Omu ilitam fıkıh usulü 5. ünite
 

1. …..aslî delillerden çıkarılan, onlara dayalı, talî delil, ikinci derecede delil demektir. Boşluğu doldurunuz.

a) Fer’i Delil b) Kat’i Delil c) Zanni Delil d) Asli Delil e) Subuti Delil

2. Aşağıdaki delillerden hangisi fer’i delillerden değildir?

a) Kıyas b) İstishan c) Mesalih-i Mürsel d) Seddi zerayi e) Şer’u men kablena

3. Aşağıdakilerden hangisi asli delillerden değildir?

a) Sahabi Kavli b) Kitap c) Sünnet d) İcma e) Kıyas

4. Aşağıdakilerden hangisi istishanın tariflerinden biri değildir?

a) Celb-i menfaat ve def-i mazarrat

b) Müçtehidin bir meselede daha kuvvetli bir sebepten dolayı, o meselenin benzerlerine verdiği hükmün dışında bir hükme meyletmesidir

c) Kitap yahut sünnet veya icma gibi daha kuvvetli bir delilden dolay kıyası terk etmektir.

d) İstihsan örf, maslahat, icma ya da kolaylık sağlama sebebiyle delilin gerektirdiğini terk etmek, iki delilden kuvvetli olanla amel etmektir

e) Özel bir şer’î delil sebebiyle, bir meselenin hükmünde o meselenin benzerlerin(e verilen hüküm)den vazgeçmektir

5. Aşağıdakilerden hangisi istishan çeşitlerinden değildir?

a) Muteber sebeplerle istishan b) Zaruret sebebiyle istishan

c) Nass sebebiyle istishan d) Kapalı kıyas sebebiyle istishan

e) icma sebebiyle istishan

6. 1- örf sebebiyle istishan

2- Masalahat sebebiyle istishan

3- Diğer sebeplerle istishan

Yukarıdakilerden hangi yada hangileri istishan çeşitlerindendir?

a) 1 ve 2 b) 1ve 3 c) 2 ve 3 d) yalnız 3 e) Hiçbiri

7. Unutarak yiyip-içmenin orucu bozmayacağı hükmü de …………….. yoluyla ulaşılmış bir hükümdür. Boşluğa aşağıdakilerden hangisi gelecek

a) Nass sebebiyle istishan b) icma sebebiyle istishan c) Zaruret sebebiyle istishan

d) Kapalı kıyas sebebiyle istishan e) Maslahat sebebiyle istishan





8. Aşağıdakilerden hangisi nass sebebiyle istishana örnek değildir?

a) “İstısna’/sipariş akdi”nin caiz olması

b) İslam hukukuna göre vasiyet işlemi caiz ve geçerli bir tasarruftur

c) Para peşin mal veresiye şeklinde gerçekleşen bir alış-veriş türü

d) Şart muhayyerliği

e) Unutarak yiyip-içmenin orucu bozmayacağı hükmü

9. - “İstısna’/sipariş akdi”nin caiz olması

- Belirli bir ücret karşılığında hamamlarda yıkanma sözleşmesinin caiz olması

Yukarıdaki maddeler hangi istishana örnektir?

a) icma sebebiyle istishan b) Nass sebebiyle istishan c) Zaruret sebebiyle istishan

d) Kapalı kıyas sebebiyle istishan e) Maslahat sebebiyle istishan

10. -Pislenen kuyuların ve havuzların temizlenmesinde

- Yırtıcı kuşların artığı suların temiz sayılmasında,

hangi istishandan yararlanılmıştır?

a) Zaruret sebebiyle istishan b) Nass sebebiyle istishan c) icma sebebiyle istishan

d) Kapalı kıyas sebebiyle istishan e) Maslahat sebebiyle istishan

11. Hanefilere göre,

- kitap, kapkacak vb. şeylerin vakfedilmesi

- taraflardan birine fazladan bir menfaat sağlayan şartlı akitlerdea Mesela günümüzde meyvenin toplanıp teslim edilmesi şartıyla satılması, hangi istishana örnektir?

a) Örf sebebiyle istishan b) Nass sebebiyle istishan c) icma sebebiyle istishan

d) Kapalı kıyas sebebiyle istishan e) Maslahat sebebiyle istishan

12. Aşağıdakilerden hangisi maslahat sebebiyle istishan değildir?

a) Şarabın yasaklanması ve şarap içenlere ceza öngörülmesi

b) İmamlık, müezzinlik, Kur’an öğretme gibi dini hizmetler karşılığında ücret alınması

c) Çoğunluğu vadeli satışlarda satıcının alacağına teminat olarak rehin bırakılmasını şart koşması

d) Haşimoğulları’na zekat vermenin caiz olduğu

e) Müzaraa (ziraat) ortaklığında mahsulün kaldırılmasına kadar sözleşmenin devam edeceği



13. Aşağıdakilerden hangisi istihsan ile kıyasın farkını doğru şekilde göstermektedir?

A) Kıyasta hükmü bilinmeyen mesele ortak illet sebebiyle hükmü bilinene katılırken,

isithsanda ise kuvvetli bir gerekçeye bağlı olarak bir mesele benzer bir meseleden

veya genel kuraldan istisna edilir.

B) Her ikisi de içtihat yöntemidir.

C) Kıyasta benzer olan meseleler karşılaştırılırken, istihsanda ise farklı olan meseleler

karşılaştırılır.

D) İstihsan maslahatı esas alırken, kıyas ise hikmete bina edilir.



14. Aşağıdakilerden hangisi istihsan hakkında söylenemez?

A) Oruçlunun unutarak yiyip içmesi halinde orucun bozulmaması hükmü zaruret

sebebiyle istihsana örnek teşkil eder.

B) İstihsan İmam Şafii ve İbn Hazm’ın onaylamadığı bir yöntemdir.

C) İstihsanda müçtehit zaruret, maslahat ve örfü dikkate alır.

D) İstihsan hukukun yerleşik kuralları uygulandığında şari’in maksatlarının

gerçekleşmeyeceği durumlarda adalet ve hakkaniyet düşüncesinin gerçekleşmesi

için üretilmiş bir içtihat yöntemidir.



15. Müçtehidin bir mesele hakkında, benzerlerine verilen hükmü vermeksizin, nass, icma, zaruret, gizli kıyas gibi delillere dayanarak farklı bir hüküm vermesine ne denir?

A) İstihsan

B) Sedd-i zerai

C) Mürsel maslahat

D) Şer’u men kablenâ



16. Mürsel maslahat için hangisi söylenemez?

A) Şârîin hükmünü bağlayıcı olmaksızın açıkladığı

B) Mürsel maslahatta münasip bir vasıf bulunması gerektiği

C) Şârîin hükmünü açıklamadığı

D) Bir başkasına kıyas edilemediği



17. Aşağıdakilerden hangisi mürsel maslahatların geçerlilik şartlarından biri değildir?

A) Maslahat şer’î bir delilden elde edilmiş olmalıdır.

B) Maslahat akıl sahiplerinde kabul edilebilir nitelikte olmalıdır.

C) Maslahat genel olmalıdır.

D) Maslahat, hakiki bir maslahat olmalıdır.



18.” Celb-i menfaat ve def-i mazarrat: yani faydalı olanı elde etmek/almak ve zararlı olanı gidermek” fıkhi terimi hangisi için kullanılmıştır?

a) Maslahat b) İstishan c)Örf d) Seddi Zerai e) İstishab



19. Maslahatın kısımları kaça ayrılır nelerdir?

Cevap: 1- Muteber maslahatlar 2-Geçersiz(mülga) maslahatlar 3- Mürsel Maslahatlar



20. Muteber Maslahat nedir?

Cevap: Bunlar, hüküm koyarken Şâri’ tarafından dikkate alındığına dair şer’î delil bulunan maslahatlardır. Dinin, canın, aklın, namusun ve malın korunması gibi maslahatlar bu türdendir örnek: Şarabın yasaklanması ve şarap içenlere ceza öngörülmesi bunu göstermektedir (aklın korunması)



21. Geçersiz(mülga) maslahatlar nelerdir?

Cevap: Mesela, faiz yoluyla malının artması faizci için bir maslahat olabilir. Ancak Şâri "Allah alışverişi helal, ribayı ise haram kılmıştır.” (Bakara 2/275)

22. Mürsel Maslahat nedir?

Cevap: Mürsel maslahatlar (mesâlih-i mürsele) “Hükmün kendisine bağlanması ve üzerine hüküm bina edilmesi, insanlara bir fayda sağlayan veya onlardan bir zararı gideren, fakat muteber veya geçersiz sayıldığına dair belirli bir delil bulunmayan manalardır.”



23. İstislah nedir?

Cevap: Mürsel maslahatlara göre hüküm verme yöntemine istislah denir.



24. Mesailihi Mürseli müstakil kaynak kabul eden alim kimdir?

Cevap: İmam Malik



25. Mesailih Mürseli müstakil kaynak saymayıp kıyas, istihsân, örfü dikkate alma gibi diğer içtihat metot ve ilkeleri kapsamında değerlendiren alimler kimlerdir?

Cevap: İmam Hanefi, Hanbeli, Şafii



26. Bazı alimler, mesâlih-i mürselenin hüccet olmadığı, bunlar üzerine hüküm bina edilemeyeceği görüşündedirler. Bunlar kimlerdir?,

Cevap: Zâhirîler, Şâfiîlerden Âmidî, Mâlikîlerden de İbn Hâcib



27. Mesailih Mürseli kaynak sayan alimlerin delilleri nelerdir?

Cevap: a. “Şer’î nasslar ve bu nasslara dayanan muhtelif hükümlerden anlaşıldığına göre, şer’î hükümler kulların maslahatlarını gerçekleştirmek üzere vazolunmuştur.

b. “Olaylar sayı ve çeşit bakımından pek fazla, her olayın gerçekleştirdiği maslahat da başka başka ve değişiktir. Maslahat kaynak kabul edilmezse birçok olay hükümsüz kalır.

c. Hz. Peygamber’den sonra fıkhî otorite kendilerine geçmiş olan sahâbîler de, verdikleri pek çok hükümde bu esası dikkate almıştır. Örnek: Kur’anın kitap haline gtirilmesi

d.Şer’î, hükümler kulların maslahatlarını gerçekleştirmek üzere vaz olunmuştur. Yani hükümlerin hikmeti maslahat üzeredir örnek: “Allah sizin için kolaylık diler, zorluk dilemez.”





28. Mesailih Mürseli kaynak saymayan alimlerin delilleri nelerdir?

Cevap: a. Hikmet sahibi Şâri’ tek bir maslahatı bile ihmal etmemiş ve onu hükümsüz bırakmamıştır. Örn.: “İnsan kendisinin başıboş bırakılacağını mı sanıyor?”(kıyame:36)

b. Mürsel maslahatlar, itibar edildiğine de, ilgâ edildiğine de delil bulunmayan maslahatlardır.

c. Maslahat-ı mürseleye göre hüküm verilmesi, dinde keyfîliğe yol açar.



29. Mesâlih-i Mürselenin Kaynak Olma Şartları nelerdir?

Cevap: 1- Maslahat şer’î bir delile aykırı olmamalıdır

2- Maslahat makul olmalıdır

3-Maslahat genel olmalıdır.

4-Maslahat, hakiki bir maslahat olmalıdır.



30. a. Bir kimse “bütün malım sadakadır” dese, bu söz o kimsenin sadece zekata tabi malları için geçerli olur.

b. Müslümanlar ele geçirdikleri ganimet mallarını beraberinde götüremezlerse, bu malların düşman eline geçip, onların bundan istifade etmemeleri için imha olunabilir.

Hanefilerin bu içtihadı neye göre verilmiştir?

Cevap: Maslahat prensibine dayanan içtihattır.



31. a. Hileli mal satmak, haram mal almak gibi fiilleri işleyen kimselere bu malların tasadduku gibi malî cezalar verilebilir

b. Başka kaynak bulunamadığında, devletin zarûrî ihtiyaçlarını karşılamak için zengin

kimselere vergi konabilir.

Malikilerin bu içtihadı neye göre verilmiştir?

Cevap: Maslahat prensibine dayanan içtihattır.



32. a. Yalancı şahitlik yaparak bir kimsenin eşini üç talak ile boşadığını iddia ederek hakimin eşleri ayırmasına sebep olanların yalancılıkları anlaşılınca, mağdura, eşinin mehr-i mislini vermeye mecbur kılınırlar.

b. Savaşta ihtiyaç bulunması halinde, düşmanın malları telef edilebilir.

Şafilerin bu içtihadı neye göre verilmiştir?

Cevap: Maslahat prensibine dayanan içtihattır.



33. a. Bulunduğu yerde fesat çıkaran kimseler, şerlerinden emin olunacağı bir yere sürgüne gönderilebilirler.

b. İdareciler, vatandaşların zarûretini dikkate alarak, istifçileri (ihtikarcı) istif ettikleri malları, gerçek fiyat üzerinden satmaya zorlayabilirler.

Hanbelilerin bu içtihadı neye göre verilmiştir?

Cevap: Maslahat prensibine dayanan içtihattır.





34. Mesâlih-i Mürselenin Kıyas ve İhtihsandan Farkı nedir?

Cevap:

Kıyastan farkı: Kıyas, Kitab, Sünnet, icmâ gibi belli bir şer’î delile dayanan hükmün, aralarında illet ortaklığı bulunan bir olaya taşınmasını ifade ederken; mesâlih-i mürsele, hükmü belirlenmek istenen olayın, şer’î delillerle hükmü belirlenmiş bir benzerinin bulunmaması ve olayın hükmünün İslam hukukunun genel prensiplerine göre belirlenmesini ifade eder.

İstishandan Farkı: İstihsanda, hükmü belirlenmek istenen olayın şer’î delillerle hükmü belirlenmiş benzerleri varken, daha kuvvetli görülen bir delile istinaden, bu olayda benzerlerine uygulanan hükümden vazgeçmek; mesâlih-i mürselede, hükmü belirlenmek istenen olayın, hükmü belirlenmiş benzerleri yoktur. Hükmün doğrudan doğruya maslahat düşüncesine dayandırılması söz konusudur.



1-18. SORULARDA CEVAP A ŞIKKI