Şiilikde Dogmatikleşen Sorunlardan Biri:Velayeti Fakih Problemi

[MERVE DEMİR]

Şiilikde Dogmatikleşen Sorunlardan Biri:Velayeti Fakih Problemi

ÖNCE VELAYETİ FAKİH HAKKINDA BİLGİ:

Velayete Fakih kuramı 1960’larda Humeyni tarafından ortaya atıldı.Kuram Şia mezhebinin ideolojik temelleri üzerine kurulmuştur.Humeyni Velayete Fakih kuramı vasıtasıyla Şia mezhebinin siyasal sistem örneğini gerçekleştirmiştir.Bu kuram Şia mezhebinin “imamet” kuramının devamı olarak belirtilmiştir.Şiaya göre İmamet kurumu Kur’an’da belirtilmiştir.Peygamberin ölümünden sonra müslümanları yönetmek İmamların hakkı ve sorumluluğundadır.Yönetim İmamların iktidarda olması veya onların onayı ile meşruiyet kazanmaktadır.

Velayete Fakih kuramını 1960 yıllarında Irak’ın önemli kentlerinden Necef kentinde Humeyni,din derslerinde ortaya koymuştur.Peygamberler ve imamlara özgü “velayet” (Mutlak otorite) fakihler için de geçerlidir.1979’da İran devrimi gerçekleştiğinde Humeyni Velayete Fakihi İran Anayasası’na aldırdı.

İran Anayasasının 5. Maddesine göre “12. İmam gaybeti nedeniyle iktidar ve imamet adil,takva sahibi,zamanın icaplarını bilen,gözüpek,becerikli,tedbirli fakihin ühdesindedir.”İran siyasal sisteminde Velayete Fakih lider konumundadır ve bu lider halk tarafından seçilmelidir.57. maddeye göre “İran İslam Cumhuriyeti’nde egemenlik güçleri:yasama gücü,yürütme gücü,yargı gücü Velayete Fakih denetimindedir.Velayete Fakih Kurumunun görev ve yetkileri:

** İslam Cumhuriyeti’nin genel politikalarını belirlemek,bu Maslahat Konseyi de danışmadan sonra yapılır.

** Alınan genel kararların sağlam yürürlüğe girmesini denetlemek.

** Referandum ilan etmek.

** Silahlı kuvvetlerin genel komutanı.

** Savaş ve barış ilan etmek ve güçlerin seferberliği.

** Gözetici Konsey’in Fakih üyelerini atamak.

** Ülkenin en yüksek yargı makamını atamak.

** Genelkurmay başkanın atanması ve azli.

** Devrim Muhafızları Genel Komutanını ataması ve azli.

** Milli Savunma Yüksek Konsey kurulması.

** Silahlı Kuvvetlerin en üst düzey komutanlarını belirlemek.

** Milli Savunma Yüksek Konseyi önerisi

** Seçilmiş ve henüz göreve başlamamış cumhurbaşkanının onaylanması.

** Meclisin siyasi yetersizlik vermesindeen sonra cumhurbaşkanını azletmek.

** Radyo-Televizyon kurumu Velayete Fakih’e bağlıdır.

** Yasama,yürütme ve yargı güçleri arasındaki sorunları çözmek.

** Maslahat Konsey üyelerini belirlemek.

Cuma Namazı İmamı kurumu da Velayete Fakih’e bağlıdır.Cuma Namazı İmamları kentin idari ve siyasi sorumluluklarından fazla güce sahiptir.Velayete Fakih’e bağlı olan kurumlar:

1 – Yoksullar ve Gaziler Vakfı(Bonyade Canbazan ve Mostezefin)

2 – Şehitler Vakfı(BonaydE Şehid)

3 – İmdad Komitesi(Komiteye Emdad)

4 – 15 Hurdad Vakfı(Bonyade Panezdehe Gordad

Devrimden sonra 1989’a kadar Humeyni Velayete Fakih görevini üstlenmiştir.

[MERVE DEMİR]

Velayeti fakih bir kurum değil bir kavramdır. türkçe çevirisi fakih'in (fıkıh adamının, ulemanın) önderliği şeklinde yapılabilir. humeyni'ye gelene kadar bu kavram genellikle ulemanın kendi malları üzerinde tasarrufu olmayan çocuklar, akıl hastaları gibi, kişilere vasilik yapması şeklinde algılanmıştır. humeyni ise velayeti fakih kavramını tamamen siyasallaştırmıştır. ona göre ancak çok iyi yetişmiş ve kendini geliştirmiş en üst seviyedeki ulemalar, ayetullahlar, gerçeği kavrayabilir ve dünyayı algılayabilirdi. bu bakımdan halkın esaretten kurtulması için gerçeği gören ve onu yönlendirecek ulemanın önderlik yapmasından daha doğal bir şey olamazdı. bu şekliyle velayeti fakih kavramı humeyni'nin 1970'lerin başında yazdığı "velayeti fakih: islam devleti" adlı kitabında ortaya çıkmış, islam devleti kurulduktan sonra humeyni velayeti fakih olmuştur. humeyni 1989'da vefat ettikten sonra yerine ali hamaney velayeti fakih seçildi[hr]İran islam devrimi sonrasında şii teolojisinde tartışmalara neden olmuş bir kavramdır. şii inancına göre ahir zamanda, kayıp olan 12. imam gelecek ve onun önderliğinde bir islam devleti kurulacaktır. humeyni ise devrimle beraber bir islam devleti kurulduğunu ve onun başına veliy-i fakih olarak geçtiğini açıkladı. bu durum tartışmalara neden oldu çünkü humeyni'nin aldığı sıfatla birlikte 12. imam olarak görünmesi söz konusu idi. bu tartışmaların açmazından iran islam cumhuriyetinin asıl büyük islam devletine giden yolda bir hazırlık olduğu şeklindeki yorumla çıkıldı.

velayeti fakihlik aslında humeyni'ye göre biçimlendirilmiş bir kavramdı. örneğin veliy-i fakih'in ayetullah olması zorunlu iken humeyni'nin ölümü sonrasında anayasadaki bu madde değiştirildi.

[MERVE DEMİR]

velayet-i fakih doktrini bazı yönlerden faydalı olsada umumi olarak tehlikeli bir görünüm arzeder.
şuan hamaneyin olması pek sorun teşkil etmesede beni sadr'ın yaptıklarını örnek alırsak tüm yetkilerin tek kişiye devredilmesi ilerde sorun teşkil edebilir...