[Mihrinaz]

Hatırlayın, Peygamberimiz veda hutbesinde “Burada bulunanlar, bulunmayanlara bunları anlatsın. Belki onların içinden daha iyi anlayanlar çıkar.” buyurmuştu. (Buhari; 10/1654)

Dikkat ediniz! “daha iyi anlayan” (ev’â) diyor!

Metinde geçen (v’ayun) kök olarak içe doğru dalmak, derinliklerine inmek, kavramak, şuuruna varmak, bilincinde olmak, idrak etmek demek… Şuurlandırma, bilinçlendirme, farkına vardırma (tev’ıyye), bilinçli, şuurlu, farkına varmış (vâ’î), şuur, bilinç (v’ayun) kelimeleri de bu kökten…

Bakın bu ne demek?

Türkçe’de kullandığımız yani, mana sözcüklerini (‘n’ harfi farkıyla) çağrıştırır. Bir şeyi daha geniş ve derinlemesine açıklamak için “yani” diye başlarız. Bir şeyin anlamsız olduğunu ifade için “manasız, saçma” deriz. “Ne manaya geliyor?” diye sorarız. Yani “Derine doğru daldığımızda, içine iyice girdiğimizde ne anlatılıyor burada?” demek isteriz.

İşte Peygamberimiz diyor ki “Belki onların içinden daha iyi anlayan; şuuruna varan, idrak eden, manasını iyi kavrayan çıkar…”

Daha iyi hatmeden, daha iyi ezberleyen, daha iyi üfüren değil; daha iyi anlayan…

Anlamak… anlayış…

Bir topluluğu birbirine yakınlaştıran şey budur.

Aynı hedefe yönelip birlikte hareket edebilen topluluklar inanç veya fikir birliği olan topluluklar değil; “anlayış birliği” olan topluluklardır.

“Kur’an’a dönüş” argümanı artık yetmiyor. Kur’an üzerine inanç ve fikir birliği halinde olmamız da yetmiyor. Zaten yetseydi halimiz böyle olmaz; ortalık aynı Kur’an üzerine iman ve fikir birliği etmiş “gaza namına dindaş öldüren biçare dindaşlar” ile dolmazdı. Çünkü inandıkları ve hemfikir olduklarından aynı şeyi anlamıyorlar.

“İnanç ve fikir birliği yetmez; anlayış birliği lazım” dediğim böyle bir şey…

En azından en temel olanlar; Allah, Kur’an, Peygamber’den aynı şeylerin anlaşılması lazım. Aksi halde anlayış birliği olmadığı için birlikte hareket çıkmaz, havanda su döğeriz.

Sahabe havanda su döğmedi. 40 yılda çölün içinden fışkırırcasına tarihin meydanına çıktılar ve gemileri yakar hale geldiler. Çünkü “Allah” dendi mi aynı hedefe yürüyor, “Kur’an” dendi mi aynı yöne gidiyor, “Muhammed” dendi mi aynı mihver etrafında kenetleniyorlardı.

Aralarında “anlayış” birliği vardı. İnanç, heyecan, fikir, amel hep buradan çıkıyordu.

Ne zaman ki Kur’an’ın, hüküm, ahkam, hakimiyet, devlet, adalet, kardeşlik, sadakat, ganimet, kabile vs. dediğinden Ali başka bir şey, Muaviye başka bir şey anlamaya başladı, o zaman üzerinde inanç ve fikir birliği ettikleri aynı Kur’an’ın ayetleri mızrakların ucunda karşı karşıya geldi. Çünkü “anlayış birliği” kalmamıştı.

Kur’an aynı Kur’andı fakat soru değişti: Hangi Kur’an?

Bugün 1400 kat daha fazla değişti.

Buradan “Tek tip düşünce olsun, herkes aynı şeyi anlasın” demek istediğim sanılmasın.

Demek istediğim farklı düşünmenin fikri zenginlik, aynı şeyi anlamanın birlikte hareket ve ortak akıl getirdiğidir. Biri diğerinin içinden çıkıyor, biri olmazsa diğeri olmuyor. Biri diğerinin anahtarı…

Demek ki birlikte hareket ve ortak akıla ulaşmak için farklı düşünebilerek işe başlamak gerekiyor. Yalnız bir şartla: farklı düşünmek şiddetin gerekçesi ve aracı yapılmayacak!

Konfüçyüs: “İnsanlar kelimelerin ne manaya geldikleri üzerinde anlaşmış olsalardı ihtilaf etmezlerdi.”

Ammar bin Yasir: “Biz bunlarla (Emeviler) önce Kur’an’ın tenzili için savaştık, şimdi de tevili için savaşıyoruz.”

Ali Şeriatî: “Hangi din? Halkların afyonu olan din mi? Halkların vicdanı olan din mi?

Bu nedenle “Kur’an’a dönüş” argümanı inanç ve fikir birliği sağlıyor ve fakat aynı şeyi anlamamıza yetmiyor ve yerimizde saydırıyor. Oysa Kur’an’ın dünyasına girmemiz, derinliklerine dalmamız, manasına ermemiz, maksadını kavramımız, bilincine erişmemiz gerekir. Aynı şeyi anlamanın yolları bunlardır. “Anlamak” ancak böyle böyle ortaya çıkan bir şey, değil mi?

Sonra aynı şeyi anlayanlar aynı yöne giderler. Peygamberî firaset “Belki onların içinden daha iyi anlayan çıkar” diye boşuna dememiş. Önce “iyi anlamayı” hedef göstermiş…

İyi anlamak, onu ne olarak görmemiz gerektiğini kavramak demektir.

İşte bunun anahtarı bu soruda: Hangi Kur’an?

“Bu Kur’an insanlığın vicdanı (basâirun li’n-nâs), bir yol gösterici (huda), şeksiz ve şüphesiz imana ulaşmak isteyen bir halk için sevgi ve merhamet (rahmet) kaynağıdır.” (45/20).

“İnsanlığa özünü hatırlatmadan (zikrun li’l-âlemîn) başka bir şey değildir.” (68/52)

R.İhsan Eliaçık