürüyü önleme mücadelesi vermişlerdir. (8, 59-65 vd.) Çünkü, nimetleri adil biçimde paylaşabilmek, huzurlu ve güvenli bir dünyanın başta gelen şartıdır.
Allah'dan başkasına kulluk edip O'ndan başkasını Rabb edinmek, sömürünün başlangıcıdır. Bunun içindir ki, Kur'an, insanın, Allah'dan başkasıyla ibadet ilişkisine girmesini yasaklıyor. (17, 22)
Sömürü zihniyeti, haklılık sebebini genelde dört şeye bağlar. Bunlar "kuvvet, çoğunluk, imtiyaz ve menfaat"tir. (26, 53-56; 43, 31; 28, 57-58) İsraf ekonomilerinin fikir kaynağı olan kapitalizm ile, nimetlerin gerektiği kadar kullanımını engelleyen komünizm ve diğer zulüm rejimleri, hep bu zihniyetin mahsulüdür.
Sömürücülerin Belirgin Vasıf ve Tavırları
Kur'an, sömürü illetinin tipik temsilcileriarasında, Firavn, Karun, Nemrut gibi azgın ve zorbaları (26; 29; 28, 76-77; 2, 258); bilgisini çıkar vesilesi yapan din adamlarını sayar. (9, 34) Ayrıca "Hakka karşı çıkanları, "mütrefin" (34, 34); servet ve refahla şımaran, kamu gücü maskesi altında kaba güç kullanan baskı grubunu ve hakim çıkar topluluğunu da "mele" diye niteler. (7, 60) Dinin buyruklarına uymayıp başkalarına haksız ve hukuksuz davranan sömürücülerin, belirgin vasıflarını ve tavırlarını şöyle açıklar: Sömürücü kimseler, servet, nüfuz ve yetki sahibi olmayı, ilahî mesaja karşı çıkma gerekçesi sayarlar. (6, 123; 7, 60-75 vb)
Soyluluk ve zenginlikleriyle şımarıp kendilerini liderlik dışında bir göreve layık görmezler. (38, 8; 43, 31)
İnsan şahsiyetine ve emeğine saygısızlık edip, kul hakkı yemekten ve bozgunculuk etmekten sakınmazlar. (11, 87, 91; 7, 88)
Lüks ve sefahat içinde yaşarlar, inatçı ve zorba bir tavır içinde girip batıl gelenekleri savunurlar. (11, 59; 43, 23)
Heva ve arzularını ilahlaştırıp hayra giden yolları tıkarlar. Onlar, düşünce namuskârlığından mahrum, fikir semaları ters dönmüş bir kişiliğe sahiptirler. (68, 10-15)
Doğruluğu, müstakil bir değer olarak değil, sadece kendi çıkarları için uyulması gerekli bir prensip kabul ederler. Hak ve haram yemekten sakınmazlar. (83, 2-3) Böylelerinin ahlakî değer ve seçim bilinci, hayvanlık düzeyinde, hatta daha da aşağıdadır. (7,179)
Malı putlaştırıp kibir ve gurura yenik düşerek kendilerini ilahlaştırırlar. (104, 2-3; 96, 6-7) Müminleri aşağı, kendilerini üstün görürler. (41,15; 26, 111)
Servet ve mevki ile şımarıp heva ve heveslerinin peşinde koşarlar. (6, 123) Mesela, birden fazla kadınla yaşamaya değil de, birden fazla evliliğe karşı çıkanlar bu tip kimselerdir.
İlahi mesajı kabule tenezzül etmezler, zayıfa musallat olurlar, yoksula ikramda bulunmazlar, yetimi itip kakarlar. (89, 17-18; 107, 1-2)
Üstünlüğü, kendi kendilerine taktıkları boş unvanlarda, servet ve şöhrette ararlar. (63, 4)
SÖMÜRÜ SİSTEMLERİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ
Sömürü sistemlerinde "maddi güç" tek haklılık sebebi kabul edildiğinden servet, insana hizmetin bir vasıtası değil, çıkar hesaplarının ve kavgalarının bir sonucudur. Bu sonuç, dünya insanlarının büyük bir kesiminin sömürülmesi ve ezilmesi pahasına elde edilir. Kur'an, ekonomiyi değil insanın kurtuluşunu gaye edinmiştir. Madde, hayatın ve insanın istikametini belirleyen tek unsur olamaz. İnsanın değeri, sadece ekonomik etkinliği ile ölçülemez.
Sömürü sistemleri, denge unsurundan da yoksundur. Sömürgeciler, bu dengeyi kendi lehlerine bozarlar. Bu sistemlerin ortak yanı, aşırılık ve insana zulümdür. Oysa dengenin temeli, servetin belli ellerde birikimini ve bir sulta aracı olmasını önlemektir. (59,7)
Sömürünün hakim olduğu ortamda, sermayenin sahip olduğu imtiyaz, emeğe saygıyı ortadan kaldırır. Bu durum emeğin horlanmasına ve ihanete uğramasına, yeryüzünde sürekli savaşların çıkmasına yol açar. Burada toplumun sosyal ve ekonomik yapısı, hakkını alan emek gücüne değil, hakim sınıfın isteklerine cevap veren sömürüye dayanır. Faiz, zina, fuhuş, içki, kumar gibi günahlar, sömürü sisteminin kaçınılmaz gereği kabul edilir. Tüm imanî ve insanî değerleri sömüren bir yapılanmaya gidilir.
Sömürgecilik, mal yığmayı, onu belli ellerde hapsetmeyi hedeflediğinden serveti, olumsuz bir unsur, insanı kemiren bir illet haline getirir. Oysa malın insanı yüceltici ve geliştirici bir güç olarak hayata girmesi onun Allah yolunda harcanmasına bağlıdır. (2, 261-262) İnsan Allah için verdiği şeylerin sahibidir, kendi çıkarları için yığdığı şeylerin değil. (18,46)
Sömürü sistemlerince saygınlık burcuna oturtulan madde putu, pek çok insanın gönlüne ve beynine habis bir ur gibi yerleşmiştir. Bunun sonucu yeryüzü insanlık suçu işlemeyi hayat kuralı haline getiren, insan emeğini ve terini sömüren, servetin azdırdığı hırs uşaklarıyla doldu. Sömürü sistemlerinde en ucuz değer, insan emeği ve alın teridir...
ADİL VE DAİMİ NİZAM: İSLÂM
İslâm, sömürü sistemlerinin insan hayatında meydana getirdiği olumsuz etkileri ve toplumların çöküşüne sebep olan tahribi önlemek için, genelde iki yaptırıma yer verir. Bunlardan birincisi "infak emri" (2, 195) ikincisi de "faiz ve israf yasağıdır" (2, 275; 7, 31)
İnfak, servet sahibinin malındaki yoksul hakkının, ihtiyaç sahibine ulaşmasını gerçekleştirdiği için emredilmiş; faiz ise fazla malın yoksula gidişini engellediğinden, hatta servetin, zenginlerin ellerinde toplanmasına sebep olduğundan yasaklanmıştır.
Hayatın ve insanın çekici gücü, amel ve emektir. Bunun için Kur'an, insan hayatını çalışmaya dayandırmış (53, 53), insanı emek ve iş yoluyla rızık aramaya teşvik etmiştir. (28, 77)
Kur'an'ın mesajı açık ve nettir, ihtilafların kaynağı, sömürü sistemlerinin tüm toplumlar üzerinde sürdürdükleri siyasi egemenlikte yatmaktadır. Çünkü dünyanın hemen her kesiminde, yönetimler ve rejimler sömürgecilerin kontrolü altındadır. Tüm rejimler, İslâm'ın siyasi varlığını önlemeye çalışıyor. İlahî vahyin, İslâmî devlet eliyle pratiğe aktarılması gerçekleşirse, mevsimlik ömre sahip sömürü sistemlerinin sonu gelecektir.
NOT: Yazı içinde geçen dipnotlardaki birinci rakam Kur'an-ı Kerim'deki Sure numarasını, ikinci rakam ise ayet numarasını göstermektedir.