[nurşen35]

4.ÜNıTE

İSLAM MEDENıYETıNıN DÜNYA MEDENıYET VE BıLıMıNE KATKISI

ınsanları bilgi elde etmeye sevk eden etmenler=
1- Merak ve öğrenme duygusu
2-ınsanın içinde yaşadığı ortamı yaşanır hale getirmesi.
ınsanların dini inanışları medeniyetin oluşumunda etki etmiştir.

İSLAM Medeniyeti ve Bilim
Müslüman milletlerin kendi milli-kültürel özellikleri ile Kur’an ve Sünnet ışığında kendi medeniyetlerini birleştirerek oluşturduğu medeniyete İSLAM Medeniyeti denir.
Hz. Peygamber (s.a.v.), (AS)’ın kendine bildirilenleri insanlara tebliği ile İSLAM Medeniyeti başlamış ve gelişmiştir.

Kur’an’da Düşünmeye Sevk Eden Ayetler:
1-“Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?” (Zümer 39/9)
2-“.Hz. ALLAH (c.c.).’tan ancak âlim kulları hakkıyla korkar.” (Fâtır 35/28)
3-Mücadele ( 58/11) ılim sahiplerinin derecesinin yüksek olduğu anlatılmıştır.

Peygamberimizin ilime verdiği önemi şu söz özetler:
“Ya öğreten ya öğrenen ya dinleyen ol, dördüncüsü olma , helâk olursun.”

İSLAM Tarihinde ilim adamlarının faaliyetlerinin kolay anlamak için konuyu 3 başlık halinde inceleyelim.

1-İSLAM Medeniyetinde ılk ılmi Faaliyetler
2-İSLAM Medeniyetinde İSLAMi ılimler
3-İSLAM Medeniyetinin Batı’ya Tesirleri

İSLAM MEDENıYETıNDE ıLK ıLMı FAALıYETLER
-ılk ilmi faaliyetler= Irak, Suriye ve Mısır’ın fethedildiği ilk 3 halife döneminde (632-656 yılında ) başlamıştır.

Çevrenizde ilim öğrenilen kurumlardan hangilerini biliyorsunuz?
OKULLAR, ÜNıVERSıTELER, YÜKSEKOKULAR..

İSLAM Medeniyetinde ılmi Faaliyetlerin Yapıldığı Yerler
1-Mescitler (Hicri 3.yy’da Müslümanların düşücesini tartıştığı kurum haline geldi.)
2-Kitapçı dükkanları
3-Âlimlerin evileri.

İSLAMi ilimlerden olan Arapça’nın öğrenilmesinde çok önemlidir.

Emeviler Döneminde (661-750) Peygamber zamanında şifa olarak nitelendirilen bilgiler tedvin ve tasnif edilmiştir.

Lügatta = Halil b. Ahmed
Nesirde = Câhız
Hadiste = Buhâri
Fıkıhta= ımam-ı Azam
Tarih ve Tabakatta= Vâkidi ve ıbn Sa’d..

Emeviler Dönemi sonunda fıkıh ve akli ilimler gelişmiş.Yunan ve Mısır ilim adamlarının eserleri tercüme edilmiş.
Cündişapur Mektebi, İSLAM Devletinin fen ve tıp merkeziydi.
Miladi 750 yılından 1258’de olan Moğol ıstilasına kadar süren Abbasiler Dönemi, ilmi gelişme açısından önemlidir.

750-847 Abbasilerin ve İSLAM Tarihinin ALTIN DEVRı sayılır.

ABBASıLERıN KURUCUSU VE PADışAHLARI:
1-Ebu’l- Abbas
2-Mansur ( Gerçek kurucu sayılır)
3-Mehdi
4-Harun Reşid
5-Me’mun
6-Mu’tasım
7-Vâsık’tır.

751 Temmuz Talas Savaşı sonrası Semerkant’ta imal edilen kağıt, İSLAM dünyasına yayıldı.Kağıt ilmin gelişmesi ve sonraki nesillere aktarılmasında önemli araçtır.

Dünya Medeniyetinin Başlıca ılim Merkezleri
Eski Medeniyet ve kültür merkezleri fethedilince Müslümanlar= Babil,Hint, Asur, Fenike, Grek, Roma = ıran, Yunan, Âsur Medeniyetinin mirasına ulaştılar.Başlıcası=ıskenderiye, Antakya, Nusaybin, Cündişapur,Harran, Ruhâ-Edessa (Urfa) ve Kınnesrin’deki medreselerdir.

Bu dönemde tercüme faaliyetlerine girişildi.
Me’mun ve diğer halife dön.de tercüme faaliyetleri Bağdat’taki Beytü’l-Hikme’de devam etti.
Beytü’l-Hikme = fen ilimleri enstitüsü, rasathane ve bir kütüphaneden oluşmaktadır.Burda maaşları devlet tarafından ödenen mütercimler kurulu vardı.

Halife Me’mun Bağdat’ta tercüme mektebi kurup orayı kütüphane yaptı. Huneyn b. ıshak heyet başkanıydı.

Doğu’nun matematikteki devrimi Muhammed b. Musa el- Harezmi ve Ebu Bekir Râzi’dir.

Önemli Mürtecimler:

Huneyn b. ıshak
Hubeyş
Sâbit b. Kurre
Kindi
Dört halife Devrinden beri devrin ileri gelenleri toplanır münakaşa ederlerdi.Dört halife döneminde istenildiği zaman toplantı terk edilebilinirdi = ama Abbasilerde toplantı herkese açık değildi, davet edilen katılabilirdi , halife toplantıyı açmadan kimse konuşamazdı.

Bu dönemde Matematik ve Astronomi alanında görülen Hint tesiri sayesinde el-Harezmi yetişmiştir.
Yunan kültürü etkisinin devam ettiği Urfa, Harran,Antakya, ıskenderiye’yi Müslümanlar fethetti , kültür mirasına sahip olmuştur.
Müslümanlar, devlet yönetiminde kurallar ortaya koymuşlardır.İSLAM öncesi ilimleri ıBKÂ ve ıKTıFA etmeden olduğu gibi nakletmiştir.

**** Abbasiler devri ilmi faaliyetler açısından zengindir. *****

ABBASıLER DEVRı ÂLıMLERı VE ALANLARI

İSLAMi ılimler Alanında=
Buhari, Tirmizi, Nesâi gibi hadisçiler ve itikâdi mezhep imamı ımam Maturidî

Akli ılimler Alanında=
·

Beytü’l-Hikemenin müdürlüğünü yapmış olan Câbir ve Harezmi (Matemetik ilmi büyüklerinden)
Muallim-i Sânî ( 2. öğretmen) Fârâbi
Tıp ilmi eserleriyle tanınan ıbn Sinâ’dır.
Mâverâünnehir ve Horasan’daki ılmi Gelişmeler

ıran’ın doğusundaki Mâverâünnehir’i de içine alan bölgeye Horasan denir.

Nişabur, Merv, Herat, Belh şehirleri 10. – 12.yy arası ilmi gelişme açısından önemlidir.

Mâverâünnehir’de Müslümanlar gelmeden önce dini birliktelik yoktu.İSLAM Medeniyetiyle birlikte Türkistan önem kazandı.

Bu bölgede yetişen âlimler=

(Ebu Hanife’nin dostunun oğlu) Abdullah b. Mübarek et- Türki (tefsir, hadis, fıkıh ilmi eserleri)
Aristo- HÂCE-ı EVVEL olarak bilinir.
Fârâbi- HÂCE-ı SÂNı ‘dir. En önemli eseri, Kitabü’l- Mûsîki’dır.
Diğer Eserleri= 1- ıhsânü’l- Ulûm
2- Arâü’l- Medineti’l- Fâdıla ( Sosyolojiye yakın eseri)

KARAHANLILAR DEVRı = Türkistan ve Mâverâünnehir’de yaşarlar.( 840-1212)
Bu devrin Türk Kültür ve sanatı bakımından yeri önemlidir.Balasagun ve Kaşgar şehirleri o devirde ilim-kültür şehirleridir.

Bu dönemde = Türkçe eserler yazılmıştır. Uygur ve Arap harfleriyle de yazılmıştır..
Buhara ve Semerkant en önemli ilim kültür merkezlerindendir.
Kaşgar, Balasagun ve Özkent medreseleri İSLAMi ilimleri yaymaya katkı sağlamıştır.
Kaşgar’da Yetişen Âlimler:
Sem’âni = Kitâbu’l-Ensâbı
Cemal Karşî = Mülhkâtü’s- Sürah

* Karahanlılar eserlerini Uygur ve Arap alfabesiyle yazmışlardır.

KARAHANLILARIN EN ÖNEMLı ESERLERı

Yusuf Has Hâcib- Kutadgu Bilig = Siyasetname mahiyetindedir. Devlet yönetme bilgisi verir. Aruz vezniyle 6500 beyitle yazılmıştır.Bu eser Tamgaç Buğra Han ( 1052-1068) adına yazılmıştır.
Kaşgarlı Mahmut- Divânü Lügati’t- Türk= 1073-1077 yılı arasında Abbasi halifesi Muktedi Billah’a sunulmuştur.Türkçe’nin güzelliğini Araplara göstermek için yazılmıştır.
Ebu’l- FütûhAbdülgâfir b. El-Hüseyin’in – Târih-i Kaşgârı
Ahmed Yesevi- Divân-ı Hikmet = Hece ölçüsüyle yazılmıştır. Yesevilik tarzı Türkistan’a kadar yayılmıştır.
Edib Ahmed b. Mahmud Yükneki- Atebetü’l- Hakâyık
Karahanlıların 11.yy âlim ve şairleri:
Emir A’mak, Buhâri, Necibi, Fergâni, Reşidi, Semerkandi ve “SıNBADNÂME ve A’RUZU’S- SıYÂSE Fı ARÂıZı’R-RıÂYE esrelerinin yazarı Muhammed b. Ali es- Semekandi ‘dir.

GAZNELıLER DEVRı= (936-1187) Devletin resmi dili Farsça’dır.Arapça eğitim dili, halk arasında da Türkçe konuşuluyordu.

Gazneli Âlimleri: EL-BÎrûni = el- Âsaru’l-Bâkiye ani’l- Kurûni’l- Hâliye

Tâhdidu Nihayeti’l- Emâkin
Hind kültür ve Medeniyetini anlatan mukayeseli dinlere öncülük yapmış kitabı = Tahkîku mâ li’l- Hind
Astronomi kitabı olan el- Kanunu’l-Mesûdî
Değerli taş ve minarelerle ilgili kitabı = Kitâbu’s-Saydala ‘dır.
Utbi= Târihu’l- Yemini adlı eserini Sultan Mahmud adına yazmıştır.
Ebu Sâid Abdülhayy b. Dahhâk Gerdizi= Zeynu’l- Ahbar
Ebu’l- Fazıl Muhammed b. Hüseyin Beyhâkî = Tarihu Beyhâki

Gazneliler Döneminde Sultan Mahmud ve oğlu Mesud zamanında Gazne şehri ilim kültür merkezi haline geldi.

Selçuklulardaki ılmi Faaliyetler
Tuğrul Bey’den itibaren (1040-1063) İSLAM dünyasının her tarafını hastane, kervansaray vs. donatmıştır.

ılk Selçuklu medresesi Tuğrul Bey Döneminde Nişabur’da kurulmuştur.

Teşkilatlı öğretim müesseseleri Alp Arslan’ın izniyle Vezir Nizamülmülk tarafından yaptırılan Nizamiye Medresesidir.

ılk Selçuklu hastanesini Nişabur’da Nizamülmülk yaptırmıştır.
ısfahan ve Bağdat’ta Melikşah’ın yaptırdığı rasathaneler ve rubaisiyle ünlü Ömer Hayyam’ın bilim çalışmaları önemlidir.

Rasathane nasıl bir kurumdur?
Astronomi gözlemi yapan kuruluşlardır.TÜBıTAK’ın uzay bilimleri ile ilgili çalışması buna örnektir.

Sultan Sancar Döneminde Selçuklu şehirlerinin enlem, boylam ve kıble yönünü belirleyen Zic-i Sancâriyi tertipleyen Ebu Mansur Abdurrahman HâzinÎ de önemli ilim adamlarıdır.

Diğer ilim adamları= Mahmud Harezmi , Mehmet ılâki, Nâsrıddun Tûsi ‘dir.
Selçuklu Âlimleri:
Ebu’l- Meâli Cüveyni, Gazali, Pezdevi (Hanefi fıkhı âlimi) El-Mebsut yazarı SerahsÎ, Muhammed şehristanÎ, Kâdî Beyzâvî şirazi, ıbn Hassul, Ebu Tâhir HatunÎ, Muizzi, Ali b. Zeyd Beyhâki , ıbn Bibi, Kerimüddin Mahmud Aksarayi, ıbnül KıftÎ vs.. ( Bakınız sayfa-74)

Harzemşahlar: ılime ve ilimadamlarına büyük önem vermişlerdir.Semerkant, Buhara, Merv, Gürgenç önemli ilim merkezleridir.
Harzemşahlı Âlimler
Müfessir Zemahşeri, şair Reşid Vatvat , Fahreddin Râzi, Bahaüddün Veled vs..

TıMURLAR DÖNEMı
14.YY Timurlar Dönemi Türk uygarlık tarihinin rönesansıdır.Bilgin ve hükümdarlar dönemidir.Sanat eserlerinde Türkçe ustalıkla kullanılmıştır.

Cengizhan Devleti’nin devamı sayılır.Devletin hem resmi dili hemde bilim dili Türkçe’dir.

Câmii, KÂsım-ı Enver,Ali şir Nevai,Hoca ısmet Buhari Timur döneminde himaye edilmiştir.

Uluğ Bey, Hüseyin Baykara, Babürşah Timurlu sultanlarının önde gelenleridir.
Uluğ Bey, astronomi de ün yapmıştır.Zick-i Uluğ Bey adlı yıldız katoloğunu incelemiştir.Hafız ve şairdir.
Hüseyin Baykara sanat edebiyat ve bilimdeki başarısıyla üne kavuşmuştur.
Babür, Hint- Türk Devleti’nin kurucusudur.

Babür’ün Eserleri= Babürnâme, Aruz Risalesi, Mübeyyen, Divân, Vâlidiye Risâlesi Tercümesi..

Anadolu Coğrafyasındaki ılmi Gelişmeler
Selçuklu Devleti’nin kuruluşu ile Malazgirt Savaşı arasındaki dönemde Müslümanlar Anadolu Hudutlarına girmiştir.

Anadolu’da kurulan ilk eğitim müessesesi 2. Kılıç Arslan dönemindedir.
Mahzenü’l-Esrâr’ın müellifi Genceli Nizami Mengüceklioğulları hükümdarı Fahreddin Behramşah’a yazmıştır.

Suhreverdi Maktul Kitâbü’l- Elvâhı’l- ımâdiyesini 2. Kılıç Arslan’a ithaf etmiştir.
Ravzatü’l- Küttab ve Beridü’s-Sa’âde Muhammed b. Gazi Ravzatü’l- Küttabını Rükneddin Süleyman şah’a , Beridü’s-Sâ’adesini Keykâvus b. Keyhüsrev’e yazmıştır.

şair Kâni Kelile ve Dimne ile 30 ciltlik Selçuklu şeyhnâmesini yazmıştır.

Tıp Alanındaki Eserler= ıshak b. Murad’ın yazdığı şifâ-i Tıb
Hacı Paşa’nın Aydınoğlu ısâ Bey adına yazdığı şifâü’l- Eskâm , Müntehâb-ı şifÂsı, Germiyanlı Ahmedi’nin Tervihu’l-Ervâhı…

Astronomi ıle ılgili eserler = Allâme şirazlı Mahmud’un Kastamonu Bey’i Hüsameddin Çoban’ın oğlu Muzafferuddin Yavlak Arslan ‘a ithaf ettiği ıhtiyâratü’l- Muzafferisi

şemseddin Mehmet Tusteri’nin Eşrefoğullarından Mübârizüddin Mehmet b. Süleyman adına kaleme aldığı felsefi mahiyetteki el- Fusulü’l-Eşrefiyye önemli eserleri arasındadır.
Osnmanlı Tarihinde bilgi sahibi olmak için Taşköprülüzâde’nin eş- şakıkü’n-Numaniyye, Katip Çelebi’nin Keşfü’z- Zünun adlı eseri meşhurdur.

Katip Çelebi Kimdir?
17.yy Türk ilim dünyasında müsbet düşünceyi temsil eden âlim ve eserin adıdır.

İSLAM Medeniyetinin Batı’ya Tesirleri
1-Endülüs İSLAM Medreseleri ( Kurtuba, Sevilla, Toledo, Gırnata)
2-Sicilya Müslümanları
3-Yahudi Tercümanlar
4-Hint Ticaret Yollarının aranması
5-Haçlı Seferleri
6-Balkanlara yerleşen Osmanlı müesseseleri

İSLAM Medeniyeti’nin Batı’ya Geçiş Yolları ve Türkler
12.yy Üniversitelerde ıbn Sina’nın el- Kânun Fi’t-Tıb ve ıbn Rüşd’ün tıbbi risalesi okutuluyordu.

Romalılar ve Bizanslıların Akdeniz etrafında meydana getirdiği medeniyete Akdeniz Medeniyeti denir. Doğu kültürünün Batı’ya geçmesine aracı olmuştur.

Eski Doğu Medeniyeti’nin Batı’ya aktarılmasında Müslümanlar rol oynamıştır.

Türklerin İSLAMlaşma Dönemi
1-İSLAM Medeniyeti Avrupa’ya ıspanya yoluyla ilk adımını attı.

ıspanya 711 yılında Müslümanlar tarafından fethedildi.
10.yy dünyanın ayrıcalıklı bölgesi haline gelen Müslüman Endülüs dini ve fikri hoşgörünün merkezi oldu.
9. ve 11.yy İSLAM Medeniyeti’nin Latin kültüründe etkisi göze çarpar.
ıspanya Avrupa’nın istifade ettiği bölgedir.

2-Medeniyetlerin Batı’ya 2. tesir kapısı Sicilya’dır.
3-İSLAM Medeniyeti’nin Avrupa’ya giren 3. 3. en önemli yolu Haçlı Seferleri’dir.

Bu seferlerin amacı Hristiyan birliğini ayakta tutup İSLAM tesirini yok etmektir.
Batı , Haçlı Seferleri sayesinde Devlet Teşkilatını Türklerden öğrendi.
ıbn Sina’nın Kitabü’n- Nefs ve şifa eseri Yohannes tarafından Avrupa’ya kazandırıldı.

Haçlı Seferleri ile Batı, Doğu’yu tanıdı.
Haçlı- Müslüman yaklaşımı sonucunda yeni yaklaşım oluştu. Avrupa’da düşünce özgürlüğü ve felsefenin öğrenmesi konusunda yol açtı.

4-İSLAM Medeniyetini Batı’ya taşıyan diğer yol= liman şehirleridir.

Bu yolla daha çok Doğu- Batı arasında kültür alışverişi olmuştur.

5-ılmi sahada Müslüman âlimlerin Batı’ya tesiri 12.yy’da etkili olmuştur.

Avrupa , İSLAM’dan aldığı ilim ve teknikle 12. -15.yy da kendi Medeniyetini kurabilmiştir.

İSLAM MEDENıYETıNıN BATI DÜNYASINA KATKIDA BULUNDUğU ALANLAR

Felsefe: Müslüman âlimler Yunan edebiyatını inceleyerek bugünkü Felsefeyi oluşturdular. ıbn Rüşd, Batı dünyasını etkilemiş, Batı ona “Rasyonalist” demiştir ve ıbn Rüşdçülük akımı doğmuştur.

Tıp: Fransa kralı 3. Henri Fransa’da tıbbın gelişmesini kolaylaştırmak için Paris Colege Royal’de Arap dili Enstitüsünü kurdu.

Parlemo Ortaçağ boyunca ıtalya’nın tıp merkezi oldu.

Anotomi ve tıbbın babası kabul edilen Andreas Vesalius , Tıp kitabını anlamak için Arapça öğrenmiştir.

Müslüman tıbbın Batı’daki ilk otoritesi Kitabu’l- Hâvisi eseriyle Râzi’dir.

ıbn Sina’nın el- Kânun fi’t-Tıbb meşhurdur.
ıbn Sinâ= Doğu’nun şahı ünvanıyla anılır.

Riyazi ılimler: Sayı sistemi ve rakamları Batı’ya Müslümanlar tanıttı. Müslümanların en büyük Matematikçisi el- Harizmi , Batılılar üzerinde tesiri büyüktür.

Geber adıyla tanınan Câbir b. Hayyan da önemli âlimdir. Biruni, Battani vs..

Diğer Bilimler: Eczacılık, kimya vs. Müslümanlardan öğrenildi. şekeri ilk kez şurup içmede Müslümanlar kullanmıştır.

Kahireli ıbnu’l-Heysem , fizik araştırmaları ( optik ve göz hastalıkları ) konusunda öncüldür.

Neuburger = İSLAM Medeniyetindeki akıl hastanelerinin organizasyonunu beğenmektedir.

Dil: Arapça kelimeler Batı dillerinde hâlâ bazı alanlarda kullanılır.

Kültür Hayatı: 7.yy da ıspanyayı fetheden Müslümanlar parlak uygarlık temeli atmışlardır.

7. -11. yy arasında çok sayıda bitkinin Akdeniz Havzasında yayılmasını sağlamıştır.

Avrupalıların beslenme alışkanlığını değiştirmişlerdir.

Akdeniz sanatı 13.- 14.yy Arap- Türk geleneklerinin ilişkisine dayanır.

Müslümanlar = sulama kanalı yapımı, yel değirmeni, at türleri, zeytinyağı, kubbe ve kemer yapımında örnek olmuşlardır.