[mehmet akif2]

HUKUK KURUMLARI
9.ÜNİTE
Devlet: Bir ülkeye yerleşmiş insan topluluğunun düzenini kuran temsil eden siyasi iktidarın kişiliğe ve egemenliğe sahip kuruluş biçimidir.
*Hak adalet anlamıyla ( Mümin 40/20) “ Allah hak ( adaletle ) hükmeder” ayetinde geçer.
Bir kişinin 3 hakkı vardır: Allah hakkı insan hakkı ortak hak.
1) Hukukullah ( Allah hakkı) : anahatı Kur’an sünnette belirlenmiş yapıldığı takdirde Allah’a yaklaştıracak emir- yasaklardır.
2) Hukuku’l-İbâd( İnsan Hakkı) : “kul hakları” kavramıyla ele alınır kişi hakkını korumaya yöneliktir.
3) Ortak Hak: Allah ve insan hakkının bir arada bulunduğu haklardır.
Toplumu katl suçundan temizlemek Allah hakkı maktülün velisinin kinini dindirip gönlünü hoş etmek kulun hakkıdır.
*Allah hakkı olan ibadetleri normal zamanda azimete; acz hastalık-yolculuk halinde ruhsata uyup ifa etmek mümin için görevdir.Kul hakkını yerine getirmede istek ve rızası belirleyicidir.
Ruhsat ve Azimet kelimeleri terim olarak hangi anlamlara gelir?
Azimet; her mümini ilgilendiren her mükellefin uymak zorunda olduğu esastır. Ruhsat; kulların özrü nedeniyle kolay olan 2. derece meşru kılınan şeydir.Ruhsat hususidir geneli bağlamaz.
İslam’ın adalet anlayışıyla ilgili ayet ve hadiler için syfa- 184-185’e bakınız.
*Ashab arasındaki anlaşmazlıkları Resullâh yürütüyordu.Peygamberimiz kadılık-hakimlik görevini de yerine getiriyordu.
Hz.Peygamber’in sağlığında fetva veren sahabiler; Ömer b. Hattab Ali b.Ebi Talib hz.Aişe Abdullah b. Mesûd Zeyd b. Sabit Abdullah b. Ömer Abdullah b. Abbas’dır.
*Hapishane Hz.Ömer devrinde ortaya çıkmıştır.
Hulefâ-i Râşidin Devri: Hz.Ebu Bekir halife seçilince Hz.Ömer’e adli işlerde görev verdi; ama henüz kadılık ünvanı almamıştı.
*Hz.Ömer kendi hilâfeti döneminde bu görevi Ebu’d-Derdâ’ya vermiş.
*Hz.Osman zamanında Mugire b. Nevfel b. Hâris bakıyordu.
*İslam ülkesi vilayetinde kadılar tayin eden ilk kişi Hz.Ömer’dır.
Ebu’d-Derdâ’yıMedine kadılığına “Kadı Şureyh” olarak ünlenen Şureyh b. Haris el- Kindi’yi Kûfe kadılığına Ebu Musa el- Eş’ari’yi Basra kadılığına Osman b. Kays’ı Mısır kadılığına tayin etti.Şam bölgesi müstakil kadılık haline geldi.
İcmâ ve Kıyas kavramları hangi anlamda kullanılmaktadır?
İcmâ; herhangi bir asırda İslam ümmeti müctehitlerinin bir meselede görüş birliği etmesi. Kıyas; Kur’an’da Resullah’ın sünneti hakkında delil olmayan hüküm verilmemiş fıkhi meselede hüküm vermektir.
*İlk zamanlar kadının kararının toplandığı “sicil defteri” yoktu.
Emeviler Devri:Kadılık görevini yürütenler halkın seçtiği kimselerdir.Halife onların kararıyla ilgilenir adaletten sapanları azlederdi.
*Kadınların verdiği kararı toplandığı defter ihtiyacı doğdu.
Emevilerde Muhakeme İşleri:
1) Kadı içtihadın gerektirdiği doğrultuda bizzat kendisi karar verir.
2) Kadı kararında bağımsızdır yargı siyasetten etkilenmez.
Abbasiler Devri: Bu dönemdeki hukuk kurumları adliye teşkilâtı mahkeme mezâlim mahkemeleri hisbe teşkilâtından oluşuyordu.
*Harun Reşid devrinden itibaren kâdilkudâtlık ( başkadılık) müessesi ortaya çıktı. Bu göreve ilk olarak İmam Yusuf getirildi.
*Irak kadısı Hanefi Mezhebine Suriye- Kuzey Afrika kadısı Mâliki Mezhebine Mısır kadısı Şafiî mezhebine göre hüküm verirdi.Sonra her vilayete 4 mezhebi temsil kadılar tayin edildi.
*Kadının görevi; davalara bakmak yetim mecnun-ergenlik çağına gelmemiş çocukları korumak vakıflarla ilgilenmek şerî kanunları ihtilal edenleri cezalandırmaktır.
*İlk dönemde davalara mescitte bakılırken halife Mu’tazıd bu uygulamayı kaldırmıştır.
Selçuklular Devri: Hukuk kurumunda Abbasileri taklit etmişlerdir.Adli teşkilâtın başında “kâdilkudat” bulunuyordu.
*Kâdilkudatlar ilmiye teşkilâtının da başıydı.
*Selçuklularda Emr-i Dâd başkanlığında mezalim mahkemesi vardı ve örfi hukuk geçerliydi.
Osmanlılar Dönemi: şerî ve hukuki tüm meseleler şer’î karara bağlanmıştır.Şer’î hükümler Kur’an hadis vs.Örfî hüküm hükümdarın yetkisi fermanlarını kapsar.Örfi hukukun hazırlanmasında Divan-ı Hümayun ve Nişancılar önemlidir.
*Davalarda alınan kararlar sicil defterine kaydedilmiştir.
*Mahkemeler açık kadın-çocuk vs. kendini savunamayacak durumdakileresüratli ve adil karar vermiştir.
İslam Medeniyetinde Oluşan Hukuk Kurumları: 1) Kadılık: Müslüman ergen akıl sahibi hür sağlıklı duyu organına sahip adalet- içtihat bilgisine sahip olması gerekir.
Hz.Ömer Devrinde Kûfe kadılığına tayin edilen Emevi Hükümdarı Abdülmelik’in iktidara gelişine kadar görevde kalan kimdir?
Kadı Şureyh ünvanıyla tanınan Şureyh b. Haris el- Kindî’dır.
*Hz.Peygamber Hz.Ömer ve Hz.Ali’yi Medine’ye tayin etmişti.
*Hukuk alanında Abbasi devrinin önceki dönemlerden farkı; her vilâyette 4 mezhebi temsilen kadı bulunmasıdır.
*Abbasi halifeleri kadilkudât (başkadılığı) kurmuşlardır.Bu ünvanı alan ilk kişi “Kitâbu’l- Harâc” kitabını yazan Ebu Yusuf’tur.
*Abbasi Devrinde Mısır’da Kadı Gavs yalancı şahitlik sorununu çözdü.
*İbn Mesrûk el- Kindî valinin meclisinde hazır bulunma âdetini terk etmiştir.
Osmanlı Döneminde Kadılık: İlk kez Osman Gazi tarafından Dursun Fakih ile başlar.
*Osmanlı toplumundaki kadılar biri Anadolu diğeri Rumeli 2 kadıaskerliğe bağlıdır.
*Osmanlıda kadı olmak için yüksek dereceden mezun olmak gerekir.
*Mahkeme sırasında kadının yanında jüri ( Şuhûdu’l- hâl) bulunurdu.
*Mahkemelerde nâiblerde ( kadı adına keşif yapar) vardı.
*Davacı- davalıları mahkemeye çağıran Munzır adında görevli de vardı.
*12 Mart 1917’de tüm şerî mahkemeler Adliye Nezaretine devredildi 8 Nisan 1924’te kadılık ünvanı kaldırıldı.
Kazasker/Kadıasker: Asker-ordu kadısı anlamındadır.
*Abbasilerde ortaya çıkmıştır.
*Osmanlıda kazaskerlik 1.Murat zamanında ortaya çıktı.İlk kazasker Çandarlı Kara Halil’dır.
*Fatih Devrine kadar 1 kazasker vardı Fatih bu sayıyı 2’ye çıkardı.
*Açık duruşma yapılması istenen mahkemede adaleti en hızlı şekilde sağlama kazaskerin görevidir.
*Sadece vezir-i âzama karşı sorumludur kadı- müderris tayin eder.
*Milli Eğitim Bakanlığı ve Adalet Bakanlığına karşılık gelen kavramdır.
Hisbe/İhtisab: İyiliği emretmek ve kötülüğü yasaklamak.
İhtisab Kurumunun dayanağı olan “iyiliği emretmek kötülüğü yasaklamak” Kur’an’da nasıl geçer bu terim nasıl anlaşılmalıdır?
“Emr-i bi’l- ma’ruf ve nehy-i ani’l- münker” diye geçer.Maruf; iyi güzel doğru olan hususlar; Münker kötü çirkin yanlış konular
*Hisbe sistemini ilk uygulayan Ömer b.Hattab’dır.Muhtesib ünvanı Abbasi halifesi Mehdi zamanında kullanılmıştır.
*Muhtesib olmanın şartından biri erkek olmaktır ; ama Peygamberimiz Medine çarşısı üzerine Şifa binti Abdullah kadını görevlendirmiştir.
*Muhtesib yardımcıları Ârif emin gulam ayn huddam-ı ihtisab terazicibaşı koloğlanları vs. isimler verilirdi.
Mezalim Mahkemesi:İstinaf Mahkemesi Temyiz Danıştay vs. karşılık gelir. Yargı alanı dışı idari- mali vs. görevleri yerine getirir.
*Hz.Peygamber ve 4 halife döneminde de rastlanan kurumTam teşkilâtlı olarak Emeviler Döneminde ( Abdülmelik b. Mervan) ortaya çıkmıştır.
*Abbasilerde Divanü’l- Mezâlim vardı devletin temel organlarındandı.
*Endülüs Emevilerinde Sahibu Ahkâmi’l- Mezâlim vardı.
Mezâlimin Görevi; Halka sert davranıp adaletten sapan idarecileri denetlemek vergi haksızlığını ortadan kaldırmak divan katiplerini denetlemekvakıfları denetlemek vs. ( Bakınız syf-198)
Kadı Muhtesib Mezâlim Hâkimleri Arasındaki Farklar:
Kadı; dini mesele ve anlaşmazlıkları çözer.Muhtesib; kamu düzeni bazen de cinayetlerle ilgilenmek. Mezâlim; hakimin görevi kadı- muhtesibin görevine yapılan itirazlara bakar.
Kadı- Muhtesibin zıtlığı; Kadı hakimin işini araştırıp hüküm vermede yavaş davranır Muhtesib acele davranır.Zıtlık buradadır.
Sahibu’s-Şurta: Emiyet teşkilâtını yürütür ceza hukuku alanında kaza yetkisiyle donatılmıştır.Devlet güvenliği ve kamu düzeniyle ilgili suçlarla ilgilenmiştir.

ilahiyatforum.org sitesinden ALINTIDIR