Teravih Namazının Cemaatle Kılınmasının Hükmü
 

Birinci Görüş: Teravih namazını camide cema*atle kılmak efdaldir Ahmet b Hanbel, Şafiî ve Ebû Hanife ile bazı Mâlikîlerin görüşü budur Hattâ Hanefîlerden Tahâvî daha da ileri giderek, "teravih nama*zını cemaatle kılmanın vâcib-i kifâye olduğunu" söy*lemiştir

Şevkânî [Neylu'l-Evtâr] ve ondan önce de Hafız İbn Hacer [Fethu'l-Bâri, IV252], Tahâvî'den bu şekilde nakletmişlerdir Ancak bu ifa*de Tahâvinin "Şerhu Meâni’l-Asar’ında söylediklerine ve İbnu'l-Humâm'ın "Şerhu Fethı’l-Kadir’de ondan naklettiklerine tamamen aykırıdır Tahâvî’nin ifadesi şöyledir:

"Bu rivayetlerle kendilerinden haber naklettiğimiz âlimlerin hepsi, kişinin ramazan ayında teravih namazını tek başına kılmasını, imamla birlik*te kılmasından üstün saymışlardır ki doğru olanı da budur [Şerhu Meâni'l-Asâr, 1,351]

Bu değerlendirmesinden önce Tahâvî, iki guru*bun delilleri arasında şöyle bir mukayese yapmıştır:

"Bir gurup âlim Ramazan gecelerini imamla birlikte ihya etmenin, evlerde ihya etmekten efdal olduğunu söylemişler ve bu konuda Hz Peygamber'in 'Her kim imam çekilinceğe kadar onunla birlikte namaz kılarsa, kendisine gecenin kalan kısmında da ibadet etmiş gibi sevap yazılır' hadisini delil getirmişlerdir"

Tahâvî şöyle devam ediyor:

"Bu hususta diğer âlimler bunlara muhalefet etmişler ve, 'Aksine, kişi*nin evinde kıldığı namaz, imamla birlikte kıldığından daha üstündür' demişlerdir Onların bu husustaki delilleri ise Zeyd b Sâbit'in naklettiği hadistir Bu ha*dise göre Rasülüllah, 'Farz olanlar dışında, kişinin evinde kıldığı namaz, daha hayırlıdır' buyurmuştur Hz Peygamber bu sözü, bir Ramazan gecesinde Ashabına namaz kıldırdığı, bundan sonraki geceler*de de kıldırmasının Ashab tarafından arzu edildiği zamanda söylemiştir"

Bundan sonra Tahâvî iki rivayeti birleştiriyor ve şöyle diyor:

"İlk hadis -Ebû Zer Hadisi- imamla birlik*te namaz kılan kimseye gecenin kalan kısmında da ibadet etmiş gibi sevab yazılacağını; Zeyd b Sabit Hadisi ise, bu işi evinde yapanın ondan daha üstün olacağını ifade eder Bu şekilde bir tevil ile iki hadisin birbirine zıt olması ortadan kalkar" [Tahâvî, Şerhu Meâni'l-Asâr, I,349]

Şeyh İbnu'l-Humam da şöyle diyor:

"Tahâvî, İbn Ömer ve Urve'den, bazı Sahâbîlerin teravihi evde kıldıklarına dair haberler rivayet etmiş; Kasım, İbrahim, Nâfî, Salim ve Ebû Yûsufun, 'kişi kıraatta sün*nete tam riayet ederek veya sünnet olan kıraate benzer şekilde okumak suretiyle teravihi evinde eda edebilecekse onu evinde kılsın', dediklerini, çünkü Hz Peygamberin 'Namazı evinizde kılınız, farz olanlar müstesna, şüphesiz kişinin en hayırlı namazı evinde kıldığıdır' buyurduğunu nakletmiştir Ancak kitlelere önderlik eden büyük fakihleri bunun dışında tutmuştur" [Şerhu Fethi'l-Kadîr, 1,334]

İkinci görüş: Bu görüşe göre kişinin teravih na*mazını evinde kılması efdaldir Mâlik, Ebû Yûsuf ve Şâfiîlerden bazısı bu görüştedirler İmam Mâlik'e bir insanın Ramazan'daki namazı ile ilgili bir soru soru*lunca şöyle cevap vermiştir:

"Eğer kişi evinde kılabilecekse bence en iyisi evinde kılmasıdır Ama her in*san bunu yapamayabilir İbn Hürmüz çekip gider ve ailesiyle birlikte namaz kılardı Rabia da giderdi ve evinde kılardı Alimlerden birçoğu çekip giderler, ce*maatle birlikte namaz kılmazlardı ki ben de bunu ter*cih ederim" [el-Müdevvene, 1,222]

Bunlar, Zeyd b Sabit hadisindeki Rasulullah'ın "Namazın en sevaplısı, farz müstesna, kişinin evin*de kıldığı namazıdır" ifadesini delil getirmişlerdir Hz Peygamber mescitte hasırdan yapılmış bir oda edin*mişti Namazı o odada kılmıştı Bir gurup Sahabe ya*nında toplanmış ve O'nunla birlikte namaz kılmıştı Sonra bir gece Hz Peygamberin sesini duymadılar, O'nun uyuduğunu zannettiler Uyansın ve çıksın diye Ashabdan bazıları öksürmeğe başladılar Bunun üzerine Hz Peygamber dışarı çıkarak buyurdu ki:

"Yaptığınızı gördüğüm şeye o kadar devam ettiniz ki, bunun size farz olacağından korktum Size farz kılın*mış olsa ona güç yetiremezsiniz Binaenaleyh siz namazı evlerinizde kılınız Çünkü farz olan müstes*na, kişinin en faziletli manazı evinde kıldığı namazdır" [Buhârî, Ezan, 81; Muslim, Musafırin, 213]

El-Elbânînin "Salâtu't-Terâvih" isimli kitabında bu hadisi zikretmemesi şaşılacak şeydir Oysa ikinci görüşün en kuvvetli delili bu hadistir

Hz Peygamber hiçbir namazı bu genelleme dı*şında tutmamıştır Yalnız farzları istisna etmiştir Te*ravih namazı ise farzlara dahil değildir

Bu hadis, Ramazan'da kılınan namaz hakkında, Rasülüllah'ın mescidinde söylenmiştir Teravih na*mazını evde kılmak, Hz Peygamber'in mescidinde kılmaktan bile faziletli olunca, bunun dışındaki bir mescitte kılmaktan nasıl daha faziletli olmaz?

Fakat Ömer b el-Hattab devrinden sonra teravih namazı İslâm’ın şiarı haline geldi ve Müslümanlar bu*nu devamlı olarak kıldılar Bu sebeple âlimler teravihi camilerde kılmanın efdal olduğu hususunda görüş birliğine vardılar ve bu konuda aşağıdaki delilleri zik*rettiler:

1) Hz Aişe Hadisi: Hz Aişe diyor ki:

"Hz Pey*gamber mescitte namaz kılmıştı Bir gurup cemaatte O'na uyarak namaz kıldılar Sonra ikinci gün yine kıl*dı Bu sefer cemaat çoğaldı Sonra üçüncü, yahut dördüncü gece halk yine toplanmıştı Fakat Hz Pey*gamber onların yanına çıkmadı Sabah olunca da şöyle buyurdu: 'Yaptığınızı gördüm Ancak size çık*maktan beni alıkoyan şey, size bu namazın farz ol*masından korkmamdır' Bu hadise Ramazan'da vu*ku bulmuştu" Hadisi Buharı ve Müslim nakletmiştir

Hadisin açıklanması: Hadis şuna delâlet ediyor: Hz Peygamber teravih namazını cemaatle kılmıştır ve O'nu cemaate devam etmekten "ümmetime farz kılınır" endişesi alıkoymuştur

Şöyle bir soru sorulabilir: Allah Teâlâ farz namaz*lara son şeklini vererek elliden beşe indirdi Bir de te*ravih müslümanlara farz kılınır endişesi niye?

Bu soruya El-Bagavî şu cevabı veriyor:

"Gece nama*zı Hz Peygamber'e farz idi O'nun dinle ilgili fiil ve hareketlerine uymak ise mecburî idi Bu durumda O, teravih i cemaate devamlı olarak kıldırsaydı, bu ko*nuda da ümmetinin kendisine ittibâ etmesinin zaru*ret şeklini alabileceğinden emin olamazdı, ve bu ilâ*ve edilmiş vacip, Hz Peygamber'e ittibâ edilmesi yö*nünden olup yeni bir farz ortaya koyma tarzında ol*mazdı Bazen din gerekli görmediği halde kişi kendi kendine bir işi vacip kılabilir, terk ettiği zaman da ayıplanır Nitekim kişi bir namaz adayınca onu yerine getirmesi vacip olur Allah Teâlâ, bir gurup Hıristiyan’ın, kendilerine farz kılınmayan bir ruhbanlık başlat*tıklarını, sonra da onu gereği gibi yerine getiremedik*lerini, bu durumda da ayıplandıklarını haber veriyor ve onlar hakkında "onlar ruhbanlığa riayet etmediler"(Hadîd, 27), buyuruyor İşte Hz Peygamber, böyle olabileceğinden endişe ederek cemaate de*vamı terk etmiştir" [Şerhu's-Sunne, IV,118]

Hz Peygamber'in "Size farz kılınmasından endi*şe ettim" ifadesinin izahı hususunda Hafız İbn Hacer, âlimlerden birçok görüş nakletmekte ve az önce geçen sözü el-Hattâbî'ye nisbet etmektedir Hattâbî'den şöyle bir ihtimal daha naklediyor:

"Allah, na*mazı elli vakit olarak farz kıldı Sonra Peygamber'ine acıyarak bunun büyük bir kısmını affetti Şayet üm*met, kendileri için bağışlanmış olan şeye tekrar dö*nerler ve Peygamberlerinin, kendileri için affedilme*sini istediği şeyin bir kısmını kendileri için gerekli gö*rürlerse, bunun onlara farz kılınması abes karşılan*maz"

Sonra Hafız İbn Hacer şöyle devam ediyor:

"Bu iki cevabı, İbnu'l-Cevzî gibi birçok şârih, Hattâbî'den almıştır ki bu, gece namazının Hz Peygamber'e farz ve O'nun fiillerine ittibâ etmenin ümmeti için zarurî ol*ması esasına dayanır Bu iki durumdan her birinde it*tifak vardır" [Fethu'l-Bâri, III, 10-12]

2)İkinci hadis, Ebû Zer hadisidir: O diyor ki:

"Hz Peygamberle birlikte Ramazan ayında bulunduk Bu aydan yedi gün kalıncaya kadar bize (farzdan başka) namaz kıldırmadı (Yedi gün kalınca) gecenin üçte biri geçinceye kadar bize namaz kıldırdı Sonra altıncı gece bize namaz kıldırmadı Beşinci gece olunca, gecenin yarısı geçinceğe kadar bize namaz kıldırdı "Ya Rasûlallah" dedik, "bu gecenin geri ka*lanının namazını da bize kıldırsan?" Bunun üzerine şöyle Duyurdu: "Bir adam, imam çekilinceye kadar onunla namaz kılarsa ona bir geceyi ihya etmiş se*vabı yazılır Sonra, ayın sonundan dördüncü gecede bize namaz kıldırmadı, üçüncü gece kıldırdı Öyle ki, 'felâh'ı geçirmekten korktuk Ebû Zer'e, "felah ne*dir?" dedim "Sahurdur" dedi
Râvî diyor ki: Bu gecede ailesini, kızlarını ve ha*nımlarını da uyandırırdı" [Hadisi Sünen sahipleri rivayet etmiştir Bk Tİrmizî, 11,160; Ebû Dâvûd, 11,105; Nesâî, III83; İbn Mâce, I420 Bunların hepsi Dâvûd b Ebî Hind-Velid b Abdurrahman el-Cüreşî—Cübeyr b Nüfeyr-Ebû Zer tarîkıyla nakletmişlerdir Tirmizî, "Hadis hasen-sahihtir" diyor Munzirî de Tirmizf nin hadisi sahih kabul ettiğini naklediyor ve kendisi buna itiraz etmiyor]

Hadisin açıklaması: "Lev neffeltenâ" ifadesi "yarı*sını ibadetle geçirdiğimiz gecenin kalanında namaz kıldırmak suretiyle eklesen" demektir İşte bu, tenfildendir en-Nihâye'de denilir ki: "Bize nafile namaz*dan ilâve yapsan" demektir Farzlar üzerine ilâve ol*duğu için nafile namazlar da bununla adlandırılmış*tır "Yarısı üzerine gece namazını eklesen bizim için daha hayırlı olurdu" takdirindedir" Buradaki "Lev" lafzı temenni içindir [Tuhfetu'l-Ahvezî,II, 521]

Şevkânî şöyle diyor:

"Burada anlatılmak istenen şudur: 'Keşke gecemiz boyunca bize namaz kıldırsan ve namaz sevabından hasıl olan ecri bize ilâve etsen'
"
Hadiste teravih namazını cemaatle kılmanın meşru olduğuna delil vardır

3) Üçüncü hadis, Ebû Hureyre hadisidir: O diyor ki;

"Hz Peygamber Ramazanda çıkıp baktı ki bir gurup cemaat mescidin bir köşesinde namaz kılıyor "Bun*lar nedir?" diye sordu Dediler ki: "Bunlar Kur'an oku*mayı bilmeyen bir topluluktur, Übey b Kâb namaz kı*lıyor, onlar da onun namazına uyarak kılıyorlar Bu*nun üzerine Hz Peygamber buyurdu ki: "Doğru ya*pıyorlar Yaptıkları şey ne güzeldir" [Hadisi Ebû Dâvûd (II, 106) nakletmiş ve "Bu hadis kuvvetli değil, Müslim bHalid zayıftır" demiştir Zehebî ei-Kâşıf’te(II 140) diyor ki: Bu zat mutemet kabul edilmiş, Ebû Dâvûd ise onu çok hatâ yapması sebebiyle zayıf saymıştır Hafız İbn Hacer de et-Takrîb'te onun hakkında "fakihtir ve sadûktur (doğru sözlü sayılır), çok yanılır" demektedir]

Bu hadisi Muhammed b Nasr el-Mervezîde riva*yet etmiştir [Kıyamu'l-Leyl, s155, Hadisi burada Halid b Müslim tarikıyla nakletmiş, fakat onun hakkında bir şey söylememiştir] Şu konuda mahfuz olan haberde Ömer b el-Hattâb'ın, cemaati Ubey b Kâb'ın arkasında topladığı zikredilmektedir ki Hafız İbn Hacer ve başkaları bunu kesin bir ifadeyle belirtmişlerdir [Fethu'l-Bâri, IV,252]

Bunlar Teravih namazını cemaatle kılmanın meş*ru olduğu hususunda rivayet edilen hadislerden ba*zılarıdır
Hz Peygamberin "Farz olanı müstesna, namazın efdali, kişinin evinde kıldığı namazıdır" sözünü âlim*ler, teheccüt namazına hamletmişlerdir Nitekim bayram namazları, kusuf ve istiskâ gibi cemaatle kı*lınması meşru olan bazı namazları umumdan istisna ettiler Teravih namazı da böyledir Bunun için Ömer b el-Hattâb, teravihin farz kılınması endişesi orta*dan kalkınca, cemaatle camide kılmayı emretmiştir Bu uygulama o zamandan günümüze kadar böylece devam ede gelmiş ve Ramazan ayında teravih na*mazı kılmak, İslâm’ın şiarı olmuştur Ancak teravihi camide cemaatle kılmayıp da evinde kılan kimse kötülenmez, ayıplanmaz

Dr Muhammed Ziyaü'r-rahman el-Azamî
Medine el-İslâmiyye Üniversitesi Hadis Fakültesi Öğretim Üyesi