[Medine-web]

hadis tarihi-6.hafta özetidir.
Tasnif Dönemi:
Daha önce kitaplarda karışık olarak bir araya getirilmiş olan hadisler muhtelif şekillerde sınıflandırmaya yani tasnife tabi tutulmuşlardır. Hicrî 2. asrın ortalarına yakın bir zamandan 5. asrın ortalarına kadarki bir süreyi içine alır.
Bu tasnif işleri belli merhaleler geçirmiştir. Mesela İmam Malik el-Muvatta’sında bir tasnifyapmıştı. Daha sonra gelen Buhârî ise, el-Muvatta’sı ve diğer birçok Hadîs kitabını kullanarak daha gelişmiş bir tasnif ortaya koymuştu. Bu birinci merhaledir.
Hadîs tarihinin ikinci altın devri sayılan bölümde Kütüb-i sitte yazılmıştır.
Tasnif Dönemi’nin ilk iki merhalesinde gerçekleştirilen çalışmalar:
Metinle İlgili Çalışmalar: önceki dönemlerde yazılmış olan hadis kitaplarından toplanarak yeniden tasnif edilmiş, anlaşılmaya çalışılmıştır.
Toplama ve Tasnif Çalışmaları: Önceki dönemlerde karışık bir şekilde kaydedilmiş olan hadisler, kaydedildikleri yazı malzemelerinden; sahifelerden, kitaplardan toplanarak senedleriyle birlikte konularına göre (yani ale‘l-ebvâb) veya ravilerine göre (yani ale’r-ricâl) sınıflandırılmışlardır.
Her Konudan Hadîs İhtiva Eden Kitaplar: Câmi‘, ve müsnedtürlerinde yazılmış kitaplar bu kısma girer.
Câmi‘, içinde her konudan hadis bulunan hadis kitabı demektir. Buhârî, Müslim ve Tirmizî’nin el-Câmi‘u’s-sahîh’leri bu türün en meşhur eserleridir.
Müsned, sahabi veya sonraki bir ravinin ismi altında ondan gelen muttasıl merfu hadislerin toplandığı hadis kitabıdır. Hicrî 3. asırdan itibaren 80’den fazla müsned telif edilmiştir. İlk müsnedi Ebu Davut et-Tayâlisî’nin veya Esed b. Musa’nın yazdığı söylenmektedir. Bu tür eserler arasında Ahmed b. Hanbel, Bakî b. Mahled ve el-Humeydî’nin Müsned isimli eserleri burada zikredilebilir. Bu alanda yazılan bazı eserler:
Ebu Dâvûd et-Tayâlisî ve Müsnedi: 281 sahabinin, 40 bin hadisini yazmıştır.
Ahmed b. Hanbel ve Müsnedi:750 bin hadisten seçtiği hadislerle meydana getirmiştir. 700’den fazla sahabiden 30 bin civarında hadisi yazmıştır.
Muayyen Konularda Hadîs İhtiva Eden Eserler: Bu dönemde münhasıran ahkâm, ahlâk,
İman, cihad, şemail ve namaz gibi belirli konularda hadisler ihtiva eden eserler de yazılmıştır. Bunların içinde en zengin edebiyata sahip olan, hiç şüphesiz, ahkâm hadisleridir.
Ahkâm hadisleri, başlıca sünen, Musannef ve Muvattatürü eserlerde bir araya getirilmişlerdir.
Günümüze tam olarak ulaşan en eski sünen kitabı Dârimî’nin Sünen’idir.
Dârimî ve Sünen'i: Buhârî, Müslim, Ebu Dâvûd, Tirmizî, Nesâî, Darimi’nin talebeleridir.
Musannef eserlerde:merfu, mevkûf ve maktu ahkâm hadisleri toplanmıştır.
Muvatta’larda: Bir bölgenin âlimlerinin ittifakla kabul ettikleri ahkâm hadisleri toplanmaya çalışılmıştır. Bu türün en meşhur eseri İmam Malik’in Muvatta’sıdır.
İmâm Mâlik ve Muvatta’sı: en mühim eseri el-Muvatta’dır. 40 yılda tamamlamıştır. 1720 hadis içerir.
Muayyen Özellikte Hadisler İhtiva Eden Eserler: Sahih, zayıf veya âlîgibi belirli bir özelliğe sahip olan hadislere ayrılan eserler bu kısma girer.
Muayyen Sayıda Hadis İhtiva Eden Eserler: Bu dönemde 40, 80 gibi belirli sayıda hadis İhtiva eden eserler de yazılmıştır. Bu türde ilk eseri Abdullah ibnu’l- Mübarek’in yazdığı nakledilmektedir. Günümüze ulaşan en eski 40 hadis mecmuası (erba’ûn) ise
Et-Tirmizî’ye aittir.
Anlama Çalışmaları: Hadislerle, âyetleri daha iyi anlamaya çalışılmıştır. Bu çalışmalar iki bölüme ayrılır:
Hadîs Lügati Çalışmaları: Hadislerde anlaşılması zor olan, açıklamaya ihtiyaç gösteren hadislere garîbü’l-hadîsdenilirdi. Bu şekilde anlaşılamayan yerlerin açıklanarak ifade edildiği lügat çalışmaları yapılmıştır.
Şerh Çalışmaları: Bu dönemde telif edilen hadîs kitaplarında bazı müellifler, yer yer hadislerden anlaşılabilecek mânâların bir kısmına, bazı hadislerin yorumlarına da yer vermişlerdir.
Senedle İlgili Çalışmalar: âlimlerin raviler hakkındaki görüşleri ile ravilerin hayat hikâyeleri, hocaları, talebeleri tespit edilerek eserler yazılmaya başlanmıştır.İstihrâc ve turukçalışmaları da senedle ilgili çalışmalar arasında mütalaa edilmelidir.
Sened Toplama Çalışmaları: Bu dönemde Buhârî ve Müslim’in Sahîh’leri gibi bazı kitaplar üzerinde istihrâc, bazı hadisler üzerinde ise turuk çalışmaları yapılmıştır.
İstihrâc: kısaca, bir kitaptaki hadislerin farklı senedlerini bulup hadisleri bu senedleriyle yazarak yeni bir kitap oluşturma demektir. Meydana gelen bu yeni kitaba mustahrec denir.
Turuk: bir hadisin, bulunabildiği kadarıyla, bütün senedlerini bir kitapta toplama işidir.
Ricâl Çalışmaları:Ravilerle ilgili çalışmalar iki ana başlık altında toplanabilir:
Güvenilirlik Durumlarına Göre Ricâl Çalışmaları:Bunlar da üç kümede ele alınabilir.
Sika Ravilerle İlgili Eserler: Bu eserlerin başında sahabe hakkında yazılanları kaydetmek gerekir.
Zayıf Ravilerle İlgili Eserler:Bu dalda ilk eseri Yahya b. Ma’în’in yazdığı nakledilir.
Karma Ravilerle İlgili Eserler: Bu dönemde sika ve zayıf ravileri birlikte ele alan eserler de kaleme alınmıştır. Bu tür eserlerden İbn Sa‘d’ın et-Tabakâtü’l-Kübra, Buhârî’nin et-Târîhu’l-kebir ve İbn Ebî Hatim’in el-Cerh ve’t-ta‘dîl’i sahalarında hadîs tarihinin en mühim kitapları arasında sayılırlar.
İbn. Sad’ın et-Tabakâtü’l-Kübra: Tabakâttürünün en mühim eserlerindendir
Güvenilirlik Dışındaki Durumlarına Göre Ricâl Çalışmaları: Bu şekildeki çalışmaların ürünleri de şu şekilde sınıflandırılabilir.
Lakab, Künye ve Nisbe Eserleri: Hadis tarihinde bir şahsı diğerinden ayırmak için, bugünkü hüviyet cüzdanı bilgileri gibi, başlıca beş tanıtıcı kelime kullanılmıştır. Bunlar lakab,
Künye, isim, neseb ve nasbe’dir.
Lakab: özel ismin dışında, kişiyi övmek veya yermek için ya da sadece kişide bulunan bir hususiyeti ifade için bu kişiye verilen tanıtıcı isimdir.
Künye: Künyeler daha çok ilk çocuğun ismine izafetle verilirler. Ebû Hureyre ve Ebû Bekr künyeleri gibi. Ebû Fulân, İbn Fulân, Ummu Fulân şeklinde vs.
İsim: insana doğduğunda verilen özel addır.
Neseb: kişinin sırasıyla babasının veya annesinin, dedesinin, dedesinin babasının isimlerinin yer aldığı soy zinciridir.
Nisbe: kişinin bağlı olduğu ülkeyi, kabileyi, mezhebi, vs.yi gösterir.
Aynı veya Benzer İsimli Raviler Hakkındaki Eserler: İsimleri aynı olan yahut okunuş veya yazılış bakımlarından birbirine benzeyen ravileri ayırmak, onları doğru bir şekilde değerlendirmek gerekir. Yazılış ve okunuşları aynı olmakla beraber farklı kişileri gösteren isimlere müttefik ve müfterikdenir.
Mubhem Şahıslarla İlgili Eserler: Sened ve metinlerde, ismi verilmeksizin sadece “fulan:
Falan”, “reculun: bir erkek”, “imreetun: bir kadın” veya benzeri bir şekilde zikredilen şahısların kim olduğunu göstermek üzere müstakil eserler de yazılmıştır.