[nurşen35]

8.ÜNİTE : HZ. ÖMER DÖNEMİ

-Onun döneminde Sasani İmparatorluğu tarihe karışmış, Bizans İmparatorluğu ise Suriye, Mısır ve Anadolunun doğusunu Müslümanlara bırakmak zorunda kalmıştır.

-Hz. Ömer’in 26 yaşında iken Müslüman olduğu kaydedilir.

-Resulullah’ın önemli karar alacağı zaman görüşlerine başvurduğu kimselerin başında Hz. Ömer gelirdi. Onun ileri sürdüğü bazı görüşleri destekler mahiyette ayetler geldiği kabul edilmektedir. Bu ayetler MUVAFAKAT-I ÖMER diye adlandırılmıştır.

-Hz. Ebu Bekir kısa halifelik (2 yıl) döneminde de en büyük yardımcısı Hz. Ömer oldu. Ona kadılık ve müşavirlik yaptı.

-İlk evliliği Zeynep bint maz’un el-cumahiyye; Abdullah ve Hafsa çocuklarıdır.

-Cahiliye devrinde evlendiği Müleyke bint Amr ve Kureybe bint Ebi Ümeyye’yi İslamiyeti kabul etmedikleri için müşrik kadınlarla evlenmeyi yasaklayan ayet doğrultusunda boşadı.

-Son evliliği Hz. Ali ve Hz. Fatıma’nın kızları Ümmü Külsum

-En meşhur lakabı FARUK’TUR. Hak ve batılı birbirinden ayıran anlamındadır.

ÖMER’İN HALİFE SEÇİLMESİ
-Emirü’l-mü’minin tabiri ilk kez kimin için kullanılmıştır; Hz. Ömer

-Hz. Ömer döneminde halk Bey’atür Rıdvan’ın gerçekleştiği ağacı kutsal saymaya başlamışlar, Hz. Ömer de bu ağacı derhal kestirmiştir.

-Hz. Ömer ölüm döşeğinde iken kendisine yerine birini bırakması teklif edilince ilk Müslümanlardan ABDURRAHMAN B. AVF, HZ. OSMAN, HZ. ALİ TALHA BİN UBEYDULLAH, ZÜBEYR B. AVVAM ve SA’D B. EBU VAKKAS’tan oluşan altı kişilik şuranın toplanarak üç gün içerisinde aralarından birini halife seçmelerini istedi. (Oğlu Abdullah’ı da halife seçilmemek kaydıyla şuraya dahil etti).



* Namazı kıldırmak üzere; SUHEYB B. SİNAN

*Şura üyelerini toplamak üzere; MİKDAD B. ESVED

-Seçim gerçekleşinceye kadar heyetin rahatsız edilmemesini sağlamak üzere de; EBU TALHA EL-ENSARİ’yi görevlendirdi.

YÖNETİMDE TAKİP ETTİĞİ YÖNTEM

-Kufe’ye OSMAN B. FERKAD

-Dımaşk’a MA’AN B. YEZİD

-Basra’ya HACCAC B. ILAT görevlendirilmiştir.

-İran üzerine gönderilen ilk ordu komutanı; EBU UBEYD ES-SAKAFİ

İkincisi ise; SAB B. EBU VAKKAS

FETİHLER

A)IRAK CEPHESİ

-Ebu Ubeyd es-Sakafi komutasında bin kişilik bir birlik cepheye gönderildi. Ebu Ubeyd önce bazı başarılar gösterdi ise de KÖPRÜ SAVAŞI diye bilinen savaşta Fırat nehrinin doğusuna geçip fillerle takviye edilmiş bir İran ordusu karşısına çıkınca ağır bir yenilgiye uğradı ve şehid oldu.

-Bu yenilginin izleri ancak 2 yıl sonra Sad b. Ebu Vakkas komutasındaki İslam ordusunun, Rüstem komutasındaki İran ordusunu yendiği KASİDİYE SAVAŞI ile silinebildi.

KASİDİYE SAVAŞININ SONUÇLARI;

-Müslümanlar çok miktarda ganimet elde ettiler; Bunların en kıymetlisi DİREFŞ-İ KAVİYANİ adındaki kutsal iran sancağıydı.

-Kuzey Irak ve İran’ın kapıları Müslümanlara açıldı.

-Kisra 3. Yezdicerd, saraylarını İslam ordusuna terk ederek doğuya kaçtı.

-Sad B. Ebu Vakkas Kasidiye savaşından sonra başşehir Medain’i hedef almış ve orayı da ele geçirmiştir.

ELE GEÇİRİLEN YERLER;

*Kisra 3. Yezdicerd’in sarayları

*Başşehir Medaini

*Celula

*Hulvan

*Ahvaz

*Ramehürmüz

*Türker

*Hüzistan, Musul, Erdebil

*Nihavend

NİHAVEND ZAFERİ

-Komutan Numan B. Mukarrin şehit düşünce yerine Huzeyfe b. Yeman geliyor.

-Müslümanlar kazanmıştır.

-Irak fethi büyük ölçü de tamamlanmıştır.

NİHAVEND SAVAŞININ SONUÇLARI;

-Sasani ordusu tamamen dağıldı.

-Nihavend şehri ele geçirildi.

-Dinever, Hemedan, İsfahan gibi bölge de bulunan sasaniler’e ait bir çok şehrin fethine ve en nihayet sasani imparatorluğunun yakılışına zemin hazırladı. Bu nedenle nihavend zaferine FETHU’L-FÜTUH (fatihler fethi) adı verildi.



SAVAŞIN ÖNEMİ;

-Sasaniler burada uğradıkları ağır yenilginin ardından bir daha toparlanamadılar.

B)SURİYE CEPHESİ

-Fihl Savaşı’nda da Müslümanlar, Bizans kuvvetlerine büyük bir zaiyat verdirdiler.

-Dımaşk’ı fethettiler, Ba’lebek, Humus, Hama şehirlerini de ele geçirdiler.

-Meydan Savaşı’nda Bizans ordusu çok ağır bir yenilgiye uğradı ve bölgedeki bütün şehirler Müslümanların eline geçti.

-Yermük Savaşı’ndan sonra Suriye Bizans’ın elinden çıktı.

–Şeyzer, Kınnesrin, Halep, Antakya, Urfa, Rakka ve Nusaybin kısa aralıklarla Müslümanlara teslim oldu.

-Suriye ve el-Cezire’nin fethinden sonra İslam devletinin sınırları Toroslar’a dayandı.

-Filistin’in fethine devam edildi ve Kudüs kuşatıldı.

-Daha sonra Filistin sahil şehirleri başta olmak üzere diğer yerleşim yerleri fethedildi. Hz. Ömer sahillere yakınlığı dolayısıyla tehlike oluşturan Kıbrıs’ın fethine deniz seferinin zorluğunu düşünerek izin vermedi.

C)MISIR VE KUZEY AFRİKA CEPHESİ

-Hz. Ömer, Suriye ve Filistin’de mağlup olan bazı Bizanslı komutan ve askerlerin Mısır’a kaçtığını ve Mısır’ın fethinin gerekli olduğunu söyleyen Amr b. As’ın görüşünü benimseyerek Mısır’ın fethine izin verdi.

-Amr b. As Ferama’yı ele geçirdi.

-Ardından Aynuşems’te güçlü bir Bizans ordusunu yendi.

–Bilbis’in fethinin arkasından Babilon üzerine yürüyüp 7 aylık bir kuşatmayla burayı aldı.

-Daha sonra da liman şehri olan İskenderiye’yi fethetti.

-Bu başarılarından dolayı Amr b. As’a Mısır Fatihi unvanı verildi. Hz. Ömer tarafından Mısır’a vali tayin edildi.

FETİHLERDEN SONRA YAPILANLAR

-Fethedilen yerlerdeki insanlareğer sözlerine sadık kaldıkları sürece esir ve köle muamelesine tabi tutulmayacaklardır.

-İslamı kabul ettiklerinde Müslümanlarla aynı haklara sahip olacaklarına, eski dinlerinde kalmak istediklerinde cizye ödemek şartıyla zimmi statüsüne girerek can ve mal güvenliğine kavuşacaklarına, kendilerine din ve vicdan hürriyeti tanınıp mabedlerine dokunulmayacağına ve ibadetlerine karışılmayacağına dair kendileriyle antlaşmalar yapılmıştır.

-Fedek toprakları yarısının karşılığını Fedekliler ödedikten sonra onları da diğerleriyle birlikte Suriye tarafına gönderdi.

-Aynı tarihte Necranlı hrıstiyanları da Küfe taraflarındaki Necraniye’ye gönderdi. Mallarını satın alarak zarara uğramalarını önledi. Ayrıca gittikleri yerlerde kendilerine geniş toprak verilmesini, bu topraklardan bir süre vergi alınmamasını, daha sonra Hz. Peygamber ile yaptıkları anlaşmaya uygun biçimde cizye almaya devam edilmesini valilerinden istedi.

ÖMER DÖNEMİNDE VİLAYETLERİN İDARESİ
-Komutanlarına “emirü’l-ceyş veya emirü’l-cünd” adı verilmiştir.

-Vilayetlerin idaresini yürüten valilere de çok defa “emir” ve bazen “amil” denilirdi.

1)VALİ VE DİĞER GÖREVLİLER

VALİLERİN GÖREVLERİ

1)Namazlar da imamlık yapar ve mescitler de halka İslam esaslarını öğretir.

2)Şehirde emniyet ve asayişi sağlar.

3)Adli işleri yürütür ve suçluları cezalandırır.

4)Savaş sırasında orduyu düzenler ve savaşı idare eder.

5)Fetihlerden sonra ele geçen yerlerin halkı ile anlaşmalar yapar.

6)Vergileri toplar.

7)Devlet görevlilerinin maaşlarını dağıtır.

8)Ganimetleri taksim eder ve beytülmal hissesini Medine’ye gönderir.

9)Esirlerin durumunu karara bağlar.

10)Müslümanları yeni yerleşim merkezlerine ve eski şehirlere yerleştirir.

VALİNİN YANINDA BULUNANLAR

-Katip, divan katibi, haraç amili, sahibü’ş-şurta, beytülmal amili, ordu komutanı

ÖMER DÖNEMİNDEKİ BÜYÜK VİLAYETLER
-Hicaz, Yemen, Bahreyn, Şam (Suriye), Irak, Fas, Mısır

**Hz. Ömer divan teşkilatını kurmuştur.

2)ADALET VE KAZA

-Kazai işleri kadılar, mali işleri haraç amilleri yürütüyordu.

-Vilayetlere ilk kadı tayini; Hz. Ömer döneminde kendisi yapmıştır.

-Hz. Ömer;

*Ebü’d-Derda’yı Medine

*Şüreyh b. Haris ek-Kindi’yi Kufe

*Ebu Musa el-Eş’ari’yi Basra

*Osman b. Kays’ı Mısır kadılığına tayin etmiştir.

MALİ YAPI

1)DEVLETİN GELİRLERİ

-Gayrimüslim tebaanın erkeklerinden cizye adıyla baş vergisi alınırdı.

-Irak bölgesinde;

*Fakirlere (çiftçi ve diğerleri); 12

*Orta hallilere (tüccar); 24

*Zenginlere; 48 dirhem cizye konulmuştur.

-Şam haklı için;

*Kişi başına altın para olarak; 4 dinar

Gümüş para olarak; 40 dirhem

-Mısır halkı için;

*Her mükellef başına; 4 dinar

-Cizye para olduğu gibi zirai ve ticari ürünler de olabiliyordu.

-Gayrimüslimlerden savaş yoluyla alınan her türlü mal ve esirlere GANİMET denir. Bu ganimetin beşte biri HUMUS adıyla hazineye alınır. Bu konuyla ilgili ayetler Bedir savaşından sonra nazil olmuştur.

-Bir yere ticaret için gelen tacirden Hz. Ömer vergi aldı. Komşu devletler bunu zaten uyguluyorlardı. Müslüman’dan 40’ta 1, zımmi (anlaşmalı gayrimüslim vatandaş)’den 20’de 1, harbiden (anlaşması bulunmayan başka ülkenin gayrimüslim vatandaşı) 10’da 1 vergi alınırdı.

-Müslüman çiftçiler, arazilerden elde ettikleri ürünlerden emekleri dikkate alınarak 10’da 1 ya da 20’de 1 bir oranında vergi öderlerdi.

2)DEVLETİN GİDERLERİ

-Hz. Ömer beytülmal gelirlerinden olan zekatı Tevbe süresinin 66’ncı ayetinde belirtildiği gibi, humusu da enfal süresinin 41’inci ayetinde belirtildiği gibi Müslümanlara dağıtır.



3)DİVAN TEŞKİLATI

-Hz. Ömer, fey gelirlerini beytülmalde toplayarak senede bir defa ATİYYE adı altında dağıtmayı uygun buldu. Atiyye miktarları insanların İslama girişteki kıdemi ve İslama yaptıkları hizmet, Hz. Peygamber’e olan yakınlık ile Hz. Peygamber ile birlikte savaşa katılma gibi özelliklere sahip olma esas alınarak farklı farklı belirlendi. Aylık erzak ise eşit miktarda (iki cerib yiyecek) tespit edildi.

-Devletten devamlı atiyye almanın şartı hicret ve cihattır.

-Hz. Ömer cihada katılmayanlara fey gelirlerinden atiyye vermemiştir.

-En fazla atiyye alanlar 12 bin dirhemle HZ. ABBAS ve Hz. PEYGAMBER’İN HANIMLARI olmuştur.

MEDENİYET VE KÜLTÜR

1)BAYINDIRLIK HİZMETLERİ

-Dımaşk şehrinin ortasında bulunan YUHANNA KİLİSESİNİN yarısı hristiyanlara bırakılmış, diğer yarısı da camiye çevrilmiştir.

-Barış yoluyla ele geçen şehirler de eski mabetlere dokunulmamıştır.

-Bayındırlık hizmetleri arasında ziraata elverişli toprakların sulanması için kanal sistemleri kurulmuştur. Bunlar; EBU MUSA NEHRİ ve MA’KIL KANALI, SA’D KANALI

-Amr b. As Nil nehrini Kızıldeniz’e birleştiren bir kanal yaptı. Adı EMİRÜ’L-MÜ’NİNİN NEHRİ’dir. Bu kanal sayesinde Medine’ye erzak göndermek mümkün oldu.

2)ŞEHİRLERİN KURULUŞU

-UTBE B. GAZVAN VALİ KONAĞI (DARU’L-İMARE) inşa etmiştir.

-AMR B. AS, babilon yakınında Fustat adıyla bir ordugah şehir kurarak Arabistan’dan göç eden Müslümanları buraya yerleştirmiştir.

3)EĞİTİM VE ÖĞRETİM

-Hz. Ömer tarafından Kufe’de görevlendirilen ABDULLAH B. MES’UD küfe ekolünün temellerini atmış, özellikle Irak’ta EHL-İ RE’Y (akla ve yoruma önem veren akım) hareketinin doğmasında etkili olmuştur.

ÖMER’İN BAZI İCTİHADLARI
1)Irak topraklarına farklı bir statü getirip onları ganimet olarak gazilere dağıtmamıştır.

2)Kıtlık yılında hırsızlara had cezası uygulamamıştır.

3)Sarhoşluk suçunun sünnette belirlenen cezasını artırmıştır.

4)Aynı anda söylenen 3 talakı ayrı zamanda söylenmiş talak gibi saymıştır.

5)Teravih namazının camide toplu olarak kılınmasını başlatmıştır.

6)Müellefe-i Kulubun zekat hissesini İslamın artık güçlendiğini ifade ederek vermemiştir.

7)Ehl-i Kitap kadınlarla evlenmeyi tasvip etmemiştir.

HİCRİ TAKVİMİN KABULÜ

-Ticari hayatın canlanması sonucunda kullanımı çoğalan senetler de tarih tesbiti ihtiyacı gerektiği için Hicri Takvim yürürlüğe girmiştir.

-Muharrem ayı Hicri Takvimin ilk ayı olarak kabul edilmiştir.