[enderhafızım]

KUR”AN Tercüme Teknikleri Ders Notları (14 Hafta FuLL)

Hazırlayan: Işıklı



KUR”AN TERCÜME TEKNİKLERİ

1.HAFTA


1.TERCÜMENİN LÜGAT MANASI:
Sözlükte; “bir kelâmı, bir dilden başka bir dile çevirmek”, “bir sözü diğer bir dilde tefsir ve beyân etmek”, “bir lafzı, kendisinin yerini tutacak bir lafızla değiştirmek” gibi mânâlara gelirse de, bu kelimenin başlıca manaları şunlardır:
1. Sözün ulaşmadığı kimseye onu ulaştırmak, kendisine ulaşılmayan kişiye bir sözü tebliğ etmek, ulaştırmak demektir.
2. Bir sözü, söylendiği dilde tefsir edip açıklamaya tercüme denir. Meselâ İbn Abbâs hakkında “O, Kur’ân’ın tercümanıdır.” denilmesi bu mânâdadır.
3. Bir sözü, kendi dilinden başka bir dile tefsir edip açıklamaya da tercüme denir. “Mütercim” bir sözü başka bir dilde ifade eden kişidir.
4. Sözün bir dilden diğer bir dile nakletmeye tercüme, bu sözü nakledene de tercüman denir.
­-Sözlüklerde ifade edilen bu dört mananın ortak noktası hepsinde bilinmeyen veya kapalı kalan bir sözün “açıklanma, beyân” anlamı vardır.

2. TERCÜMENİN ISTILAHİ MANASI:
Istılahî bir tabir olarak, “bir sözün mânâsını diğer bir dilde, dengi bir ifade ile aynen olduğu gibi dile getirmektir.” Tercüme, bir kelamı başka bir dilde bütün mana ve maksatlarını yerine getirerek denk lafızlarla ifade etmektir, şeklinde de tarif edilebilir.
Tercümenin, Elmalılı’nın dediği gibi; aslının anlamına tamamen uygun olması için açıklıkta, delâlet ettiği mânâda, özetlemede, etraflıca açıklamada, umûmî mânâda, özel mânâda, kayıtsız ve şartsız olmada, kayıt ve şarta bağlamada kuvvette, isabet etmede, güzel anlatmada, beyân üslubunda; kısacası ilimde ve sanatta, asıldaki anlatım tarzına uygun olması gerekir.

3. TERCÜMAN VE MÜTERCİM:
Tercüme kelimesinden türeyen ve Arapçada yaygın olarak kullanılan tercüman kelimesi Türkçeye de bu yaygın şekliyle geçmiştir. Buna göre tercüman, “dil tefsircisi”olup bir dilde söylenen bir sözü başka bir dile sözlü olarak çeviren, açıklayan ve yorumlayan kişidir.
Mütercim, ترجمfiilinden türemiş ism-i fâil olup, bir metni tercüme edendir. Bu kelime, “tercüman” kelimesiyle anlam bakımından örtüşmekle birlikte aralarında şöyle bir fark vardır: Tercüman, bir dilde söylenen bir sözü, başka bir dile sözlü olarak çeviren, mütercimise, yazılı bir metni bir dilden başka bir dile yazıyla aktarandır. Kısaca, tercüman çeviri işini sözlü; mütercim ise, bunu yazılı olarak yapan kişidir.

Genel olarak tercümenin yapılabilmesi için bazı şartlar gerekmektedir. Bunları şu şekilde özetleyebiliriz:
1. Mütercimin her iki dilin kurallarını bilmesi,
2. Dilin kendine has hususiyet ve üsluplarını kavraması,
3. Tercüme asılla bütünleşebilmeli, müstakil ve aslın yerine geçebilmeli,
4. Yapılan tercümede her iki dilde gerek zamirler gerekse bağlaçlar arasında uyum bulunmalıdır.

4. TERCÜMENİN ÇEŞİTLERİ:
1. Harfî (Lâfzî) Tercüme
Nazmında ve tertibinde aslına benzetilmesi gözetilen veya diğer bir deyimle mürâdifi mürâdifinin yerine koymayı esas alan tercümedir. Bu şekildeki tercüme, tercüme edilecek metindeki her kelimenin birer birer ele alınıp, onların yerine geçebilecek diğer dildeki lafızların her yönden gözden geçirilerek yerine konulması şeklinde yapılan bir tercümedir. Bu tür bir tercüme, herhangi iki dilin söz dizimi ve fonetiği aynı olmayacağı için, mümkün değildir.
Bu şekil tercümede, asıl metindeki hiçbir kelime atılmaz ve ona ilaveler de yapılmaz. Asıl metnin anlamını aksettirmesi bakımından bu tercüme tarzı, edebî eserlerde özellikle Kur’ân-ı Kerim’de kullanımı son derece güç, hatta bazen imkânsız görülen bir yöntemdir.
2. Manevi (Tefsirî) Tercüme
Asıl dildeki kelimelerin tertibine ve nazmına bağlı kalmaksızın herhangi bir sözün anlamını bazı şerh ve izahlarla başka bir dile nakletmektir. Bu tercüme tarzında önemli olan,tercüme edilecek metindeki gaye ve maksatların güzel bir şekilde ifade edilebilmesidir.
Yani harfî tercümenin esas niteliği sayılan “Nazmında ve tertibinde asla benzeme” özelliği bu tercüme tarzında söz konusu değildir.
Mütercim, diğer dilde anladığı manayı hedef dile kendi ifadeleriyle aktarmaktadır. Dolayısıyla tercüme bu anlamda, tefsir olarak anlaşılmaktadır. Bundan dolayı tefsirî tercüme, harfî tercüme gibi zor bir tercüme olarak görülmemektedir. İşte bu özelliği sebebiyledir ki, günümüz tercümelerinde daha çok tefsirî tercümeye itimat edilmekte ve bu tercüme tarzı daha üstün tutulmaktadır.

5. MEALİN SÖZLÜK MANASI:
Te’vil kelimesi gibi“evl” kökünden türeyen Meâl kelimesi sözlükte “dönmek, bir şeyden dönmek, noksan olmak, bir şeyi eksiltmek, son, sonuç, çıkarım” gibi anlamlara gelmektedir.
Kur’ân-ı Kerim’in lâfzî olarak tam bir tercümesi yapılamayacağına göre, O’nu sadece aslına yakın bir şekilde ifâde etmeye çalışılmış ve buna Kur’ân’ın tercümesi denmekten kaçınılmış, tercüme yerine meâl lafzı kullanılmıştır.

6. MEALİN ISTILAHİ MANASI:
Meâl kelimesinin ıstılah manası, sözlük anlamlarından “bir şeyi eksiltmek, noksan olmak” anlamıyla irtibatlandırılarak, “bir sözün mânâsının her yönü ile aynen değil de, biraz noksanı ile ifade edilmesi” şeklinde tanımlanmıştır. İşte Kur’ân-ı Kerim tercümesi için kullanılan meâl kelimesi, O’nu, aynen tercümeye imkân olmadığına, daha doğrusu yapılan işte bir eksikliğin mevcut olduğunu belirtmek içindir.
Aslında meâl kavramının terimleşmesi, özellikle, 1925 yılında Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde uzun tartışmalardan sonra Kur’ân’ın Türkçe tefsirinin Elmalılı’ya tevdi edilmesinden sonra olmuştur. Nitekim onun, te’lif ettiği ve yaygın ismi Hak Dini Kur’ân Dili olan bu eserinin diğer ismi Yeni Meâlli Türkçe Tefsir’dir.
Kendisinin, “Kur’ân’ı tercüme etmeyip mefhum tarzında bir Meal yazdığını” söylemesi, hatta daha önce yapılmış tercümelere ‘Kur’ân Tercümesi’ yerine ‘Türkçe Kur’ân’ denmesini şiddetle eleştirmiştir.
Özellikle Kur’ân için yapılan tercümenin eksik ve yetersiz olduğunu itiraf ve ifade etmek için “meâl” kelimesinin kullanılması gereklidir. Zira, tercüme aslın yerini tutar, “meâl” ise aslın yerini tutmaz; o sözün biraz eksiğiyle başka bir dile aktarılmasıdır. Mehmet Akif de bundan dolayı yaptığına “tercüme” değil de “meâl” denmesini şart koşmuştur.
Elmalılı’nın tefsirine “Meâl” ismini vermesinden sonra, artık Kur’ân tercümelerine meâl isminin verilmesi başlı başına bir teamül halini almıştır.

7. TERCÜME VE MEAL AMELİYESİ:
Çeviri ile özgün metin arasındaki dilsel ilişki bakımından, tercümenin nasıl bir ameliye olduğu konusunda üç farklı anlayıştan söz etmek
mümkündür:
1. Okuyucuyu metinin lisanının anlam kazandığı canlı konuşma ortamına götürme; okuyanı ya da dinleyeni, söyleyenin birinci muhataplarının kavrama ve atıf dünyasına taşımak çabasıdır ki,sebebi nüzulünü de aktarmakla bu mümkündür.
2. Metni okuyucunun dil dünyasına getirmek; yani “şayet metin ya da söz okuyucunun kendi dilinde söylenseydi, bu metin nasıl ifade edilebilirdi?” sorusunu daima göz önünde tutarak yapılan çeviri.
3. Metnin dil dünyası ile okuyucunun dil dünyası arasında aracılık yapma faaliyeti. Burada, okuyucu ile metnin dili, yeni bir dünyada buluşturulur.
-Bir metni başka bir dili aktarmakta tercümenin bu üç işlevi de kullanılırsa, ortaya üç farklı metinden oluşan bir çeviri çıkar.