Tebliğ Ve İrşadcının Özellikleri
 

Günümüzün şartları, geçmiş devrelere benzemiyor. İnsanların duygu, his ve düşünceleri, eski zaman insanlarıyla kıyaslanamayacak kadar genişlik ve giriftlik kazanmış İlim, akıl, fen ve tekniğin hükmettiği günümüz, vaaz ve irşadın da bu şartlara uygun yapılmasını zarûrî kılıyor.

Vaiz derken, `emr-i bi`l-ma`ruf, nehy-i ani`l-münker`i (doğru, iyi, güzeli emretme; yanlış, kötü ve çirkinden uzaklaştırma) görevini yerine getirmeye çalışan kişi kast edilir. Bunlar, kürsüye çıkan `resmî vaiz`ler olmaları şart değildir. İslâmiyeti bilen ve anlatma gücüne sahip olan herkes (özellikle dinî meselelerde kendisini yetiştiren ve görev alanlar) bu sınıfa dahildir.

Nasihat, vaaz, öğüdün temel şartı nedir? Tebliğ, irşad vazifesini üstlenenlerin ve vaazların taşımaları gereken özellikler şöyle sıralanabilir:

* Vaizler umumî öğretmenlerdir` diyen Bediüzzaman, onlara, `Medenilere galebe çalmak ikna iledir, söz anlamayan vahşiler gibi icbar ile değildir' şeklinde bir hatırlatmada bulunur.

* İsabetli tebliğin ifâsı, irşada ve tevfik-i İlâhiyeye (İlâhî maksada) uygun hareket etmekle mümkündür.

* Vaiz muhakemesiz olmamalı Muhakemesiz vaizler, çok hakaik-ı neyyire-i diniyenin (dinin nurlu gerçeklerinin) hüsufuna (perdelenmesine) sebep olmuşlardır.

* Vaaz/tebliğ; halkın nazarına, âmmenin (herkesin) hissine, cumhurun (ekseriyetin, çoğunluğun) fehmine, anlayışına göre yapılmalıdır.

* Vaiz ve tebliğci hırs göstermemelidir. Vazifesinin güzelce tebliğ olduğunu bilmeli, ancak, tesiri ve neticeyi düşünmemelidir.

* Tebliğde lezzet ile elemi birlikte göstermelidir. Yâni, iman, ahlâk yolunun lezzet, küfür ve çirkef yolunun ise elem, üzüntü, keder ve sıkıntılarla dolu olduğunu, `Safi zihinleri dalâlete atmadan, yoldan çıkarmadan` verebilmelidir.

* Vaiz, hem hâkim, hem muvazeneli olmalıdır. Meseleleri çok iyi bilmeli onları, akıl, mantık, günün ilmî gelişmeler seviyesine göre takdim edebilmeli ve dengesiz hareket etmemelidir. Yâni, `Küçük suçlara büyük cezâ, büyük suçlara küçük cezâlar` kesmemelidir.

* Vaizler, bir şeye rağbeti arttırırken, diğerinin değerini düşürmemeli, ölçüyü kaçırmamalıdır.
Vaizler ikna etmeli, aklî olmalıdır. Yâni, İslâmı tebliğ ederken, sadece parlak tasvirlere, mübalâğalı tabirlere, hissî ifâdelere yer vermemelidir. Çünkü, hisler değişken olur. Başka mekânlarda, başka topluluklarda, başka hâdiseler karşısında değişebilir. Yalnız başına kaldığında ise, `aklı` kendisiyle beraber olacaktır. Anlatılanlar aklen, ilmen, mantıken isbat edilmeli, izâh edilmeli, açıklanmalı Tâ ki, etkisi devâm etsin.

* Vaizler, çok mübalâğa ederek, şevkleri kırmamaları gerekir. Vaiz ve hatiplerimizin kürsü kırmalarına, `kubbe çatmalarına` gerek yok Nasihatlerinin tesiri, yukarıda sıraladığımız hususlara riâyet etmekle beraber, `ihlâs` ile yapmaları ve söylediklerini yaşamalarına bağlıdır. Aksi halde sözleri kuru bir gürültüden ibâret kalır. Kendilerinin tutmadığı nasihatleri, başkaları neden tutsun ki?

Ali FERŞADOĞLU