[Medine-web]

1. Cevap: islam mezhepleri tarihinin özeti

Abdurrahim AKTAŞ
İSLAM MEZHEPLERİ TARİHİ ÖZETİ 1
MEZHEP: “gidilen yol, benimsenen görüş ve anlayış, farklı tutum ve davranış” anlamındadır
İslamda mezhep: Dinin anlaşılması, hayata uygulanması ile alakalı görüş farklılıklarının kurumsallaşmış yapılarıdır
Mezhep: Müslümanların yaşadıkları sosyal, kültürel ve siyasi çevrenin etkisiyle dinin ana kaynaklarını anlamada çıkan farklı görüşlerin taraftar bulması ile oluşan zümreleşme hareketidir
Takvim bilgisi ve hikaye (history) anlamındaki tarih; toplumları etkileyen olayları, birbiriyle ilişkileri ve sonuçları açısından bir sistem içerisinde inceleyen bilimdir
Tarih; zaman ve mekan kavramlarına bağlı olarak insanlığın geçmişini araştırır
Mezhepler tarihi”: Toplumların tarihinde oluşan fikir ve düşünce akımlarından bahseden bilimdir
İslamî kaynaklarda mezhep, fırka, makâlât gibi bu sahaya ait terimlere> İslam Mezhepleri Tarihi'nin konu ve alanına göre tanımına yeterince yer verilmediği görülür
Taşköprüzde,Mezhepler Tarihi(İlmu Makâlâti'l-Fırak): “Dini inançla ilgili sapkın mezhep-görüşleri nakleden ilim
Ethem Ruhi Fığlalı, Mezhepler Tarihi: “İslam düşüncesinin veya başka bir ifadeyle “fırkalaşma” veya“zümreleşme” faaliyetlerin gelişme seyrini göstermeyi esas alan bir bilim dalıdır ”
Hasan Onat: “İslam Mezhepleri Tarihi, siyasi ve itikadi gayelerle vücut bulmuş “İslam’ın Düşünce Ekolleri” diyebileceğimiz beşerî oluşumları, bilimsel yöntemlerle inceleyen bilim dalıdır ”
Kutlu, İslam Mezhepleri Tarihi: “geçmişte ve günümüzde siyasi ve itikadi gayelerle vücut bulmuş İslam Düşünce Ekolleri diyebileceğimiz beşeri ve toplumsal oluşumların; doğdukları ortamı, doğuş sebeplerini, fikirlerini, mensuplarını, edebiyatını, yayıldığı bölgeleri, İslam düşüncesine katkılarını kendi eserlerinden hareketle zaman-mekan bağlamında ve fikir-hadise irtibatı çerçevesinde betimleyici bir metotla, tarafsız bir gözle inceleyen bilimdir ”
İslam Mezhepleri Tarihi konusu> İslam düşüncesinde çıkan siyasi ve itikadi düşünce ekolleridir Fıkhî veya amelî ekoller bu ilmin konusuna dahil değildir
İslam tarihinde ortaya çıkan hiçbir mezhep >İslam dini ile aynileştirilemez, dinin kendisi yerine konulamaz Çünkü mezhep denilen yapı beşerî bir oluşumdur
Mezhepler Tarihi’nin amacı> mezheplerin ortaya çıkış süreçlerini incelemek; hangi şart ve ortamlarda ne tür fikirlerin doğup geliştiğini tespit etmektir
İslam Mezhepleri Tarihi> kendi mensuplarına pratik bir fayda sağlamayı da hedefler
İslam Mezhepleri Tarihi> mezhebî farklılıkların din yerine ikame edilemeyeceğini bildirir
Mezhepler Tarihi okumanın faydaları> İslam tarihinde dini hayatın tarihini, kuvvetlenip-zayıflamasını, bazen de duraklamasının sebeplerini ortaya koymaktır
Mezhepler Tarihi bilimi> geçmişteki hatalardan dersler çıkarmamız gerektiğini bildirir
Mezhepler Tarihi Metodunun hedefi: İslam düşüncesinde çıkan fikirlerin ne zaman, hangi şartlarda, nerede ortaya çıktıklarını ve kimler tarafından hangi amaca yönelik kullanıldığını tarafsız bir şekilde ortaya koymaktır
İslâm Mezhepleri Tarihi esas alır> “Betimleyici/Deskriptif Metotu” nu
İslam Mezhepleri Tarihinin amacı: bir fikri doğrulamak veya yanlışlığını ispat etmek değildir
İslam Mezhepler Tarihi araştırmacısının yapacağı iş >her mezhebi kendi metninden hareketle, tarafsız anlatmaktır
Erken dönem mezhepler tarihinde ortaya konulan metot >ile çağdaş İslam Mezhepleri Tarihi biliminin metodu arasında farklılık vardır Çünkü erken dönemdeki eserlerin çoğu karşıt gördüğü mezhebi-fikri reddetme amacı vardır
Mezhepler >yaşadığı dönemin coğrafi, siyasi ve fikri ortamında neşet etmiş olup onların özelliğini taşır
Mezhepler Tarihi araştırmalarında karşılaşılan problemler: Tarihin belli bir döneminde kendi sosyal-kültürel şartlar içerisinde oluşan ve anlam yüklenen kavramların zaman içerisinde anlam daralması, genişlemesi hatta tam zıt anlamların değişmesi veya bugünün kavramlarıyla tarihi olayların anlamlandırılması…
İslam Mezhepleri Tarihinde verilen bilgiler uydurulmuşsa> Tarihi gerçeklerle karşılaştırılarak test edilmelidir
Fikir-hadise irtibatı: Bir fikrin veya inancın varlığının ve sosyal, siyasî, ekonomik ve dinî hadiselerde bu fikrin tezahürlerinin “zaman-mekân bağlamı” göz önünde bulundurularak tespit edilmesidir
Fikir-hadise irtibatı Mezhepler Tarihinde: Bir mezhebin çıkmasında etkili olarak gösterilen hadiselerle, o mezhebi diğer mezheplerden farklı kılan ilk fikirlerini, etkilerini araştırılarak bu ikisi arasında bir ilişkinin olup olmadığını, ya da fikrin o hadisenin sebebi olup olmadığını ortaya koymak demektir
Mezhepler tarihçisi> araştırdığı mezheple ilgili fikirleri, olayları ve davranışları ortaya koyarken fikir ve hadise irtibatını kurmaya ve bu ilişkileri zaman ve mekân bağlamını da katarak analiz etmelidir
Bu yöntemle> mezheplerin ideolojik tarih kurguları çözülebilecektir
MEZHEPLER TARİHİNİN İNCELEME ALANLARI
1- Mezhep İsimlerinin Açıklanması, 2- Mezhepleri Doğuş Sebepleri, 3- Mezheplerin Teşekkül Süreci,
4- Mezheplerin Coğrafya ile İlişkileri, 5- Mezhebin Kiminle Başladığı,6- Mezhebin Temel Fikirleri ve Kavramları,
7- Mezheplerin Edebiyatı, 8- Mezheplerin Fırkalara Ayrılması, 9- Mezheplerin Yayıldığı Bölgeler,
10- Diğer Mezheplerle İlişkiler, 11- Mezheplerin Günümüzdeki Durumu,
12- Mezheplerin İslam Düşüncesine Katkıları,13- Mezheplerle İlgili Olarak Yapılan Çağdaş Araştırmalar
Mezhepler sistemli yapılar olup kendi içlerinde> tutarlılık gösterirler
Örn: insanın özgür olmasını amaçlayan Mutezile’nin diğer bütün görüşleri bu esasa göre dizayn edilmiştir
Mezhep hakkında sağlıklı bilgi için> o mezhebe ait birinci el kaynaklarına ve edebiyatlarına ulaşmakla mümkündür
Mezheplerk kimi bölgelerde güçlü kimilerin de güçsüzdür sebebi> sosyal yapı ve kültürel durum ve orada 2 yaşayanların dini ihtiyaçlarına cevap verip vermemesiyle de alakalıdır
Mürcie mezhebi mevali arasında taraftar bulmuş ve> Maveraünnehir bölgesinde yaygınlık kazanmıştır
Mezhepler arası polemik konularının tespit edilmesi>mezhebin hangi görüşe ehemmiyet verdiğini ortaya koyacaktır
Hariciliğn İslama kazandırdığı en önemli şey> devlet başkanının seçimle başa gelmesi meselesidir
MEZHEPLER TARİHİNİN DİĞER BİLİM DALLARIYLA İLİŞKİSİ:
1 Mezhepler Tarihi – Kelam İlişkisi:
Kelam, konularına göre mezheplerin görüşlerini incelerken; İslam mezhepleri tarihi, mezheplere ait fikir ve temel görüşlerin ortaya çıkış süreçlerini inceler
Kelam, savunmacı bir anlayışla meseleleri ele alırken; mezhepler tarihi, tasviri anlatımı esas alır ve mezheplerin itikadi ve siyasi görüşlerinin hangi şartlar içinde nasıl oluştuğunu incelemeye çalışır
2 Mezhepler Tarihi –İslam Tarihi İlişkisi:
İslam Tarihi, İslam’ın doğuşundan günümüze kadar Müslümanların tarihi ve siyasi olaylarını incelemektedir Mezhepler tarihi de İslam toplumlarında meydana çıkan siyasi ve itikadi gruplaşma hareketlerini incelediğinden aralarında önemli bir ilişkinin olduğu görülür
İslam tarihi, Müslümanların kurduğu devletlerin tarihini; Mezhepler tarihi ise, Müslümanlarda fikri ve siyasi ayrılıkların sonunda çıkan gruplaşmaların ve bunların zamanla mezhepleşmesinin tarihini inceler
3 Mezhepler Tarihi –Dinler Tarihi İlişkisi:
İlk dönem dinler tarihi çalışmaları> Mezhep tarihçileri tarafından yürütülmüştür
İbn Hazm (ö 456/1064) ve Şehristanî> mezhep tarihçileri, günümüz müslüman dinler tarihçileri olarak incelenmektedir Mezheplerin ortaya çıkışında etkili olan pek çok faktörden biri de> önceki din ve kültürlerin etkileridir
Bu itibarla betimleyici bir yöntem kullanmaktadırlar
2 HAFTA - İSLÂM MEZHEPLER TARİHİYLE İLGİLİ BAZI KAVRAMLAR
* Özel anlamlı kavramlara >kelimelerin ıstılah veya terim anlamı denilmektedir
* İslâm Mezhepleri Tarihinin kavramları; mezhep, fırka, makâle, nihle, millet, ehl-i kıble, ehl-i salât, ehl-i beyt…
MEZHEP
* Sözlükte >“gitmek” gidecek yer ve yol, ” manasında mekân ismidir
* Terim olarak “Mezhep >bir takım siyasî, ictimaî, iktisadî ve diğer hadiselerin tesirlerinin, mezhep kurucusu insan ile ona uyanlardaki fikrî, dinî ve siyasî tezahürüdür ”
* Mezhep: “dinin aslî-fer’î hükümlerinin dayandığı delilleri bulmakta ve hüküm çıkarıp yorumlamakta otorite sayılan âlimlerin ortaya koyduğu görüşlerin tamamı veya belirledikleri sistemdir ”
* Mezhep: “imam ve müçtehid kabul edilen zatın anlayış ve görüşlerinden meydana gelen itikâdî veya fıkhî yol
* Mezhep >İslâm dininin içindeki siyasî, itikâdî ve amelî sahadaki ekolleri ifade eden alt gruplardır
* Mezheplerin çıkması >tarihsel, politik-dînî ve beşerî bir olgudur
* Her mezhebin görüş ve çözümleri, >belli dönemin ihtiyaçlarını karşılamak üzere ortaya konulduğundan tarihseldir
* İslâm Mezhepler Tarihi sahasında “mezhebe >“makâlât”, “fırka” veya “nihle”
* Siyasî mezhepler >Havariç, Şia itikâdî mezhepler >Mutezile, Cebriyye, Mürcie, Eşariyye ve Mâtürîdiyye
fıkhî mezhepler >Hanefiyye, Şafiiyye, Malikiyye, Hanbeliyye, Zahiriyye ve Caferiyye
* Fıkıh mezhepleri, >Hanefiyye, Şafiiyye, Malikiyye, Sevriyye gibi âlimlerin isimlerine nispet edilmiştir
* Siyasî-itikadî mezhepler ise >Mu’tezile, Cebriyye, Havariç, Şia, Mürice gibi topluluk ismi olmuştur
* Fırkalar belli bir şahsa nisbetle > Hariciler’den >Hazımiyye, Hamziyye, Şeybâniyye; Mu’tezile’den >Vâsıliyye, Nazzamiyye, Cübbaiyye; Mürcie’den >Yunusiyye gibi