[umut628]

Islam kurumları ve medeniyeti 9. ünite özet ve deneme sınavı
HUKUK KURUMLARI

Devlet: Bir ülkeye yerleşmiş insan topluluğunun düzenini kuran, temsil eden, siyasi iktidarın kişiliğe ve egemenliğe sahip kuruluş biçimidir.
*Hak adalet anlamıyla ( Mümin 40/20) “ Allah hak ( adaletle ) hükmeder” ayetinde geçer.
Bir kişinin 3 hakkı vardır: Allah hakkı, insan hakkı, ortak hak.
1) Hukukullah ( Allah hakkı) : anahatı Kur’an sünnette belirlenmiş yapıldığı takdirde Allah’a yaklaştıracak emir- yasaklardır.
2) Hukuku’l-ıbâd( ınsan Hakkı) : “kul hakları” kavramıyla ele alınır, kişi hakkını korumaya yöneliktir.
3) Ortak Hak: Allah ve insan hakkının bir arada bulunduğu haklardır.
Toplumu katl suçundan temizlemek Allah hakkı, maktülün velisinin kinini dindirip gönlünü hoş etmek kulun hakkıdır.
*Allah hakkı olan ibadetleri normal zamanda azimete; acz, hastalık-yolculuk halinde ruhsata uyup ifa etmek mümin için görevdir.Kul hakkını yerine getirmede istek ve rızası belirleyicidir.
Ruhsat ve Azimet kelimeleri terim olarak hangi anlamlara gelir?
Azimet; her mümini ilgilendiren her mükellefin uymak zorunda olduğu esastır. Ruhsat; kulların özrü nedeniyle kolay olan 2. derece meşru kılınan şeydir.Ruhsat hususidir, geneli bağlamaz.
ıslam’ın adalet anlayışıyla ilgili ayet ve hadiler için syfa- 184-185’e bakınız.
*Ashab arasındaki anlaşmazlıkları Resullâh yürütüyordu.Peygamberimiz kadılık-hakimlik görevini de yerine getiriyordu.
Hz.Peygamber’in sağlığında fetva veren sahabiler; Ömer b. Hattab, Ali b.Ebi Talib, hz.Aişe, Abdullah b. Mesûd, Zeyd b. Sabit, Abdullah b. Ömer, Abdullah b. Abbas’dır.
*Hapishane Hz.Ömer devrinde ortaya çıkmıştır.
Hulefâ-i Râşidin Devri: Hz.Ebu Bekir halife seçilince Hz.Ömer’e adli işlerde görev verdi; ama henüz kadılık ünvanı almamıştı.
*Hz.Ömer kendi hilâfeti döneminde bu görevi Ebu’d-Derdâ’ya vermiş.
*Hz.Osman zamanında Mugire b. Nevfel b. Hâris bakıyordu.
*ıslam ülkesi vilayetinde kadılar tayin eden ilk kişi Hz.Ömer’dır.
Ebu’d-Derdâ’yıMedine kadılığına, “Kadı şureyh” olarak ünlenen şureyh b. Haris el- Kindi’yi Kûfe kadılığına, Ebu Musa el- Eş’ari’yi Basra kadılığına, Osman b. Kays’ı Mısır kadılığına tayin etti.şam bölgesi müstakil kadılık haline geldi.
ıcmâ ve Kıyas kavramları hangi anlamda kullanılmaktadır?
ıcmâ; herhangi bir asırda ıslam ümmeti müctehitlerinin bir meselede görüş birliği etmesi. Kıyas; Kur’an’da Resullah’ın sünneti hakkında delil olmayan hüküm verilmemiş fıkhi meselede hüküm vermektir.
*ılk zamanlar kadının kararının toplandığı “sicil defteri” yoktu.
Emeviler Devri:Kadılık görevini yürütenler halkın seçtiği kimselerdir.Halife onların kararıyla ilgilenir, adaletten sapanları azlederdi.
*Kadınların verdiği kararı toplandığı defter ihtiyacı doğdu.
Emevilerde Muhakeme ışleri:
1) Kadı içtihadın gerektirdiği doğrultuda bizzat kendisi karar verir.
2) Kadı kararında bağımsızdır,yargı siyasetten etkilenmez.
Abbasiler Devri: Bu dönemdeki hukuk kurumları, adliye teşkilâtı,mahkeme, mezâlim, mahkemeleri, hisbe teşkilâtından oluşuyordu.
*Harun Reşid devrinden itibaren kâdilkudâtlık ( başkadılık) müessesi ortaya çıktı. Bu göreve ilk olarak ımam Yusuf getirildi.
*Irak kadısı, Hanefi Mezhebine, Suriye- Kuzey Afrika kadısı Mâliki Mezhebine, Mısır kadısı şafiî mezhebine göre hüküm verirdi.Sonra her vilayete 4 mezhebi temsil kadılar tayin edildi.
*Kadının görevi; davalara bakmak, yetim, mecnun-ergenlik çağına gelmemiş çocukları korumak, vakıflarla ilgilenmek,şerî kanunları ihtilal edenleri cezalandırmaktır.
*ılk dönemde davalara mescitte bakılırken halife Mu’tazıd bu uygulamayı kaldırmıştır.
Selçuklular Devri: Hukuk kurumunda Abbasileri taklit etmişlerdir.Adli teşkilâtın başında “kâdilkudat” bulunuyordu.
*Kâdilkudatlar ilmiye teşkilâtının da başıydı.
*Selçuklularda Emr-i Dâd başkanlığında mezalim mahkemesi vardı ve örfi hukuk geçerliydi.
Osmanlılar Dönemi: şerî ve hukuki tüm meseleler şer’î karara bağlanmıştır.şer’î hükümler Kur’an, hadis vs.Örfî hüküm hükümdarın yetkisi fermanlarını kapsar.Örfi hukukun hazırlanmasında Divan-ı Hümayun ve Nişancılar önemlidir.
*Davalarda alınan kararlar sicil defterine kaydedilmiştir.
*Mahkemeler açık, kadın-çocuk vs. kendini savunamayacak durumdakileresüratli ve adil karar vermiştir.
ıslam Medeniyetinde Oluşan Hukuk Kurumları: 1) Kadılık: Müslüman, ergen, akıl sahibi, hür, sağlıklı duyu organına sahip, adalet- içtihat bilgisine sahip olması gerekir.
Hz.Ömer Devrinde Kûfe kadılığına tayin edilen Emevi Hükümdarı Abdülmelik’in iktidara gelişine kadar görevde kalan kimdir?
Kadı şureyh ünvanıyla tanınan şureyh b. Haris el- Kindî’dır.
*Hz.Peygamber Hz.Ömer ve Hz.Ali’yi Medine’ye tayin etmişti.
*Hukuk alanında Abbasi devrinin önceki dönemlerden farkı; her vilâyette 4 mezhebi temsilen kadı bulunmasıdır.
*Abbasi halifeleri kadilkudât (başkadılığı) kurmuşlardır.Bu ünvanı alan ilk kişi “Kitâbu’l- Harâc” kitabını yazan Ebu Yusuf’tur.
*Abbasi Devrinde Mısır’da Kadı Gavs yalancı şahitlik sorununu çözdü.
*ıbn Mesrûk el- Kindî valinin meclisinde hazır bulunma âdetini terk etmiştir.
Osmanlı Döneminde Kadılık: ılk kez Osman Gazi tarafından Dursun Fakih ile başlar.
*Osmanlı toplumundaki kadılar biri Anadolu, diğeri Rumeli 2 kadıaskerliğe bağlıdır.
*Osmanlıda kadı olmak için yüksek dereceden mezun olmak gerekir.
*Mahkeme sırasında kadının yanında jüri ( şuhûdu’l- hâl) bulunurdu.
*Mahkemelerde nâiblerde ( kadı adına keşif yapar) vardı.
*Davacı- davalıları mahkemeye çağıran Munzır adında görevli de vardı.
*12 Mart 1917’de tüm şerî mahkemeler Adliye Nezaretine devredildi, 8 Nisan 1924’te kadılık ünvanı kaldırıldı.
Kazasker/Kadıasker: Asker-ordu kadısı anlamındadır.
*Abbasilerde ortaya çıkmıştır.
*Osmanlıda kazaskerlik 1.Murat zamanında ortaya çıktı.ılk kazasker Çandarlı Kara Halil’dır.
*Fatih Devrine kadar 1 kazasker vardı, Fatih bu sayıyı 2’ye çıkardı.
*Açık duruşma yapılması istenen mahkemede adaleti en hızlı şekilde sağlama kazaskerin görevidir.
*Sadece vezir-i âzama karşı sorumludur,kadı- müderris tayin eder.
*Milli Eğitim Bakanlığı ve Adalet Bakanlığına karşılık gelen kavramdır.
Hisbe/ıhtisab: ıyiliği emretmek ve kötülüğü yasaklamak.
ıhtisab Kurumunun dayanağı olan “iyiliği emretmek, kötülüğü yasaklamak” Kur’an’da nasıl geçer bu terim nasıl anlaşılmalıdır?
“Emr-i bi’l- ma’ruf ve nehy-i ani’l- münker” diye geçer.Maruf; iyi, güzel, doğru olan hususlar; Münker kötü, çirkin, yanlış konular
*Hisbe sistemini ilk uygulayan Ömer b.Hattab’dır.Muhtesib ünvanı Abbasi halifesi Mehdi zamanında kullanılmıştır.
*Muhtesib olmanın şartından biri erkek olmaktır ; ama Peygamberimiz Medine çarşısı üzerine şifa binti Abdullah kadını görevlendirmiştir.
*Muhtesib yardımcıları Ârif,emin, gulam,ayn,huddam-ı ihtisab,terazicibaşı, koloğlanları vs. isimler verilirdi.
Mezalim Mahkemesi:ıstinaf Mahkemesi,Temyiz, Danıştay vs. karşılık gelir. Yargı alanı dışı idari- mali vs. görevleri yerine getirir.
*Hz.Peygamber ve 4 halife döneminde de rastlanan kurumTam teşkilâtlı olarak Emeviler Döneminde ( Abdülmelik b. Mervan) ortaya çıkmıştır.
*Abbasilerde Divanü’l- Mezâlim vardı, devletin temel organlarındandı.
*Endülüs Emevilerinde Sahibu Ahkâmi’l- Mezâlim vardı.
Mezâlimin Görevi; Halka sert davranıp adaletten sapan idarecileri denetlemek, vergi haksızlığını ortadan kaldırmak,divan katiplerini denetlemekvakıfları denetlemek vs. ( Bakınız syf-198)
Kadı, Muhtesib, Mezâlim Hâkimleri Arasındaki Farklar:
Kadı; dini mesele ve anlaşmazlıkları çözer.Muhtesib; kamu düzeni bazen de cinayetlerle ilgilenmek. Mezâlim; hakimin görevi, kadı- muhtesibin görevine yapılan itirazlara bakar.
Kadı- Muhtesibin zıtlığı; Kadı hakimin işini araştırıp hüküm vermede yavaş davranır, Muhtesib acele davranır.Zıtlık buradadır.
Sahibu’s-şurta: Emiyet teşkilâtını yürütür, ceza hukuku alanında kaza yetkisiyle donatılmıştır.Devlet güvenliği ve kamu düzeniyle ilgili suçlarla ilgilenmiştir.

1.Hangisi özel olarak kişilerin haklarını korumayı hedef alan haklar olup daha çok kul hakları kavramıyla ele alınır?
a.Allah hakkı
b.Ortak hak
c.Evrensel hak
d.Tabiat hakkı
e.İnsan hakkı

2.Hangisi endülüs döneminde kadı’nın görevi arasında yer alır?
a.Camide namaz kıldırmak
b.Yağmur duasını etmek
c.Cinayetlerle ilgilenmek
d.Davalara bakmak
e.Mahkemede duruşma sırasında hazır bulunmak

3.Hangisi mezalim mahkemelerini oluşturan kişiler arasında yer almaz?
a.Hükümdar
b.Vezir
c.Vali
d.Müderris
e.Kadı

4.I-davalara bakmak
II-vakıflarla ilgilenmek ve şeri kanunları ihlal edenleri cezalandırmak
III-yetim,mecnun ve çocukları koruyup gözetmek
Hangisi abbası döneminde kadıların başlıca görevleridir?
a.I veII
b.I ve III
c.II ve III
d.Sadece I
e.I , II ve III

5.Mezalim mahkemelerinin görevleri ile ilgili ifadelerden hangisi doğru değildir?
a.Divan katiplerine maaş verir
b.Umumi ve hususi vakıfları denetler
c.Adaletten ayrılan idarecilerle ilgili şikayetleri inceler
d.Kadı mahkemelerinin verdiği kararları uygular
e.Açık ibadetlerin yerine getirilmesini sağlar

6.Hangisi islam medeniyetinde oluşan hukuk kurumları arasında yer almaz?
a.Kadılık
b.Kazasker
c.Hisbe
d.Mezalim mahkemeleri
e.Duyuni umumi

7.Selçuklu dönemi ile ilgili ifadelerden hangisi yanlıştır?
a.Hukuk kurumları yönünden abbasileri taklit etmişler
b.Adli teşkilatın başında kadılkudat bulunurdu
c.Kadıların öğrenim durumlarına dikkat ederlerdi
d.Emiri dad ın başkanlık ettiği mezalim mahkemesi vardı
e.İlmiye teşkilatının başında katip vardı

8.Hangisi ‘’ herşeyin ve herkesin hakkını verme ,haksızlığa düşmeden düzenli ve dengeli davranma ‘’anlamına gelir?
a.Adalet
b.Hoşgörü
c.Dürüstlük
d.Kıyas
e.İcma

9.Hz peygamberin(s.a.v) sağlığında fetva vermekle meşhurolan erkek ve kadın sahabilerin sayısı yüzü aşmıştı.hangisi bunlardan olup ünlenen yedi kişiden değildir?
a.Ömer b hattab
b.Ali b ebi talib
c.Abdullah b mesud
d.Hz fatıma
e.Zeyd b sabit

10.İslam ülkesi vilayetlerine kadılar tayin eden ilk kişi hangisidir?
a.Hz ali
b.Hz ömer
c.Hz ebubekir
d.Hz osman
e.Hz peygamber

11.Hangisi selçuklular zamanında doğrudan sultan tarafından tayin edilen ve adli teşkilatın başındaki kişidir?
a.Kadıasker
b.Kadılkudat
c.Naibler
d.Kadıleşker
e.Muhtesib

12.Padişah dahil hiçbir kurumun tesirinde kalmadan tamamen bağımsız çalışan osmanlı mahkemeleri aldıkları karar itibariyle hangi kurum tarafından denetlenmiştir?
a.Duyunı umumi
b.Mezalim mahkemeleri
c.Divanı humayun
d.Kazasker
e.Muhtesib

13.Hangisi islam hukukuna göre görme duyma ve konuşma organlarının sağlamlığı yanında hukuk formasyonu ve birtakım ahlaki özellikleri de gerekli kılan önemli bir meslektir?
a.Vezirlik
b.Kadıaskerlik
c.Muhtesib
d.Kadılık
e.Katiblik

14.I-müslüman olmak
II-akıl sahibi olmak
III-25 yaşını doldurmak
Hangileri kadılığın şartları arasında yer almaz?
a.Yalnız I
b.yalnız II
c.sadece III
d.II ve III
e.I ve III

15.Hangisi hukuk alanında abbasi devrinin önceki dönemden farklılığın en önemli yanını ifade eder?
a.Divan katiplerinin denetlenmesi
b.Her vilayette dört mezhebi temsil eden kadıların bulunması
c.Umumi vakıfların denetlenmesi
d.Kadılkudat sisteminin kurulması
e. Valinin mecliste hazır bulunması

16.Osmanlı dönemindeki kadılık ile ilgili ifadelerden hangisi yanlıştır?
a.Kadılar sancak ve kazalara tayin edilirdi
b.Kadılar 40 akçeyle vazifeye başlardı
c.Kadılar hakim sıfatıyla davaları çözüme kavuşturarak karara bağlardı
d.Kadılar medreselerin yüksek derecelerinden mezun olmak zorundaydı
e.Kadılar vakıfların denetleyicisiydi

--------- 9.ünite cevapları-----------
1E - 2B -3D -4E -5A -6E -7E -8A -9D -10B -11B -12C -13D -14C- 15B-16B—







alıntıdır