Medineweb/ Hümeze Süresi İniş(Nüzul) Sebebi Rivayetleri
 

Hümeze Süresi Nüzul Sebebi

Sûre Mekke-i Mükerreme'de nazil olmuştur ve bunda icma vardır[1] Ni*tekim İbn Merduye'nin yaptığı rivayete göre, İbn Abbas (ra) şöyle demiş*tir: “Hümeze Sûresi Mekke'de inmiştir”[2]
Ancak Hibetullah ibn Selâme medenî olduğuna dair bir kavil de nakletmiştir[3]
Allâme Zemahşerî'ye göre, bu sûre Kıyamet Sûresi'nden sonra in*miştir [4]

1- Veyl bütün hümeze-lümeze güruhuna!

Bu surenin nüzul sebebi ve kimin hakkında indiği ile ilgili rivayetler:
1- İbnu Ömer ve Osman’a göre Übey İbni Halef hakkında indirildi
İbnu Ömer ve Osman'dan İbnu Ebî Hatim anlattı
“Biz daima işitirdik ki, Hümeze: 104/1 âyeti Übey İbni Halef hakkında indirildi” [5]
2- İbn Abbâs, Süddî, Atâ ve Kelbî’ye göre ayet Ahnes İbni Şerik (veya Şüreyk) hakkında indirildi [6] Rasulullah (sa) başta olmak üzere insanlara kaş göz işareti yapıp gıybet ediyor*du, demişlerdir[7]
el-Ahnes ibn Şüreyk daha sonra müslüman ve müellefe-i kulûb'dan olduğu için Alusi bu görüşü uzak görür[8]
3- İbn Cerir et-Taberi’ye göre Cümeyl İbni Âmir Cumahî hakkında indirildi
Rikka ehlinden olan birinden İbnu Cerîr anlattı:
“Sure, Cümeyl İbni Âmir Cumahî hakkında indirildi”[9]
4- İbn İshak ve İbn Münzir’e göre Ümeyye İbni Halef hakkında indirildi[10]
Muhammed b İshak ve Süheyli dediler ki: “Biz bu sürenin Ümeyye b Halef hakkında indiğini duyardık”[11]
İbni Cerir, Osman ve İbni Ömer'den de bunu rivayet etti [12]
İbnu İshâk'tan îbnu Münzir anlattı:
“Ümeyye İbni Halef, Rasûlullah'ı gördüğü zaman onu hemz ve lemz ederdi (kaş, göz ile işaret) Allahü Teâlâ, Hümeze: 104/1 âyetini ve sûrenin tamamını indirdi”[13]
5- Urve’ye göre sure, el-As ibn Vâil es-Sehmî hakkında indirildi[14]
6- İbn Cüreyc ve Mukatil’e göre el-Velîd ibnu'l-Muğîra hakkında indirildi[15] Peygamber (sa)'i gıybet edi*yor, yüzüne karşı da incitiyordu, dedi[16]
7- Ebu Hayyan şöyle diyor: Ahnes b Şurayk veya As b Vail, Cemil b Mamer, Velid b Muğire ya da Ümeyye b Halef hakkında indiğine dair söz*ler vardır Tamamı hakkında inmiş de olabilir Aslında bu vasıflan barındı*ran herkes için umumidir[17]
8- Buna göre lafız, asıl olarak muayyen bir şahsı gösteriyorsa da hüküm umumidir Allah Tealâ'nm Nun süresindeki: "Alabildiğine yemin edene bo*yun eğme" (10-15) ayetleri de böyledir Allah Tealâ sıfatları ardarda sıra*ladı ve aslında muayyen bir insan tipini murat ettiği anlaşıldı
Muhakkik ve usulcülerde genel kaide, sebebin hususiliğine ve lafzın umumiliğine ters olmamasıdır [18]
Her halükarda, sebebin hususiliğini değil lafzın umumîliğini göz önünde bulundurmak gerekir[19]
Âyetin iniş sebebi özellik arzetmekle beraber, mana ve maksat, hüküm ve muhteva bakımından genellik arzettiğinde şüphe yoktur O bakımdan kaypak, dönek her maddeciyi, ikiyüzlü münafığı, arkadan çamur atıp mü'minleri küçük düşürmek isteyenleri ve dolayısıyla inkarcı her nankörü kapsamına almakta ve hepsi hakkında indiği sonuç olarak ortaya çıkmaktadır [20]

____________________
[1] Celal Yıldırım, İlmin Işığında Asrın Kur’an Tefsiri, Anadolu Yayınları: 13/6890; Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/969
[2] Şevkanî, Fethü’l-kadîr: 5/492; Celal Yıldırım, İlmin Işığında Asrın Kur’an Tefsiri, Anadolu Yayınları: 13/6890
[3] İbnul-Cevzî, age IX,226 Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/969
[4] Tefsîrü'l-Keşşaf: 4/794; Celal Yıldırım, İlmin Işığında Asrın Kur’an Tefsiri, Anadolu Yayınları: 13/6890; Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/969
[5] İmam Celaleddin es-Suyuti, Lubabu’n-Nukul Fi Esbabi’n-Nuzul, Fatih Yayınevi: 2/727 îbnu'l-Cevzî, age IX,226; Kurtubî, age XX, 125 Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/969; Celal Yıldırım, İlmin Işığında Asrın Kur’an Tefsiri, Anadolu Yayınları: 13/6890
[6] İmam Celaleddin es-Suyuti, Lubabu’n-Nukul Fi Esbabi’n-Nuzul, Fatih Yayınevi: 2/727-728; îbnu'l-Cevzî, age IX,226; Kurtubî, age XX, 125 Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/969; Celal Yıldırım, İlmin Işığında Asrın Kur’an Tefsiri, Anadolu Yayınları: 13/6890
[7] Vehbe Zuhayli, Tefsiru’l-Münir, Risale Yayınları: 15/624
[8] Alûsî age XXX,230 Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/969
[9] Taberî, age XXX,189 İmam Celaleddin es-Suyuti, Lubabu’n-Nukul Fi Esbabi’n-Nuzul, Fatih Yayınevi: 2/728; Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/969 Abdulfettah El- Kâdi, Esbab-ı Nüzul, Fecr Yayınevi: 477
[10] Vehbe Zuhayli, Tefsiru’l-Münir, Risale Yayınları: 15/624
[11] Razi,XXXII/91 Vehbe Zuhayli, Tefsiru’l-Münir, Risale Yayınları: 15/624
[12] Vehbe Zuhayli, Tefsiru’l-Münir, Risale Yayınları: 15/624
[13] Suyûtî, Lübâbu'n-Nukûl, II, 199-205; İmam Celaleddin es-Suyuti, Lubabu’n-Nukul Fi Esbabi’n-Nuzul, Fatih Yayınevi: 2/728; Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/969; Celal Yıldırım, İlmin Işığında Asrın Kur’an Tefsiri, Anadolu Yayınları: 13/6890
[14] îbnu'l-Cevzî, age IX,226; Kurtubî, age XX, 125; Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/969
[15]îbnu'l-Cevzî, age IX,226; Kurtubî, age XX, 125; Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/969
[16] Vehbe Zuhayli, Tefsiru’l-Münir, Risale Yayınları: 15/624
[17] el-Bahru'l-Muhit, VIII/510 Vehbe Zuhayli, Tefsiru’l-Münir, Risale Yayınları: 15/625
[18] Vehbe Zuhayli, Tefsiru’l-Münir, Risale Yayınları: 15/625
[19] Abdulfettah El- Kâdi, Esbab-ı Nüzul, Fecr Yayınevi: 477
[20] Celal Yıldırım, İlmin Işığında Asrın Kur’an Tefsiri, Anadolu Yayınları: 13/6891-6892

Adı: Birinci ayetteki "hûmeze" kelimesi sureye isim olmuştur.

Nüzul zamanı: Müfessirler bu surenin Mekkî olduğunda müttefiktirler. Muhteva ve üsluptan da, Mekke döneminin başlarında nazil olan surelerden olduğu anlaşılmaktadır.

Konu: Bu surede, cahiliye döneminde toplumun zenginlerinde bulunan bazı ahlâki düşüklükler kötülenmiştir. Her Arab bu kötülüklerin cemiyette gerçekten varolduğunu, herkesin bunları çirkin karşıladığını ve iyi bir gözle bakmadığını biliyordu. Bu çirkin davranışlar zikredilerek böyle ahlâk sahiplerinin sonunun ne olacağı bildirilmiştir. Bu iki şey, yani bir tarafta bu tip karakter, diğer tarafta onların ahiretteki akıbetleri öyle bir üslupla ortaya konulmuştur ki, dinleyenlerin zihinlerinde bu tür karakter sahiplerinin sonlarının bu olması gerektiği belirir. Çünkü böyle karaktere sahip olanlar dünyada ceza çekmemekte, tersine daha da zenginleşmektedirler. Onun için bu kişilere ahiret olmalıdır ki, bir yerde hesap versinler.
Bu sure, Zilzal suresinden buraya kadar nazil olan sureler içinde değerlendirilirse, Mekke döneminin başlangıcında İslamî akidelerin ve ahlâkî talimatların hangi üslub ile insanların zihinlerine yerleştirildiği kendiliğinden anlaşılabilir. Zilzal suresinde, ahirette insanın amel defterinin önüne serileceği, dünyada yaptığı zerre kadar iyilik ve kötülüğü göreceği bildirilmiştir.
Adiyat suresinde, o dönemde Arabistan'ın her tarafında yaygın olan kan dökmek, haydutluk, yol kesmek ve anarşiye işaret edilerek insanların, Allah'ın verdiği güçlere ve nimetlere karşı nankörlük yapmakta oldukları belirtilmiştir. Ayrıca herşeyin burada bitmeyeceğine, Allah'ın sadece amelleri değil niyetleri de bildiği ve bütün hayatta ona göre muamele edeceğine de değinilmiştir. Karia suresinde, Kıyamet manzarası ortaya konduktan sonra insanlar, ahiretteki iyi ya da kötü sonlarının, iyilik veya kötülük yanlarının ağır basmasına dayanacağı ile uyarılmışlardır. Tekâsur suresinde, maddeye tapan zihniyet eleştirilmiş, insanın ölümün son nefesine kadar dünyevî fayda, lezzet, iktidar elde etmek için uğraşıp durduğu, birbirleriyle yarıştığı ve gaflet içinde olduğu belirtilerek buna karşı uyarılmış ve bu dünyanın, ne isterse yapacağı anlamsız bir yer olmadığı, kendisine soru sorulmayacağını düşünmesinin yanlış olduğu açıklanmıştır. Yararlandığı nimetleri nasıl elde ettiği, hangi yolla kazandığı ve nasıl sarfettiğinin hesabını Rabbi'ne vereceği uyarısı tekrarlanmıştır. Asr suresinde açıkça, insanoğlunun fert, millet veya dünyadaki insanlık olarak hüsranda bulunduğu belirtilmiş, eğer fert olarak iman ve salih amel yoksa, toplum olarak da hakkı ve sabrı tavsiye yaygın değilse hepsinin hüsrana uğrayacağı bildirilmiştir. Bundan hemen sonra Hümeze suresi gelmektedir. Burada cahiliyedeki reislik bir örnek olarak insanlara sergilenmiş ve şöyle sorulmuştur: Bunların hüsranda olmaması için bir sebeb var mı?