[Milena]

İSLAM DÜŞÜNCE TARİHİ

Ünite 7- Osmanlı Düşüncesi

OSMANLI DÜŞÜNCESİNİN TARİHSEL DÖNÜŞÜMÜ ESTETİK İMAR KAYGISI:
Osm.toplumunun yükseliş ve duraklama döneminde Felsefe sorun olarak algılanmaz.
Genel dünya görüşünü belirleyençerçeve yada sınırlarını belirleyenbir anlam dünyası değildir.varolan pratik dini anlam dünyası içinde kendisine olumlu yada olumsuz şekillerde ‘’ yer verilen’’ bir şeydir.
Osm.düşünürlerin genel tutumu sentezleme yoluyla fikir üretmektir.
Osm.düşünürlerin çoğunluğu için düşüncenin kendisine dayanacağı zemin yada mekan sorunu yoktur.
En önemli disiplin mantıktır (Aristocu mantık geleneği)
Mantık sentez faaliyetinin kurallarını veren bir disiplindir.mantık estetik imar çabasının zorunlu bir unsurudur.mimar anlayışında kaygılar estetiktir.

Beşeri faaliyet alanlarının ALLAH’ın kainatta kurduğu nizama göre estetk bir ahenk içinde İmar edilmesidir.

ZİHİN estetik ahengi için FELSEFEye
İNANCIN estetik ahengi için KELAM
RUHUN estetik ahengi için TASAVVUFA
SÖZÜN estetik ahengi için ŞİİRE
KULAĞIN estetik ahengi için MUSIKİYE
EYLEMLERİN estetik ahengi için AHLAKA
TOPLUMUN estetik ahengi için SİYASETEKONOMİHUKUKA
MADDİ YAPILARIN estetik ahengi için MİMARİYE

Yukarıdaki mantık kuralıyla yaklaşmaktadır.
- Estetik imar bilincini yönlendiren temel unsur dini bir dünya görüşü olduğundan ALLAH’ın kainatta kurmakta olduğu düzenin bir tür yansıması yada benzerini üretmek temel hedeftir.
-Yukarıda saydığımız alanlarda üretim yapan osm. Düşünürlerin kabaca Platoncu ‘’ asıl-kopya’’ ikiliğine dayalı felsefe yapma tarzını sürdürürler.

Osm.düşünürleri sentez işlemini belli bir amaç idealhedef kavram doğrultusunda yapar.bu doğrultuda fizik ve ****fizik araştırmalarına hikmet adını verir.

Hikmetin ortaya çıkarılma tarzı mantığa dayandığı için soyutlayıcıdır.bu yüzden osm.lının yükseliş ve durklama dönemlerinde verilen eserlerin genele karakteri soyutlamaya dayanması ve düşünülür olmasıdır.
Osm. Düşüncesinin genel olarak estetik imar kaygısıyla hareket etmesi tüm estetik yapıların genel sorununa maruz kalmasına neden olmuştur.

KENDİ İÇİNE KAPLILIK:
Estetik yapılar iç ahenge önem veren kendi içinde tutarlı olankendi içinde kapalı anlam dünyalarına sahip yapılardır.kendi dışını bir karışıklık olarak görür.

Osmanlı düşünürleri ZİHİN (FELSEFE) RUH (TASAVVUF) SÖZ(ŞİİR)İNANÇ(KELAM)KULAK (MUSIKİ)GÖZ(GÖRSEL SANATLAR)EYLEM (AHLAK)TOPLUM (SİYASETHUKUKEKONOMİ) MADDİ UNSURLAR(MİMARİ)
Gibi alanları kapsayan genel bir imar (medeniyet) faaliyetini gerçekleştirirken farklı birikimleri sentezleme yoluna gitmişlerdir.bunu yaparken dünyayı estetik olarak iç ve dış olarak ikiye ayırmışlardır.
İÇestetik imar faaliyetlerinin gerçekleştği mekanlar
DIŞ ise bu imar alanın dışında kalan dünyayı göstermektedir.

BÖLÜNMÜŞ (YATAY) BİLİNÇ:
Yükseliş döneminin genel özelliği olan estetik imar kaygısı duraklama döneminde
Yerini iç ve dış arasındaki genel kabullerin sarsıntısına yani kendikendine yetmezliğin kaygısına bırakmaktadır.
Osmanlı eğitimbilimaskerlikhukuk gibi alanlarda yenilik arayışları içerisine girdikleri ve kendi dünyalarını eski ve yeni şeklinde farklı açıdan algıladıkları görülür.bu duruma bilincin kendi içinde bölünmesi sorunu adı verilir.
Duraklama dönemi osm.düşünürlerin özelliği bölünmüş bilinç sorunuyla yüzleşmeleridir.
Yükselme döneminde estetik imar bilinci (DİKEY)
Duraklama döneminde bölünmüş bilinç farklı unsurları eski yeni şekliyle tarihsel(YATAY)
Organize etmeye başlanmıştır.

ZEMİN (MEKAN ) KAYBI:
Osmanlının çok farklı alanlarda sürekli kayıplara ve güçsüzlüğe maruz kalması yükseliş
Dönemine hakim olan ‘’ sabit mekan’’ algısını ortadan kaldırmıştır.bununla beraber osm.düşünürleriilkkez mekan-sızlık zemin-sizlik yani kaos sorunuyla yüzleştiler.

Osmanlında çöküş döneminde düşünürlerinin sorunu kaos sorunudur.
yükseliş döneminde sorunlar estetik imar faaliyetine bağlı sorulardır.
çöküş döneminde ise’’ hangi zeminde ‘’siyasetekonomisanatfelsefebilim gibi faaliyetlerin gerçekleştirileceğidir.
Son dönem osm. Düşünürlerinin temel özelliği kaos-kozmos ikilemi içinde düşünce üretmektir.
Batıda üretilen felsefi eserlerin son dönem osm.düşünürleri için önem arzetmesi hızlı bir çeviri faaliyetinin gerçekleşmesifelsefi tartışmaların yapılmasıbirbirine zıt felsefi akımların aynı anda osm.sınırları içinde taraftar bulması kaos-kozmoz sorunuyla yakından ilgilidir.felsefekaybolmakta olan zemin yerine sağlam zemin arayışı için önem kazanmıştır.
Osmanlı düşünce tarihinde felsefe ilkkez konumlandırılan bir husus olmaktan çıkmış ve farklı unsurların konumlandırma faaliyetine dönüşmüş yani dünya görüşü halina gelmiştir.

TARİHSEL DÖNÜŞÜMÜN TANIKLARI

ESTETİK İMAR SÜRECİNE KATKI YAPANLAR

KAYSERİLİ DAVUD(DAVUD EL-KAYSERİ):
Orhan gazi tarafından iznikte kurulan Osmanlı devletinin ilk medresesinde uzun yıllar müderrislik yapmıştır.
İbn.Arabi’nin vahdeti vucut(varlığın birliği)öğretisini felsefi kavramlarla yorumlayarak sentezlemesi yani kelamtasavvuf ve felsefeyi ortak bir dil içinde buluşturmasıdır.

Osmanlı medreselerine hakim olan akli ve keşvi ilimler birlikteliğine öncülük etmiştir.
Selçuklu medreselerinde ortaya çıkmış birikimi osm.medreselerine aktardığı için iki farklı dönem arasında köprü şeklinde görülür.

Farabiibn.sina Müslüman meşşai filozofların varlık ve zaman görüşlerini eleştiren ebul berekat bağdadi nin yaklaşımlarını kendi açısından eleştirerek farklı zaman anlayışı geliştirmiştir. Zaman anlayışını nihayetül beyan fi dirayetiz-zaman adlı eserinde dile getirmiştir.

İbn.Arabi’nin füsusul-hikem adlı eserine yazdığı matlau hususilkilem fi mania fususil-hikem adlı eseriyle ünlenmiştir.ibn Arabinin varlığın birliği öğretisini felsefi kavramlarla savunmuştur.

BEDREDDİN SİMAVİ (ŞEYH):
Hem fıkıh hemde tasavvuf felsefesi alnında eserleriyle önem kazanmış düşünürdür. Düşünür olmanın temel şartını bilgi aktarımından ziyade şahsi görüş ve ihtihatlar geliştirmeye bağladığı için eserlerinde şahsi yaklaşım ön plandadır.
Hemen her husus ALLAH’n varlığının zuhuru açısından açıklamaya çalışmıştır.
Felsefe tasavvufve kelam alanlarını kapsayan eseri VARİDAT ‘tır.
Klasik ehli sünnet çizgisi dışına çıkmıştır.
Onun’’ maddeci panteizm ‘’e yaklaşan çözümler getirdiği kanaatiyle değerlendirilmiştir.

MOLLA FENARİ:
Osmanlı devletinin ilk şeyhül islamıdır.
Kurumsal ve pratik akıl nakilkeşf gibi kalsik bilgi yollarını aynı anda benimseyen ve temsil eden bir düşünürdür.
Şerhi isagoci yakın zamana kadar medreselerde okutulan mantık kitabının yazarıdır.
Kayserili davudbedreddin simavi gibi vahdeti vucut savunucusudur.

HOCAZADE (MUSLİHİDDİN MUSTAFA) KEMAL PAŞAZADE(İBN KEMAL) MUHAMMED KARABAĞİMÜEYYEDZADE(ABDULLAH ÇELEBİ) YAYHYA NEVİ EFENDİMESTÇİZADEABDULLAH EFENDİ Osmanlı döneminde devam eden tehafüt geleneğinin temsilcileri olarak dikkat çekerler.
Tehafüt geleneği ilk önce GAZALİNİN farabi ve ibn sinanın fikirlerini eleştirmek için yazdığı tehafütül-felasife adlı eseri ile başlamış ve İBN RÜŞDün hem gazaliyi yer yer farabi ve ibn sinayı eleştirdiği tehafütüt –tehafüt adlı eseriyle gelime göstermiştir.

Fatih sultan Mehmet Osmanlı döneminde tehafüt geleneğini devam ettirmiştir.
- hocazade tehafütül felasife
- ali tusi kitabüz-zahira adlı eserler yazmışlardır.
- Osmanlı entelektüellerinin gözünde en en büyük türk filozoflarından HOCAZADE sayılır.
- Tehafüt geleneğini sürdüren düşünürlerin ortak yönlerinden biri tasavvuf geleneğidir.
- Akıl-nakil yöntemiyle sorunlara yaklaşmışlardır.

MOLLA LÜTFİ:
Risale fi tahkiki vucudil-vacip eseri ile ibn sinanın görüşlerini özetlemesi ve eski ve yeni kelamcıların filozofları yanlış anladığını ileri sürmesi tehafüt geleneğine katkı olarak görülür.

TAŞKÖPRÜLÜZADE:
Kendisinden sonra kurumsal(felsefi) tartışmaların alanını net şekilde belirlemiştir.yani pratik dini inanç içerisinde estetik imar kaygısını ilimlerin arasında konumlandırmasıdır.
İlimlerin tasnifi MEVZUATÜL ULUM eseri vardır.

BÖLÜNMÜŞ (YATAY) BİLİNÇ TECRÜBESİ:
Katip çelebi için nakli ilimlerin kavranmasının temelinde akli ilimler vardır.öncelikle akli ilimlerin öğrenilmesi bu bilgiler ışığında nakli ilimler kavranmalıdır.

Osm.yönetimi askeriilmiteknik alanda avrupadaki gelişmeleri ve kendi sıkıntısını fark etmeye başlamışavrupaya elçiler göndermiştir.bu teşebbüsler sonrasında.Osmanlı topraklarında ilk İbrahim müteferrika matbayı kurdu.
Bölünmüş (yatay) bilinçöncelikle mekan algınsının değişmesiyle ortaya çıkmıştır.üst mekan-alt mekan şeklinde batıyı aşağı görmek yerine batı ilerleyebilmekdönüşebilmek için temas kurulması gereken bir mekandır.
Gerekli alanlarda atılımların gerçekleştirilmemesi mekan kaybı ortaya çıkarır.
İmar faaliyeti için gereken zemin yada mekan nerdedir? Sorusu çıkar.bu durum Osmanlının yıkılış zamanlarında bir kaos düşüncesine yol açar.

ZEMİN (MEKAN) ARAYAN DÜŞÜNÜRLER:
Osm.düşüncesinin son tarihsel dönüşümü kalsik ****fizikten modern ****fiziklere geçişi temsil eder.
****fizik olarak felsefebu dönem düşünürleri için kurtuluş teolojisidir.
****fizik olarak felsefe yapma çabası siyasi alanda Osmanlı devletinin geleceği kurtarma adına İSLAMCILIKBATICILIK VE TÜRKÇÜLÜK gibi üçtürlü yaklaşımla açığa çıkmıştır.
Son Osmanlı düşünürlerini ****fizik olarak felsefeye yönlendiren etken Osmanlı toplumunun sorunlarına genel bir çözüm yolu bulabilmektir.