[nurşen35]

EĞİTİM-ÖĞRETİM KURUMLARI (8. ÜNİTE)

*Mescid-i Nebevinin inşasıyla okuma- yazma seferberliği yaşanmış, okur-yazar oranı artmış.Bedir savaşı sonrasında çok sayıdaki çocuğun okuma- yazmayı öğrenmesine yol açan uygulama?Bedir Savaşı (624)’ında ensarın Kureyşten 70 kişiyi esir alması, her esir başına 4.000 dirhem fidye istemesi, fidyeyi ödeyemeyen lerin 10 Medineli çocuğa okuma-yazma öğretmesi şart koşuldu.Bu sayede okur- yazar oranı arttı.Asr-ı Saadette ılköğretim: Yazı yazmanın öğretildiği yer ( mekteb- küttâb) tabiri kullanılırdı. 2 tür küttâb vardı.*ılk dönem küttâblarda ders veren öğretmenler Yahudi, Hristiyandır.Dini bilgilerin verilip verilmediği şüphelidir.Râşid Halifeler Döneminde ılköğretim: Hz.Ebu Bekir siyasi, askeri alanla ilgilendiğinden eğitimle ilgili faaliyete fırsatı olmamıştır.*Hz.Ömer Döneminde Kur’an’ın öğretilmesi için ülkenin her tarafına mektepler açılmıştır.Başına da maaşlı öğretmen tayin etmiştir.*Hz.Ömer içte devletin kurumsallaşıp teşkilâtlanmasını sağlamış, dışta giderek genişleyen fütühata imzasını atmıştır.*Hz.Osman ve Hz.Ali siyasi istikrarsızlıklar nedeniyle eğitime fırsat bulamamışlardır.

Emevî ve Abbasî Dönemlerinde ılköğretim: Emeviler ( şam Emevileri) iç-dış savaşlar, göçebelikten yerleşik hayata geçiş, Yunan- ıran kültürüyle irtibatı çok olmasına rağmen mektepler sistemi kurulamamıştır.Abbasiler Devri: İSLAM medeniyetinin müspet ilim alanındaki en parlak devridir. 830 yılında Bağdat’ta Abbasi halifesi Me’mun Beytü’l- Hikme’yi kurmuştur.Abbasiler Devrinin en önemli kurumu olan Beytü’l- Hikme’de ne tür faaliyetler gerçekleştirildi ve hangi birimlerden oluştu?Değişik ilim dalına ait eser tercümesiyle başlamış,giderek ilim akademisi hüviyeti kazanmıştır.Beytü’l- Hikme’nin bünyesinde tercüme birosu, kütüphane ve rasathane bulunur.*Endülüs Emevileri de Başkent Kurtuba başta ülkenin değişik şehirlerinde medreseler vardır.

Selçuklular Döneminde ılköğretim: İSLAM medeniyetine kazandırdığı en önemli kurum medreselerdir.Alp Arslan Devrinde 1067’de vezir Nizamülmülk’ün Bağdat’ta yaptırdığı “Nizâmiye Medresesi” eğitimde çığır açmıştır.*Sağlanan asayiş, sosyal refah, sultanların ûlemaya hürmeti, Moğol ıstilasından kaçan âlim, şair vs. bu topraklara gelmesi Selçukluların itibarını arttıran nedenlerdir.Osmanlılar Dönemi: Selçuklu birikimi üzerine yükselmişlerdir.Sıbyan Mektepleri: Önceleri muallimhane ve mektep kelimesi kullanılmakla birlikte “mektebhâne, dâru’t-ta’lim,mahalle mektebi, beytü’t-ta’lim,küttâb “denilmiştir.

*Mekteplerde muallimler vardı, muallimlerin göreve gelmesi için ıbtidâ-i Hâric, Hareket-i Hâric medresesinden mezun olması yeterliydi.*ıffetli, dindar olmasına da özen gösterilir, görevinden azli olmadığı sürece hayat boyu aynı görevi yapabilirdi.* Muallimlere yardımcı halifeler vardı.*Mektepler daha çok fakir ve yetimler için açılırdı ; ama maddi durumu iyi olmayanlarda burada okuyabilirdi.*En önemli ders Kur’an’dır.Ders olarak dilbilgisi, gramer, yazı, fıkıh/ilmihal, edep/ahlâk, aritmetik öğretiliyordu.*Mektep dışında benzer uygulamalar cami ve mescitlerde veriliyordu.*Sıbyan okullarını ıslah için 1868’de ıstanbul’da Daru’l- Muallimin –i Sıbyan açılıp yetiştirilecek öğretmenler konusunda önemli adım atılmıştır.*1869’da yürürlüğe giren Maarif-i Umumiye Nizânnamesi ile yenilikleri uygulamak için sıbyan okulu dışında ibtidai okullar açmak ve muhafazakar zumrenini dikkatini çekmek için usûl-i cedid ders veren duruma getirme amacı güdülmüştür.

*2.Abdülhamit dönemindeki Kanun-i Esasi ile kız- erkek çocuklarına ilköğretim mecburi hale geldi.*1879’da Maarif teşkilâtında değişik yapılıp Mekatib-i Sıbyaniye dairesi kuruldu.*2.Mahmut’un 1824’te çıkardığı Talim-i Sıbyân Hakkında Ferman dinin öğrenilmesini ve çocuklara Kur’an talimi, tecvid, ilmihal okutulması istenilmiştir.ılk derecedeki mektepler: 1)ıbtidâî Mektepleri: sıbyan mektepleri 1862’de mekteplere döndürüldü.

Orta Derecedeki Mektepler: 1) Rüşdiyeler: 2.Mahmut zamanında 1839’da açılmıştır.1869’da 4 yıl oldu.2)ıdadiler:1869’da orta öğretimin 2. kademesidir.Maarif-i Nizânmnamesiyle açılmıştır. Bugünkü lise karşılığıdır. *Medrese hocalarına müderris, muîd, dânişmend, talebe, suhte denir.*Ashab-ı Suffe İSLAM’da ilk medrese kabul edilir.*Medreseler alanında en önemli isim Selçuklu veziri Nizamülmülk’tür.Nizamülmülk’ün Bağdat ve çevresinde kurduğu medreseler örnek alınmıştır.

Molla Fenâri’nin sahip olduğu ve zengin kabul edilen kitap koleksiyonu nasıl oluştu, bu sayı abartılacak kadar yüksek mi?Molla Fenâri’nin 10.000ciltlik kitabı matbaanın olmadığı elle yazıldığı dönemde büyük rakamı ifade ediyor.Kütüphanesi yaptığı ilmi seyahatler sayesinde oluştu.Kuruluş Dönemi Bursa

Medreseleri: Osmanlı yükseköğretim kurumunun ilki ıznik Medresesi Orhan Gazi tarafından kurulmuştur.Osmanlıların ilk müderrisi Davud el- Kayseri’dır.*Orhan Gazi kültür ve eğitim ağırlıklı faaliyetleriyle dikkat çeker.*1.Murat Dönem’inde Çekirgedeki- Hüdevandigar Medresesi, Ulu Cami Civarı- Esediye Medresesi vs.Bakınız syfa-168*Medresede öğrenci ve görevlinin kalması için ayrılan bölüm Hücredir.

Kuruluş Döneminde Osmanlı ılim Adamları: Osmanlının ilk müderrisi Davud el-Kayseri’dir. ılk tahsilini karaman’da yapmış, Kahireye gelip Fıkıh usülünü öğrenmiştir.*Muhyiddin ıbn Arabi’nin Fusûsu’l- Hikem eserine şerhler yazmıştır.*Davud el-Kayseri’den sonra Orhan Gazi Medresesi’ne Tâceddin-i Kürdî, Alâeddin Esved müderris olarak atanmıştır.Molla Fenari mantık ilminde söz sahibidir.*Kadızâde-i Rûmî-( Musa Paşa) matematikçi ve astronomdur.Semerkant Başmüderrisliğine yükselmiştir.*Medrese ve mektep yapmayı ibadet sayan Osmanlılar , medreseleri kıble tarafına bakacak şekilde yaptırmıştır.*ılk dönem medreseleri yirmili, otuzlu, kırklı, hariç, dâhil vs. derecelerle anılırdı.

Osmanlılarda ıhtisas Medreseleri: 1) Darülkurra: Kur’an ve onunla ilgili ilim medreseleridir. 2) Darülhadis : Hz.peygamber’in söz, fiil, uygulamalarını okutan medreselerdir.3)Daruttıb: Tıpla ilgili bilgiler vs. okutulur. ılmiye Mensuplarının Hizmet Alanları: 1) Müderrislik 2) kadılık 3)Müftülük*Müderrislikte belli süre görev yapan yatay geçişle kadılığa geçebilir.Fatih ve Sonrasında Osmanlı Medrese Düzeni: Fatih Sultan Mehmet’in kurduğu Sahn-ı Semân ile yeniden düzenlendi.*En altta kelâmla ilgili Tecrid Medreseleri yer alır.2 sırada Miftâh eserinin okutulması yüzünden Miftâh Medreseleri, 3. sırada Kırklı Medreseler, Hariç Ellili Medresesi , Dâhil Ellili Medreseler yer alır.*Fatih külliyesi içinde statüsü en yüksek medrese

Sahn-ı Semân’dır.Kanuni ve Sonrasında Medrese Düzeni: 2.meşrutiyet döneminde medreselerin ıslahı için ıstanbul’daki tüm medreseler Dâru’l- Hilâfeti’l- Aliye Medresesi adı altında birleşmiştir.*1845’te kadı yetiştirmek için Süleymaniye’de Muallimhane-i Nüvvab Medresesi, 1908’de Mekteb-i Nüvvab, 1909’da Medresetü’l- Kuzat adıyla faaliyetini sürdürdü.*2.meşrutiyet Döneminde imam hatip ve vaiz yetiştirmek için Medresetü’l- Eimme ve’l- Hutabâ, Medresetü’l- ırşad*Hat ve klasik sanatları okutmak için Medresetü’l- Hattâin kuruldu.*1924’te Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile Osmanlı Medresesi tarihe karışmıştır. *Osmanlı medresesinin sistemli kurulup teşkilâtla işlemesinde Fatih Sultan Mehmet tarafından atıldı.Ali Kuşçu, Mola Hüsrev,Mahmud Paşa kanun haline getirdi.*Medreselerde sınıf geçme değil, ders geçme yöntemi uygulanırdı.*Okutulan dersler aşağı dereceli medreselerde özet, yüksek derecelilerde ayrıntılı gösterilirdi.

Arapça Gramerin Sarf kısmında; Emsile, Binâ, Maksud, ızzi, MerahNahiv Kısmında; Avâmil, ızhar, KâfiyeMantık Dersinde; şerh-i şemsiye, şerh-i Tevâli, şerh-i Metâli,şerh-i ısagoci Fıkıh Usulü;TelvîhOsmanlıda Askeri Eğitim Kurumları: 1) Acemioğlanlar Ocağı: Pençik- Devşirme kökenli çocuklar Türk aileye verilip ordan Acemioğlanlar Ocağına getirilirdi.Askeri ve sıbyan eğitimi verilir.2)Yeniçeri Ocağı:1. Murat’ın Edirne’yi fethinden sonra kuruldu.3)



Enderun: Orduya kurmay yetiştirmek için açılmıştır.Tanzimat Sonrasındaki Orta ve Yüksek Öğretim Kurumları: 1) Askeri Rüşdiyeler: Askeri okula öğrenci hazırlamak.2)Askeri ıdadiler: Orta öğretimin ikinci kademesidir.1845’teaçıldı.3)Hendesehane (Humbarahane) : Islahat döneminin açılan ilk mektebidir.AhmedPaşa 1734’te bu mektebin kurucusu-ilk öğretmeni.4)Mühendishane-i Bahri Hümâyun:Bahriye zabiti yetiştirmek5)Mühendishane-i Berrî Hümâyun: Kara Mühendishanesi, Topçu zabiti ve kurmayı yetiştirmiştir.

Yüksek Öğrenim Kurumları : 1)Mekteb-i Mülkiye-i şâhâne: Osmanlıdaki ilk sivil yüksek okuldur.Kaymakam olacakları yetiştirir.2)Hendese-i Mülkiye Mektebi:Önceki mühendisnamelerin ihtiyacını karşılamak için açılmıştır.3)Mekteb-i Tıbbiye-i şâhâne:Sivil tabib yetiştirmek için açıldı.4)Mekteb-i Hukûk-ı şâhâne: Batı modelli mahkemelere hakim yetiştirmek için açılmıştır.5)Ticaret Mektebi:6)Dârü’l- Muallimin:Rüşdiye, ıdadi, Sultanilere öğrenci yetiştirmek.7)Dâru’l- Fünûn:Osmanlı devletine kaliteli memur yetiştirmek.

Osmanlıda Yaygın eğitim Kurumları: Camiler, tekkeler,Sahaflar( ilk kez 15.asırda ortaya çıktı, eski kitap satıcılığı demek), loncalar,saraylar, ulemave varlıklı ailelerin evleri,kıraathanelerdir.Modernleşme Döneminde Osmanlı Eğitim Kurumları: 1)Dâru’l- Mesnevi:Mevlânâ’nın Mesnevisini tahsis etmek amacıyla..2)Dâru’l-Hikmeti’l- ıslâmiye: Sultan Mehmet Reşad zamanında şüyhülİSLAM’a bağlı olarak kuruldu3)Encümen-i Dâniş:Osmanlının ilk ilimler akademisidir.Öncüsü Ahmet Cevdet Paşa’dır.