lman düşünürü Hegel:güzel sanatları; plastik fonetik ve söz sanatı olmak üzere 3 gruba ayrılır.
*Plastik sanatlar: heykel, dekoratif sanatlar: mimari ve resimdir.
fonetik sanat:musiki, söz sanatı ve edebiyattır.
*sanatın ilk örnekleri : ayinlerde ortaya çıkmıştır.
*türk şiiri:şeylan sığır ve yuğ ayinlerde söylenerek gelişmiştir.
*edebiyat sanatının yegane malzemesi sözdür. kelimelerdir.
*fuat köprülü: dinsiz edebiyat, edebiyatsız din olmaz görüşünü benimsemiştir.
*din adamları aynı zamanda ilk sanatkarlardır.
*dini ayini idare eden ŞAMAN bu görevinin yanında şifacı,büyüvü, musikişinas rakkas ve şairdir.
*kam, oyun, bahşi ve ozan isimleriyle anılan şair:
-toplumsal hadiseleri DESTAN şeklinde şiire dönüştürmüştr.
-ölenlerin arkasından sagu
-lirik duyguları ifade eden koşuk
-hikmete ilişkin savlar söylenmiştir.
*dini kaynaktan beslenen edebi eserlerin 2 koldan gelişin gösterdiğini söylemek mümkündür.
-dini metinleri açıklamayı ve öğretmenyi amaçlayan edebi eserler.
-dini duyguyu ve tecrübeyi aktaran edebi eserler.
*din dilinin tecrübeyle hayatla ve zamanla buluşması söz konusudur.buda kendi içinde 2 kategoride kendini gösterir.
-sanatı önceleyen eserler
-sufi şairlerin eserleri.
*sanatı önceleyen eserler: dini duyguyu ve düşünceyi edebi eserde söz ve mana sanatlarıyla yoğuran eserlerdir.
*sufi şair:dini duyguyu yoğun bir şekilde yaşadığından bizzat tecrübe ettiği ve içselleştirdiği konuları sanata dönüştürür.
*dini kaynaklı edebi anlayış tanzimat dönemine kadar devam etmiştir.
*edebi eserin bir hedefi olmalıdır sorusuna 2 görüş belirmiştir.
-sanat sanat içindir
-sanat toplum içindir.
*günümüz edebiyatçıları edebiyat ve din ilişkisinden yalan çıkacak edebi eserleri: dini edebi eserler ve profane(la dini/dünyevi) eserler şeklinde 2 grupta tasnif etmişlerdir.
*sanat:gerçekliği estetik ve zevk uyandıran sembollerle ifade etmektir.
*sosyal değişme:sosyal ve kültürel yapılarda gözlenebilir farklılıkları ifade eden bir kavramdır.
*platon sanatı bir taklit olarak görürken, aristoteles gerçeğin taklidir diye nitelendirir. aristotelese göre sanatın eğlendirme eğitme ve arındırma etkisi vardır.
*edebiyat açısından islamlaşma sanat anlayışının formların malzemenin ve dilin değişmesidir.
*tanzimatla birlikte batı kültürüyle yakın temasa geçilmiştir. bu bakımdan türk edebiyatı tarihi sosyal değişmeye göre 3 aşamada ele alınıp incelenmektedir bunlar:
-islam öncesi türk edebiyatı
-islam kültürü etkisinde gelişen türk edebiyatı
-batı kültürü etkisinde gelişen türk edebiyatı
*sanat anlayışı formları, malzemesi kaynakları ve dili itibariyle birbirinden farklı özellikle sahiptir.
*islam öncesi türk edebiyatı : başlangıçtan islamın kabul edildiği zamana kadar sürer. VII.y.y dan itibaren başlamıştır. milli edebiyat dönemi olarak nitelendirilir.
*islam öncesi türk edebiyatı yazılı ve sözlü olarak gelişmiştir. yazılı edebiyatı 2 önemli kolu vardır.
-köktürk(göktürk) dönemi
-uygur dönemi
*köktürkler yazılı edebiyatı bulunan ilk devlettir. bu dönemden geriye kalan en önemli eser.VIII.y.y ilk yarısından dikilen Orhan abideleridir.Miladi VIII.yy kül tigin bilge kağan ve tonyukuk adına dikilmiştir.
*uygur döneminde çince san
itçe toharcave tibetçeden çevrilen dini metinlere rastlanmaktadır.
*uygurlar, mani ve buda dinlerine girmişler ve bu kültürlerin etkisiyle eser vermişlerdir.daha çok budizmin etkisiyle dini ahlaki ve hamasi eserler yazılmıştır.
*türklerinde kabul ettikleri en eski din şamanizmdir. doğaya tapma, doğaüstü güçlere inanma temeline dayanan bir inanç sistemidir şaman yahut kam bu dinin rehberidir.
*İslam öncesi türk edebiyatının ilk sözlü edebi türleri şaman yahut kamın söylediği şiirlerdir. bunları destanları sagular koşuklar ve savlardır. destanların çoğu bu dönemde ortaya çıkmışlardır. bunlar yaratılış alp er tunga, oğuz kaan, bozkurt, ergenekon, türeyiş ve göç destalarıdır en önemlisi oğuz kaan destanıdır.
*islam öncesi sözlü edebiyat daha sonraki dönemde aşık edebiyatı veya halk edebiyatının oluşmasına kaynaklık etmiştir.
*şaman şairin söylediği sagu ağıt ve mersiyelere ilham teşkil eder.
*koşuklar ise koşma türkü ve şarkı gibi edebi eserleri öncülleri olarak kabul edilebilir.
*manzim olarak söylenen atasözleri ve hikmetli söz anlamına gelen savlar isei hikmetli söyleyişi mesel ve irsal-i mesel sanatını etkilemiştir.
*kabenin duvarına asılan şiirlere MUALLAKAT denir.
*karahanlı hükümdarı satuk buğra hanım islamı kabulüyle türk illerinde yeni dini kitleler halinde kabuller başlanmıştır.
*türk islam edebiyatının milli karakter ve uslübu ortak islam kültürü ve medeniyetinin karakteri ve üslubuyla mezceden edebi eserleri içerdiği söylenebilir.
*türk-islam edebiyatı: islamlaşma sonrası edebi hayatı ifade eder yusuf has hascibin kutadgu bilig eseriyle başlamıştır bu dönem.
*türk-islam edebiyatı karahanlılar döneminde ilk ürünlerini vermiş, selçuklular döneminde gelişmiş osmanlılar döneminde klasikleşmiştir.
*tanzimat: III.selim döneminden itibaren bir devlet politikası olarak uygulanmaya konan ISLAH HAREKETLERİNİN neticesi olarak hayata geçirilen modernleşme ve yenilenme döneminin adıdır.
*1839'da gülhane hatt-ı şerifin okunmasıyla başlayan bu süreç bir kısım sosyal ve kültürel gelişmeleri içerir.
*batı kültürü etkisinde gelişen türk edebiyatı 2 koldan gelişme gösterir.
-devam eden klasik edebiyat
-yeni edebiyat
*kullanılagelen biçim, form ve zihniyetle eserler telif eden şair ve yazarların var olduğu bir gerçektir.hatta bu şairlerin biraraya gelerek encümen-i şuara adıyla bir topluluk oluşturdukları da bilinmektedir.
*yeni edebiyat: klasik edebiyatın aksine daha çok nesre dayanan, tiyatro makale fıkra hikaye gibi yeni edebi türlerle birlikte dindışı temalara öncelik veren bir sanat anlayışıını ifade eder.
*türk islam edebiyatı içinde yazılan eserler:2 grupta ele almak mümkündür.
-dini-tasavvufi bilgiyi duyguyu düşünceyi öğretmek amacıyla yazılan eserler.
-dini-tasavvufi verilerden yararlanan edebi eserler
*türk-islam edebiyatı kavramının 2 boyutu vardır.
-edebi eserleri
-edebiyat bilimini ifade eder.
*türk-islam edebiyatı içerisindeki edebi eserlerin bilimlerle ilişkileri 2 açıdan izah edilir.
-sanatkar dönemin ilimlerini, edebi form içerisinde manzum ve mensur telif etmiştir.
-sanatkar dönemin ilim ve bilim anlayışından yararlanmış ve bunların kavramlarını estetik değere dönüştürerek kullanmıştır.
*kuran ve hadisler : sanatkarın tercüme iktibas ve telmih gibi sanatkarla münacaat ettiği temel kaynaklar.
*türk-islam edebiyatının eserlerini 4 bölümde ele almak mümkündür. bunlar:
-islam inancının düşüncesinin ve değerlerinin anlaşılmasını ve öğrenilmesini sağlayan eserler
-islam inancını, düşüncesini ve değerlerini yayma(tebliğ) niyetiyle yazılan eserlerdir.
-sadece sanatı önceleyen ancak kullandığı dil sembol ve manzumlarla islam dinine ilginin oluşmasını sağlayan eserler
-herhanbir dini sembol ve mazmundan ya yararlanmayan sadece estetik değerleri öne çıkartan eserler.
*atabetü'l hakayık: ahlak ve değerler kitabı
*dini-tasavvufi edebiyatın ilk temsilcisi olarak görülen hoca ahmet yesevinin hikmet adını verdiği şiirleri dini ve tasavvuf yolunu öğretmyi amaçlayan manzumelerdir.
*hikmet geleneği yunus emrenin sehl-i mümteni uslubuyla söylediği şiirlerle yeni bir tarza bürünmüştür.
*islam ahlak ve değerlerini aktaran eserler:
-dede korkut hikayeleri
-hz.ali cenknameleri
-hamzanameler
-battal-nameler
-fetüvvetnameler
-menakıbnameler
-sohbetnameler
*dini-tasavvufi düşünceyi gekiştiren eserler
-mevlana-mesnevi
-aşık paşanın garibnamesi
-süleyman çelebinin vesiletü'n-necat
-yazıcızade muhammed bicani muhammediye
-eşrefoğlu rumi'nin : müzekki'n nüfus
*sanat ve estetik özellikleri öne çıkan eserler.
-leyla vü mecnun
-mantıkü't-tayr
-gül ü bülbül
-şem ü pervane
-bülbülname
-hüsn-ü aşk
*doğrudan islamı yayma niyetiyle HAKİM SÜLEYMAN ATA yazmıştır.(linkin indirilmiş hali kolaylık olsun diye yayınladım )