sakarya ilitam Hadis Usulü 8.Hafta
 

HADİS 8. HAFTA

Makbullük ve Merdudlük Bakımlarından Hadisler

A- MAKBÛL HADÎSLER

Makbûl hadîsler sahîh ve hasen diye ikiye ayrılırlar.

1. Sahîh Hadîs

Sahîh hadîs, en meshur tarifine göre, senedinin basından sonuna kadar sıka (adâlet ve zabt sahibi) ravinin sıka raviden rivayet ettiği, sâzz ve muallel olmayan hadîstir. Bu tarife göre sahih hadisin dört özelliği bulunmaktadır: Ravilerinin sıka olması, ravileri arasında kopukluk olmaması yani senedin muttasıl olması, sâzz yani diğer sıka ravilerin rivayetlerine aykırı olmaması ve muallel yani sahihliğine zarar verecek gizli bir kusurunun olmaması. Sahih hadisin bu özellikleri tasıması gerektiği konusunda hadisçilerin büyük çoğunluğu görüs birliği içindedirler. Bu özelliklerden bazısını gerekli görmeyen alimler olduğu gibi bunlara ilave olarak baska özellikler arayanlar da vardır.

Bir hadisin söz konusu özellikleri bizzat tasımasına veya dolaylı olarak tasıdığının kabul edilmesine göre sahih hadisler iki kısma ayrılır:

a) Sahih li-zatihi

Sahihlik özelliklerini bizzat tasıyan hadis demektir. Bu kısma su hadisi örnek verebiliriz: Bize Abdullah b. Yûsuf rivayet edip dedi ki, bize Mâlik, Nâfi’den, (o da) Abdullah b. Ömer’den (naklen) haber verdi ki, Resûlullah –sallellahu aleyhi ve sellem-, özel olarak hazırlatılmıs atlar arasında el-Hafya’dan (baslayıp) sonu Seniyyetu’l-Vedâ olan bir yarıs, özel olarak hazırlatılmamıs atlar arasında ise bu Seniyye’den Benû Zureyk Mescidi’ne kadar bir yarıs düzenlemisti. İbn Ömer de yarısa katılanlar arasında idi.

Bu hadis, zikredilen sartları tasıdığı için sahihtir. Söyle ki, hadisi kitabında nakleden el-Buhârî’nin (194-256) hocası Abdullah b. Yûsuf (ö.218), onun hocası Mâlik (93-179), onun hocası Nâfi’ (ö.117) sıka ve öğrencilik-hocalık iliskileri sabit olan kimselerdir. Nâfi’in mevlası ve en meshur hocası Abdullah b. Ömer (ö.74) ise bir sahabidir. Hadisin metninde de herhangi bir kusur görülmemistir.

el-Buhârî ← Abdullah b. Yûsuf ← Mâlik ← Nâfi’ ← Abdullah b. Ömer



b) Sahih li-gayrihi

Sahihlik niteliğini, zikredilen özellikler kendisinde bizzat bulunmadığı için, baska bir hadisin desteğiyle kazanan hadistir. Su hadis buna örnek verilebilir: Bize Ebû Kureyb (166-247) rivayet edip (dedi ki), bize Abde b. Süleyman (ö.187), Muhammed b. Amr’dan (ö.145), o, Ebû Seleme’den (ö.94) o da Ebû Hureyre’den (ö.58) (naklen) rivayet etti ki, o söyle demis: Resûlullah –sallellahu aleyhi ve sellem- söyle buyurdu: Ümmetime zorluk verecek olmasaydım, onlara her namazın yanında dis fırçalamayı /misvak kullanmayı emrederdim!.

Bu hadisin senedindeki Muhammed b. Amr’ın hafızasının zayıf olduğu nakledilir. Bundan dolayı bu hadis hasendir. Ancak hadis baska ravilerden de nakledilmistir:



Bize Abdullah b. Yûsuf rivayet edip dedi ki, bize Mâlik, Ebu’z-Zinâd’dan, o, el- A’rec’den, o da Ebû Hureyre’den –ALLAH ondan razı olsun!- naklen haber verdi ki.. Bize Kuteybe b. Saîd, Amr en-Nâkıd ve Züheyr b. Harb rivayet edip dediler ki, bize Sufyân, Ebu’z-Zinâd’dan, o, el-A’rec’den, o Ebû Hureyre’den, o da Hz.Peygamber’den – sallellahu aleyhi ve selem- naklen rivayet etti ki…

Bu rivayetler, Muhammed b. Amr’ın burada hata yapmıs olma ihtimalini ortadan kaldırmıs ve hadisini sahih li-gayrihi derecesine yükseltmistir.



Sadece sahih hadisleri bir araya getirmek maksadıyla bir çok kitap yazılmıstır. Bunların en meshurları el-Buhârî (ö.256) ile Müslim’in (ö.261) el-Câmi’s-Sahîh isimli kitaplarıdır. İkisine birlikte sahîhayn denilen bu iki kitap bütün müslümanların kabulüne mazhar olmuslardır. Bunun için bu iki kitapta bulunan bir hadise muttufekun aleyh: üzerinde ittifak edilmis hadis denir.

2. Hasen Hadîs

Hasen hadisin bir çok tanımı yapılmıstır. Bunların en meshuruna göre hasen hadis, sahih hadisin bütün niteliklerini tasıdığı halde ravilerinden birinin veya bir kaçının zabt sıfatı tam olmayan hadistir. Hadis tarihinde bu terimi meshur eden alım et-Tirmizî olmustur. “Senedinde Hz.Peygamber’e iftira etmekle itham edilen kimse bulunmayan, sazz da olmayan ve baska bir yönden benzeri rivayet edilen hadis bize göre hasendir”

Hasen hadis de iki kısma ayrılır:

a) Hasen li-zatihi

Hasenlik özelliklerini bizzat tasıyan hadise denir. Örnek olarak su hadisi zikretmek mümkündür: Bize Muhammed b. Bessar rivayet edip (dedi ki), Bize Yahya b. Saîd haber verip (dedi

ki), bize Behz b. Hakîm haber verip (dedi ki), bana babam, dedemden (naklen) rivayet etti ki, o söyle demis: Ben; “Ya Resûlellah” dedim, “Kime iyilikte bulunayım?”, “Annene!” buyurdu. “Sonra kime?” dedim, “Annene!” buyurdu. “Sonra kime?” dedim, “Annene!” buyurdu. “Sonra kime?” dedim, “Sonra babana, sonra da sırasıyla en yakınlarına!” buyurdu.



Seneddeki Behz, her ne kadar doğru sözlü, hatta bazı alimlere göre sıka biri ise de, bir kısım rivayetleri sebebiyle tenkide uğramıs olması onun zabtının azlığını gösterir. Bundan dolayı hadis, bu senediyle, Behz’in dedesinin basından geçen bir olay olarak hasen li-zatihdir.

b) Hasen li-gayrih

Baska bir hadisin desteğiyle hasen niteliğini kazanan hadise denir. Bu hadis aslında zaîftir. Ancak zaîflik sebebi muhtelif yollarla giderilmis ve böylece yani baska rivayetlerin desteğiyle hasen derecesine yükselmis olur. Su hadis buna örnektir: Bana Yahya b. Eyyûb, Ubeydullah ibnu’l-Muğîre’den, o, Surâka’nın âzâdlısı Munkız’dan, o da Osman b. Affân’dan (naklen) rivayet etti ki, Resûlullah –sallellahu aleyhi ve sellem-Osman’a söyle buyurmus: “Satın aldığında ölçerek al, sattığında ölçerek sat!”

Bu hadisin ravilerinden Ubeydullah sadûk/doğru sözlü, Munkız ise mechûlu’l-hâldir. Bu sebeple bu hadis bu senediyle zaîftir. Bu hadisi Ahmed b. Hanbel de rivayet etmistir:



Bize Abdullah b. Lehî’a rivayet edip dedi ki, bize Mûsa b. Verdân rivayet edip dedi ki, ben Sa’id b. el-Museyyeb’i söyle derken isittim: Ben Osman’ı –ALLAH ondan razı olsun!- minber üzerinde söyle diyerek bir konusma yaparken isitmistim: Ben Kaynuka’oğulları denilen bir Yahudi kabilesinden hurma satın alıyor, kârla satıyordum. Derken bu Resûlullah’a –sallellahu aleyhi ve selem- ulasmıstı da o söyle buyurmustu: “Osman! Satın aldığında ölçerek al, sattığında da ölçerek sat!”

Bu rivayette ise Abdullah b. Lehî’a vardır. O da zaîf bir ravidir. Bu hadisin, İbn Ebî Seybe’nin Musannaf’ında da mursel/munkatı’ bir rivayeti bulunmaktadır:



Bize Yahya b. Ebî Zâide ve Đbn Ebî Ğaniyye, Abdulmelik b. Ebî Ğaniyye'den, o da el- Hakem'den naklen rivayet etti ki, o söyle demis: Hz.Peygamber'in –sallellahu aleyhi ve sellem- zaman-ı saadetlerinde Osman'a yiyecek malları gelmisti de o; "Haydi Osman'a gidelim de, yiyecekleri satmasında ona yardım edelim!" buyurmustu. (Osman'ın yanına gidince de) yanı basında dikilmisti. Osman (satarken) söyle diyordu. "Bu çuvalda su su var. Bunu suna satıyorum!". O zaman Hz.Peygamber –sallellahu aleyhi ve sellem- söyle buyurmustu: "(Malın) ismini söylediğinde (bununla yetinme), ölç!"

Haberde geçen olayı nakleden el-Hakem b. Uteybe (50-113) tabiûn neslindendir. Bu sebeple bu olaya sahit olmamıs, olayı kendisine nakledeni de açıklamamıstır. Bu sebeple haberi mursel ve, dolayısıyla zaîftir.

Bu zaîf rivayetler birbirini desteklediğinden dolayı hadis hasen li-gayrih derecesine yükselir. el-Buhârî de bu hadisi muallak olarak rivayet etmistir.

Hasen hadisin pek çok örneği sünen türü hadis kitaplarında bulunabilir.