[Sükutu-Ezber]

‘AZÎZ İSMİ NAZARİ ÇERÇEVEDEN

Kul ne kadar şerefli olursa olsun kuldur. Bu yüzden Allah’ın kuluna bahşedeceği şeref ve izzet gibisini hiç kimse bahşedemez. ‘Azîz olan Allah Azîz ettiği gibi zelil etmesi esasen izzetinin tecellisinden kulunu mahrum etmesidir. O’nun izzetinin tecellisinden mahrum olmak zaten kişiye zillet olarak yeter.

İmam gazali kendisinde şu üç sıfat bulunmayan ‘Azîz ismi ile nitelenemez der;

1 – Emsali bulunmamalı,

2 – Kendisine şiddetle ihtiyaç duyulmalı,

3 – Kendisine ulaşmak zor olmalı.

Şöyle devam eder; Zira emsalsiz nice şeyler vardır ki, değeri büyük olmadığı gibi yararı da küçüktür. Böylelerine de ‘Azîz denilemez. Yine değeri büyük, faydası çok ve emsali az nice şey vardır ki kendilerine ulaşmak zor olmadığı için bunlara da ‘Azîz denilemez. Meselâ güneş gibi. Elbette güneşin emsali yoktur. Dünya da böyledir, onun da emsali yoktur bu ikisinin faydası da çoktur ve kendilerine şiddetle ihtiyaç vardır. Böyle olmakla birlikte bu ikisi ‘Azîz olarak isimlendirilemezler. Çünkü her ikisini de seyretmek zor değildir. İnsan onları her an görüp müşahede eder.

Bundan başka üç mananın her birinin birer kemal ve birer noksanlık halleri vardır. Emsalinin az bulunuşunda ki kemal bir tek oluşuna bağlıdır Benzerinin olması muhal olmalıdır ki ‘Azîz olsun.

Mesela güneşi ele alalım, her ne kadar kâinatın bizim görebildiğimiz kısmında güneş bir tek ise de bu bizim gözümüzün ulaşabildiği yere nispetiyledir. Muazzan Kâinatın başka yerlerinde kemalde ve nefasette bizimkine benzer başka güneşlerin varlığı mümkündür.

Gazzali bu üç şartı koşmuş olsa da bizim medeniyetimizde “ekmek” ve “su” Azîz olarak adlandırılmıştır. Bu onların azlığından değildir. Aksine çok bulunsa da çokluğu değerinden bir şey azaltmadığı için Azîz dir ler. Su her yerde vardır ama onun her yerde olması onun değerini eksiltmez. İnsanlar ona hayati ihtiyaç duyarlar. Bunun içinde su ikram edene “Su gibi Azîz ol” derler.