Şafii Mezhebinde Orucun Sıhhatinin Şartları ŞAFİİ İLMİHALİ
 

Orucun Sıhhatinin Şartları


Orucun sahih olması için aşağıdaki şartların bulunması gerekir
1- Müslüman olmak
Kâfirin tuttuğu oruç sahih olmaz
2- Akıllı olmak
Kişi temyiz sahibi olmalıdır Bu bakımdan delinin veya temyiz sahibi olmayan çocukların orucu sahih olmaz Çünkü bunlarda niyet yoktur Mümeyyiz olan çocuğun orucu sahihtir Eğer gücü yetiyorsa, o çocuğa oruç tutmasını emretmek gerekir Çocuk on yaşına bastığında, namaz gibi orucu da terkederse bundan dolayı şiddetli bir şekilde olmaksızın dövülür (Çocuğun şiddetli bir şekilde dövülmesi haramdır)
3- Oruca mâni olan özür olmamalıdır
Meselâ kadın hayızlı veya lohusa, oruçlu kişi de bütün gün baygın veya deli olmamalıdır
Orucun Rükûnları Orucun rüknü ikidir:
I- Oruca niyet etmek
II- Fecirden güneş doğuncaya kadar orucu bozan şeylerden uzak durmak
Niyetin yapılma şekli şöyledir: Niyet, orucu kasdetmektir Niyetin yeri kalptir Kalp de olmadıktan sonra dil ile niyet etmek yeterli olmaz, Niyetin dil ile söylenmesi de şart değildir
Niyetin vacib olduğunun delili şu hadîstir:
Ameller niyetlere göredir[8]
Ramazan orucunun niyetinde şu hususların bulunması gerekir:
1- Niyeti gece yapmak
Fecir doğmadan önce 'yarın oruç tutmaya niyet ettim' demek şarttır Eğer fecirden sonra niyet edilirse, hem niyet, hem de oruç batıl olur Bunun delili, şu hadîstir:
Fecirden önce niyet etmeyen kimsenin orucu yoktur[9]
2- Tayin etmek
Bu, orucun çeşidini belirlemektir Meselâ kişi 'Yarın Ramazan oru*cunu tutmaya niyet ediyorum' diye kalbinden geçirmelidir Eğer belirli bir oruca değil de mutlak olarak oruç tutmaya niyet ederse, niyeti sahih olmaz Çünkü Hz Peygamber'in 'Ameller ancak niyete göredir' bu*yurduğunu biraz önce nakletmiştik
3- Niyeti tekrarlamak
Her gece fecirden önce gelecek günün orucuna niyet etmek gerekir Bütün ay için bir defa niyet etmek yeterli olmaz Çünkü Ramazan orucu, tek bir ibadet değildir Her gün, ayrı bir ibadettir Bu nedenle de her iba*det için ayrı bir niyet gerekir
Nafile oruçta ise, geceden niyet etmek veya orucu tayin etmek şart değildir Zeval'den önce mutlak olarak oruç tutmaya niyet etmek yeterli*dir Bunun delili, Hz Aişe'den rivayet edilen şu hadîstir: Hz Peygamber, birgün Hz Aişe'ye 'Yanınızda bir yiyecek var mı?' diye sordu Hz Aişe 'Hayır' deyince, Hz Peygamber 'O halde ben bugün oruçluyum' dedi[10]
Orucu bozan şeyler ise şunlardır:
1- Yemek ve içmek
Oruçlu kasden yer veya içerse, yediği ve içtiği ne kadar az olursa ol*sun orucu bozulur Fakat oruçlu olduğunu unutarak yer veya içerse, yediği ve içtiği ne kadar çok olursa olsun orucu bozulmaz Çünkü Hz Peygamber şöyle buyurmuştur:
Kim oruçlu iken unutup yer veya içerse, orucunu (bozmayıp) ta*mamlasın Çünkü ona, ancak Allah yedirmiş, içirmiştir[11]
2- Gözle görülen birşeyin insan vücuduna girmesi
Hadîste geçen 'cevf kelimesi, boğazdan mideye, bağırsaklara kadar olan yol demektir Açık delikten insan vücuduna giren şeyden maksat da ağız, kulak, ön ve arkadan giren şeylerdir Bu bakımdan göze akıtılan bir damla orucu bozar, çünkü göz açık bir deliktir Şaracıyye denilen da*mardan vurulan iğne orucu bozar, çünkü bu da açık delik sayılır Fakat 'verid' denilen damardan vurulan iğne orucu bozmaz, çünkü verid, açık
bir delik değildir Zikredilmeyen şeyler de buna kıyas edilir Bütün bun*lar kasden yapıldığında geçerlidir Eğer unutularak yapılırsa, unutularak yenen yemeğe ve içmeye kıyasen oruca zarar vermez
İnsan vücuduna giren sinek veya toz orucu bozmaz Çünkü bunlar*dan korunmak çok zordur Diş etleri kanayıp tükürüğü necis olur da ağız yıkanıp temizlenmezse -tükürük bembeyaz olsa dahi- bu tükürüğü yutmak orucu bozar
Normal şekilde mazmaza (ağıza su vermek) ve istinşak (buruna su vermek) yapılırken boğaza kaçan su orucu bozmaz Ancak mazmaza ve istinşak mübalağalı bir şekilde yapılır, ağıza alınan su gargara yapılırken boğaza su kaçarsa oruç bozulur Çünkü Ramazan'da böyle yapmak ya*saktır Temizlenmesi mümkün olmayan bir yemek kalıntısı, kasıt ol*maksızın tükürükle beraber içeri girerse oruç bozulmaz Ancak dişlerin arasındaki yemek kalıntısının temizlenmesi mümkün olduğu halde temiz*lenmez de boğaza kaçarsa oruç bozulur
Yemeye veya içmeye zorlanan kimsenin orucu bozulmaz Çünkü bunu kendi iradesiyle yapmamıştır
Boğaza birşey dönmese de kasden kusmak orucu bozar Fakat kişi isteği dışında kusarsa, kusmuğun bir kısmı tekrar içeri girmiş olsa da orucu bozulmaz
Hz Peygamber şöyle buyurmuştur:
Oruçlu iken kendisine kusmak; galebe edip de kusan kimseye kaza yoktur, Fakat kendi kusarsa kaza etmelidir[12]
3- Menisi akmasa dahi kasden cinsî münasebette bulunmak
Bunun delili şu ayettir:
Fecrin beyaz ipliği, siyah ipliğinden ayrılıncaya kadar yeyin, için Sonra gece oluncaya (güneş batıncaya) kadar orucu tamamlayın Mescidlerde itikafta iken hanımlarınıza yaklaşmayın
(Bakara/187)
Ayette geçen 'beyaz iplik'ten maksat, gün ışığı, 'siyah iplik'ten maksat ise gece karanlığıdır Fecr ufukta yatay bir şekilde meydana gelen ve gecenin sona erdiğini gösteren ışıktır
Ayetteki 'onlara yaklaşmayın' ibaresinden maksat, itikafta iken kadınlarla cinsel ilişkide bulunmamaktır Eğer kişi unutarak hanımıyla cinsî münasebette bulunursa orucu bozulmaz Bu, unutarak yeyip iç*meye kıyas edilir
4- İstimna
İstimna kişinin hanımını öpmesi veya dokunması suretiyle veya el vasıtasıyla menisinin akmasıdır Oruçlu iken bu kasden yapılırsa oruç bo*zulur Ancak herhangibir sebepten ötürü isteği dışında olursa oruç bo*zulmaz Karısını veya kocasını öptüğünde şehveti harekete geçecek olan kişinin bunu yapması tahrimen mekruhtur Çünkü orucun ifsad olma tehlikesi vardır Bu, kasden orucu ifsad etmeye çalışmak gibidir Öpmekle şehveti harekete geçmeyen kişinin de öpmeyi terketmesi evlâdır
Hz Aişe'den şöyle rivayet edilmiştir: 'Hz Peygamber, oruçlu olduğu halde beni öperdi Halbuki hanginiz Hz Peygamber'in nefsine hâkim oluşu kadar nefsine hâkim olabilir?'[13]
Âlimler, Hz Aişe'nin sözünün şu anlama geldiğini söylemişlerdir: 'Sizin için hanımlarınızı öpmemek daha iyidir Vehme kapılarak kendinizi Hz Peygamber gibi saymaya kalkışmayın Peygamber için mubah olan şeyin size de mubah olduğunu düşünmeyin Çünkü Hz Peygamber nefsine mâlikti; şehvetine kapılmaktan ve cinsî münasebette bulunmaktan emindi Siz ise bunlardan hiçbir zaman emin olamazsınız'
5 Hayız ve Nifas
Hayız ve nifas, orucun sıhhatine mâni olan özürlerdir Bu bakımdan günün bir kısmında hayız veya nifas olan kadının orucu bozulur ve daha sonra orucunu kaza etmesi gerekir
Hz Peygamber'e, kadının dininin nasıl noksan olduğu sorulunca, Hz Peygamber şöyle buyurmuştur:
Kadın hayız ve nifasîı olduğu zaman namazı terketmez mi, orucunu bırakmaz mı?[14]
6 Akıl ve şuuru kaybetmek ve dinden çıkmak
Tecennün etmek (delirmek) ve dinden çıkmak (irtidad), orucun sıhhatine manidir, Çünkü bunlar, kişiyi mükellef olmaktan çıkarır Ayrıca oruçlu kimse, orucu ifsad edecek şeylerden kaçınmalıdır ki orucu sahih olsun Oruç, fecrin tulûundan başlar, güneşin batışına kadar devam eder Eğer oruçlu bir kimse, fecrin doğmadığını zannederek orucu bozan şeylerden birini yaparsa, sonra da fecrin doğduğu anlaşılırsa orucu bozulur Ancak Ramazan ayının hürmetine binaen o gün akşama kadar birşey yeyip içmemeli ve daha sonra da orucunu kaza etmelidir
Yine günün sonunda güneşin battığını zannederek iftar eden kişinin -güneşin batmadığı anlaşılırsa- orucu bozulur Daha sonra orucunu kaza etmesi gerekir
-------------------------
[8] Buharî/l, Müslim/1907
[9] Dârekutnî 11/172, Beyhakî, IV/202
[10] Darekutnî
[11] Müslim/1155, Buharî/1831, (Ebu Hüreyre'den)
[12] Ebu Dâvud/2380, Tirmizî/720 ve başka muhaddisler, (Ebu Hüreyre'den)
[13] Müslim/1106
[14] Buharî/298, Müslim/80, (Ebu Said'den)

Kaynak: Büyük Şafii İlmihali