[JAZARİ]

İstanbul İlitam Felsefe Tarihi Konu Özetleri

FELSEFE TARİHİ I. ÜNİTE ÖZETİ

İLKÇAĞ FELSEFESİ (ÖZET)

“Hikmet sevgisi” olarak bilinen felsefenin tanımları:
Felsefe;
--Sanatların sanatı, ilimlerin ilmidir.
--İnsanın kendini bilmesidir.
--Mümkün olduğu kadar kişinin kendisini ilaha benzetmesine vasıtadır.
--Varlıklar üzerinde düşünmesine ve “Yapıcı (es-Sani)”yi tanımasına yardımcıdır.
--Ölüme hazırlıktır.
--Karl Jasper’in ifadesiyle, “Belli bir yolda olma” demektir.

Felsefe: Hikmet sevgisi
Feylesof: Hikmeti seven
Hikmet: Bilgelik
Hakim: Bilge

--Felsefe Yunanca Philosopfia (Filosofya=Hikmet sevgisi) kelimelerinden oluşur.
--Felsefe ve hikmet çoğunlukla birbirleri yerine kullanılmaktadır.
--İslam filozoflarının, hikmeti felsefeden ayırarak farklı anlamlar yükledikleri de görülmüştür.
İslam Filozoflarına göre;
Hikmet, kesin doğru bilgi, yapılması erdemli olan bir hareket tarzıdır. Yani her felsefe hikmet olabilir, fakat her hikmet felsefe değildir.
Hikmet, felsefeden daha geniş bir anlam kazanmaktadır.

Hikmetin Anlam Zenginliği
Bu anlamda ilim ve fıkıh demek olan hikmet, varlıkların özündeki manaları anlamaktır.
Kur’an’ın bir çok yerinde Hikmet;
--“Peygamberlik” kavramıyla birlikte bulunmaktadır. Dolayısıyla Hikmet, Allah’ın emrini anlamaktır.
--“İcat etmek” anlamına gelen hikmet, varlık düzeninde3 her şeyi yerli yerine koymaktır.
--“Adalet” demektir. (Uygulama açısından)

Kadim Kelamda ve Peygamber Dilinde Hikmet
a) Kur’an öğütleri : “…ve Allah’ın size indirdiği kitap ile size öğüt vermek için indirdiği hikmet…” (Bakara 221)
b) Analamak ve Bilmek : “Andolsun ki biz Lokman’a hikmeti verdik” (Lokman 12)
c) Nübüvvet (Peygamberlik): “Gerçek şu ki, biz İbrahim soyuna kitap ve hikmet verdik.” (Nisa 54)
d) İnce sırları ile Kur’an: “Rabbinin yoluna hikmetle davet et!” (Nahl 145)
“Her kime hikmet verilmişse ona çok hayır verilmiş demektir.” (Bakara 269)

Bu tariflerle beraberhikmeti farklı yorumlamak, izah etmek de mümkündür. Şöyle ki;
1. Faydalı amele götüren ilim,
2. İlme dayalı olarak ortaya konan faydalı amel,
3. İlimde ve amelde ihkam (sağlamlık).

**İlimden ayrı düşünülmeyen hikmet, Hz.Peygamber’in ifadesiyle. “Mü’minin yitiğidir, onu nerede bulursa alır.”

--İlahi bir hediye olan hikmet, ancak salim akıl ve temiz kalp sahiplerine bahşedilir. “O, hikmeti dilediğine verir.” (Bkara 269)
--Bütün bilgileri kendinde bulunduran kimseye hakim (filozof) denmiştir.
--Kur’an’da Hz.Lokman da “hakim” olarak tanıtılmaktadır. Kendisine hikmet verildiği için “Lokman el-Hekim” denilmiştir.

BİLGİ TÜRLERİ
Bilginin iki ana unsuru vardır: (1) Bilen, (2)Özne

Bilginin Çeşitleri:
1) Gündelik bilgi: “Halk bilgisi”, “sıradan bilgi”. Kaynağı yaşadığımız dış dünyadır. Vasıtaları görme, işitme, tatma ve dokunma gibi duyu organlarıdır.
…Kişisel tecrübeye dayanır, emprik bilgilerdir.
…Gündelik bilgi, düzensiz bilgidir; sistematik, bilimsel değildir.
2) Dinsel Bilgi: Tanrı, özne-nesne ikiliğini aşan ve kuşatan aşkın bir varlıktır.
…İlahi kaynaklı hakikatlere dayanan, doğruluğundan kuşku duyulmayan bilgilerdir.
3) Teknik Bilgi: Nesnelerin şeklini değiştirerek onların insana faydalı hale getirilmesinin bilgisidir.
4) Sanat Bilgisi:
--Öznel bir bilgi türüdür, sezgi ve hayal gücünün bir eseridir.
--Ölçüsü, doğru ve yanlışla belirlenmez. Sanat eserinin değeri, güzel ve çirkin olarak belirlenir.
5) Bilimsel Bilgi: Konusu, yöntemi, nesnelliği, düzenliliği yani sistemli oluşu ve kontrol edilebilmesi ile diğer bilgi türlerinden farklılık gösterir.
6) Okkült Bilgi: Gizli ve görünmeyen varlıkların insan hayatına müdahale etmesi ve bazı kişilerin bunlarla temas edebildikleri inancına dayanır.
7) Felsefi Bilgi: Kant felsefeyi “Kendisini akla dayanan nedenlerle meşru kılmak veya haklı çıkarmak iddiasında bir zihinsel etkinlik biçimi” olarak tanımlamıştır. Felsefede önemli olan husus felsefî sonuçlara ulaşmadan çok bu sonuçlara ulaşma şekli ve yöntemidir. Zira felsefede nesnel sonuçlar elde etmek pek mümkün değildir. Çünkü Jasper’ın da dediği gibi felsefe, “Daima yolda olma” çabasının bir yansımasıdır. Felsefede yeni ve özgün bir felsefî sorunu ortaya koymak, felsefî bir probleme yeni bir cevap vermek kadar değerlidir. Hatta çoğu filozof için ilki daha önemlidir. Bunlarla beraber, felsefi bilginin özellikleri de şunlardır;
-Felsefî bilgi akla dayanır; eleştirici ve sorgulayıcı bir nitelik taşır.
-Felsefî bilgi düzenli ve sistemli bir bilgidir.
-Felsefî bilgi birleştirici ve bütünleştirici; evrensel bir bilgidir; sonuçta bir dünya görüşü ortaya koyar. -Felsefî düşünüş şahsîdir.
-Sonuçları varsayımlıdır.
-Felsefî bilgide bitmişlik ve kesinlik yoktur.
-Felsefî bilgi birikimsel, yığılan (kümulatif) bir bilgidir
-Felsefî bilgi deneylerle test edilerek doğrulanamaz.

FELSEFİ DÜŞÜNCE VE ÖZELLİKLERİ

--Felsefe, bir tümel ilim, yani bütün ilimleri kendi bünyesinde toplayan genel bir bilgi halinde görünmektedir.
--Felsefe, bir düşünce sistematiğidir. Varlık hakkında sistemleştirilmiş ve birleştirilmiş bilgilere de “felsefe sistemi” denilmektedir.

Felsefi Düşüncenin Özellikleri
--Akla dayanır.
--Sorgulayıcı ve eleştiriseldir.
--Sistemlidir.
--Genel ve evrensel düşünce tarzıdır.
--Birleştirici ve bütünleştirici bir düşüncedir.
--Ferdi ve şahsidir.
--Sonuçları varsayımlıdır.
--Birikimsel (kümülatif) bir bilgi sağlayan düşüncedir.

Felsefî Bakış Tarzının Nitelikleri
1.Rasyonel olma: Aklın imkanlarını kullanarak daha ötelere gitmek.
2.Şumullü ve kapsamlı olma: Örneğin Tanrı’nın varlığı ile ilgili tarihi, ilmi ve mantıki bütün verileri dikkate almak ve Tanrı’nın olmadığına dair düşünceleri de görmek durumundadır.
3.Tutarlı olmak: Felsefi bakış tarzının en önemli özelliğidir. Filozofun her türlü tutarsızlık karşısında dikkatli olması zorunludur.
4.Objektif olmak

Felsefenin Ana Disiplinleri

…İlgilendiği mevzular: Bilim, varlık, ahlak, siyaset, sanat, din, dil, eğitim, hukuk, devlet, toplum, iktisat, insan, hürriyet, iletişim, tarih, anlam, çevre, spor gibi bir çok alanla çeşitlilik göstermektedir.
…Farklı konular üzerinde durmasından:
---A) Teorik olarak:
1. Bilgi Felsefesi
2. Bilim Felsefesi
3. Varlık Felsefesi
---B) Pratik sahalar
1. Ahlak Felsefesi
2. Siyaset “
3. Sanat “
4. Din “
5. Hukuk “
6. Dil “
7. Anlam “
8. İktisat “
9. İnsan “
10. Özgürlük “
11. İletişim “
12. Çevre “
13. Devlet “
14. Toplum “
Gibi sahalar ortaya çıkmıştır.

FELSEFENİN KAYNAĞI, MAHİYETİ VE YARARI

Platon’a göre:
1.felsefenin kaynağı, şaşma,
2.kuşku (düşüncede tatmin)
3. olarak evrendeki nesnelerin bilinmesi

Stoacı Epiktetos: “Felsefenin kaynağı, kendi yetersizliğini ve güçsüzlüğünü bilmektir.”

Felsefenin Kaynağı:
…Kendi kendine şaşma
…Kuşku
…Sınır durumlarının deneyle kavranmasıdır.

Felsefe öğrenmenin amacı:
Yüce Yaratıcıyı bilmek, O’nun hareket etmeyen ve değişikliğe uğramayan “Bir” olduğunu; cömertliği, hikmet ve adaleti ile O’nun bu aleme düzen veren olduğunu bilmektir. Filozofların yapması gereken şey de gücü nispetinde Yaratıcı’ya benzemeye çalışmasıdır.

Felsefe Bilmenin Yararları
Felsefeyi bilen, var olanların hakikatini bilmekle ve onları kendi yararına kullanmakla erdemleri elde eder.
Allah’ın yarattığı varlık türlerindeki hakikati, hikmeti iyi kavrar; onların sebep ve sonuçlarını araştırır ve mükemmel düzeni anlar.
Türlerine göre felsefenin faydalarına bakıldığında;
--Siyaset felsefesinin faydası, insan türünün devamı ve hayat için gerekli olan konularda yardımlaşabilmeleri amacıyla fertler arası işbirliğini öğretmesidir.
--Aile felsefesinin faydası, insanın ev idaresini sağlayabilmesi için, ev halkı arasında gereken işbirliğini öğretmesidir.
---Ahlak felsefesinin faydası, erdemleri ve ruhun bu erdemlerle arınma yollarını öğretmesidir.

**Hakikatte felsefenin görevi, var olanlara bakmak ve varlıkların Yaratıcıya delaletinden başka bir şey olmadığını göstermektir. Nitekim dinimizde de varlıklar hakkında düşünmeyi sürekli öğütlemektedir.
**İslam’dan önceki toplumların ve halkların akli birikim ve tecrübelerinden haberdar olmak ve onları bilmek Müslümanlar üzerinde bir gerekliliktir (vacibtir).
**İslamdan önceki toplumların ortaya koydukları kitapları inceleyip değerlendirmek, dinin bizi sorumlu tuttuğu bir yükümlülüktür. Zira onların kitaplarındaki amaçlarla, dinin teşvik ettiği amaçlar arasında paralellik vardır.
**Bilimsel donukluk ve gerilik, beraberinde felsefenin de İslam coğrafyasından taşınmasına yol açmışitır.
**Dolayısıyla gerçek bilim, gerçek felsefeden soyutlanamaz.
Her bilimsel faaliyet, bilim olmadan önce felsefi düşünce evresinden geçer.
İbn-i Rüşd’ün deyimiyle “iki arkadaşı dost ve süt kardeş” gibi değerlendirmeli; ne dini felsefeyle ne de felsefeyi dinle çatıştırmalıdır.
Unutmamalıdır ki, dinin ve felsefenin kaynak ve kökleri ilahi referansa yani vahye dayanmaktadır.

FELSEFE-BİLİM İLİŞKİSİ

Ortak Noktalar:
--Genellikle akıl adına konuşur, gerekçelerini akla dayandırırlar.
--Bilinçli, yöntemli ve sistemli birer araştırma faaliyetidirler.
--Her ikisi de kavram ve soyutlamalar kullanarak ilke ve yasalara ulaşmayı hedefrler.

Farkları:
—Bilimdeki kavram ve soyutlamalar, felsefeden daha az geneldir ve daha özel alanları konu edinir.
---Felsefe değerlerle ilgilenir. (İnsan bilimleri, sosyal bilimler gb.)
---Değerler; anlamlar idealler bu anlamda bilimin konusu değildir. Çünkü bilim incelediği olgularda iyi, kötü, doğru, yanlış gb. Değer yargılarında bulunmaz.
---Bilimin önermeleri doğrulanabilir.
---Bilimsel araştırma ve buluşlar yapmada yöntem ve usuller belli iken filozofların üzerinde uzlaştığı belli ve standart bir metodu yoktur.
---Bilime dayanarak teknolojiler üretilirken felsefede böyle bir imkan yoktur.
Felsefe bir düşünme (nazar) ve eyleme (amel); bir yapma ve meydana getirme (sanat) değildir.

FELSEFE-SANAT İLİŞKİSİ
Sanat, “felsefenin eylem gerektiren alanlarından biridir.” Sanat eseri, insanın yaratıcı gücünün bir işaretidir.
Sanat felsefesi de, aynı zamanda güzellik felsefesidir.
**Sanat, güzeli arar, bulur ve özgün bir şekilde duyarak ifade eder, sergiler.
**Felsefe ise sistematik düşünme yeteneği kazandırır.


DEĞERLENDİRME SORULARI

1. Hakîm kime denir? (2011 VİZE)
A.vezir B.müdür C.danışman D.savaşçı E.filozof

2.Felsefe, “Belli bir yolda olma demektir. Felsefenin soruları yanıtlarından daha özlüdür, her yanıt yeni bir soruya dönüşür.. Felsefe bir insanda yaşayıcı düşüncenin olgunlaşması, bu derin düşünceye dayalı bir görüş ya da eylem ve bu konuda konuşmadır.” İfadesi kime aittir?

A .Aristo B.Platon C.Herakleitos D.Karl Jasper E.İbn Rüşd

3.Felsefeyi “varlık olmak bakımından varlığın ilmi” olarak tarif eden filozof kimdir? (2011 VİZE)

A. Pytagoras B. Descartes C. Thales D. Kant E. Aristo

4.Hikmet ne demektir? (2011 VİZE)

A. Vefa B. Bilgelik C. Merhamet D. Cesaret E. Adalet

5.Aşağıdakilerden hangisi, hikmetin Kur’ân-ı Kerim’de geçen anlamlarından biri değildir?

A. Kur’ân öğütleri B.Anlamak ve bilmek C.İcat etmek D.Nübüvvet (Peygamberlik) E. İnce sırları ile Kur’ân

6.İnsanın iç ve dış dünyasını düzenlemeyi amaçlayan, doğruluğundan kuşku duyulamayan bilgi aşağıdakilerden hangisidir?

A.Gündelik bilgi B.Dinsel bilgi C.Teknik bilgi D.Okkült bilgi E.Sanat bilgisi

7.Sıradan ve düzensiz (sistematik ve bilimsel yönü olmayan) halk bilgisi ne tür bir bilgidir? (2011 VİZE)
A. teknik bilgi B. sanat bilgisi C. dinsel bilgi
D. felsefî bilgi E. gündelik bilgi

8.Felsefeyi, “Kendisini akla dayanan nedenlerle meşru kılmak veya haklı çıkarmak iddiasında bir zihinsel etkinlik biçimi” olarak tanımlayan filozof kimdir?

A.Sokrat B.Aristo C.Platon D.Kant E.Epiktetos

9.Aşağıdakilerden hangisi felsefî düşüncenin özelliklerinden değildir? (2011 VİZE)

A. sistemlidir B. akla dayanır C. düzensizdir
D. evrenseldir E. sorgulayıcı ve eleştireldir

10.Aşağıdakilerden hangisi felsefi bakış tarzının özelliklerinden biri değildir?

A.Subjektif olması B.Rasyonel olması C.Tutarlı olması
D.Objektif olması E.Kapsamlı olması

11.Aşağıdakilerden hangisi, felsefe bilmenin yararlarından biri değildir?

A.Var olanların hakikatini bilir.
B.Metafizik sırlara ve mucizelere vâkıf olur
C.Allah’ın yarattığı varlık türlerindeki hikmeti iyi kavrar
D.Varlıkların sebep ve sonuçlarını araştırır
E.Erdemleri ve ruhun bu erdemlerle arınma yollarını öğrenir

12.İslâm’dan önceki toplumların ve halkların aklî birikim ve tecrübesinden haberdar olmak ve onları bilmek, Müslümanlara ……………………. . Cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A.Mekruhtur B.Menduptur C.Vaciptir
D.Farzdır E.Haramdır

13.Felsefe/Hikmet’in, dinin arkadaşı ve süt kardeşi olduğu görüşü kime aittir?

A.Gazzali B.İbn Rüşd C.İbn Miskeveyh D.İbn Tufeyl E.Farabi

14.Aşağıdakilerden hangisi, felsefe ile bilim arasındaki ortak noktalardan biri değildir?

A.Felsefe ile bilim genel olarak akıl adına konuşurlar ve kendilerini akla dayanan gerekçelerle haklı kılmaya çalışırlar.
B.Her ikisinin de önermeleri doğrulanabilir.
C.Her iki disiplin de bilinçli, yöntemli ve sistemli birer araştırma faaliyetidir.
D.Her ikisi de kavram ve soyutlamalar kullanır.
E.İkisi de ilke ve yasalara ulaşmayı hedeflerler.

15.Felsefenin tarih boyunca en fazla ilişkide olduğu ve işbirliği yaptığı ve etkilendiği kültürel-insanî faaliyet aşağıdakilerden hangisidir?

A.Sanat B.Teoloji C.Mistisizm D.Bilim E.Teknik

Cevap Anahtarı: 1)e 2)d 3)e 4)b 5)c 6)b 7)e 8)d 9)c 10)a 11)b 12)c 13)b 14)b 15)d