Allah'ın Dûnundan İlahlar Edinmek
Dûn zarfı Arap dilinde hem '
yakın ve beri taraf' hem de
'aşağı ve ast' manasına gelir. Bu çifte anlamıyla hem
'mekana' hem de
'makama' delalet eder. Kuran'da 140 yerde kullanılan
dûn zarfı kullanıldığı birçok yerde Allah'ın
"astlarından/yakınından" ilahlar ve şefaatçiler edinmek, onlara kulluk edip yalvarıp yakarmak, evliya ve dost edinmek sadedinde gelir.
Dûn zarfı makam olarak
"aşağı" anlamını ifade etmesi, vahyin ilk muhatabı olan müşriklerin şirk koştukları ilahlarını Allah ile eşdeğer görmediklerinin delilidir. Müşriklere göre de, ilahlık yakıştırdıkları azizler, veliler, salih zatlar, melekler, cinler ve daha başka şeyler Allah'a eş, hatta Allah gibi değildi. Zaten bunu kendileri de açıkça ifade ediyorlardı:
"Eğer onlara gökleri ve yeri kim yarattı, güneşe ve aya kim boyun eğdirdi?" diye sorsan, "Elbette Allah" cevabını alırsın.[1]
Şu ayette şahit:
"Eğer onlara "Gökten yağmuru yağdıran ve onunla ölü toprağa hayat veren kimdir?" diye sorsan "Elbette Allah'tır" derler.[2]
Sual: Müşrikler makam olarak Allah'ın aşağısında olduğuna inandıkları; yani, O'nunla aynı makam ve mevkide olmadığına inandıkları kimseleri niçin Allah'a ortak koşarlar?
Bu sualin cevabı,
dûn zarfının ikinci manası olan
'yakın' da gizlidir. Zira onlar Allah'a yakın, Allah nezdinde hatırlı, Allah'ın dostu ve velisi olarak gördükleri görünür görünmez varlıkların kendilerini Allah nezdinde kayıracağına, Allah'a yaklaşmalarına vesile olacağına inanıyorlardı. Yani,
Allah'a O'na yakın olmak için şirk koşuyorlardı. Bir başka ifadeyle,
Allah'a Allah için şirk koşuyorlardı. Bu hakikati Kuran açıkça ifade etmektedir:
وَالَّذ۪ينَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِه۪ٓ اَوْلِيَٓاءَۢ مَا نَعْبُدُهُمْ اِلَّا لِيُقَرِّبُونَٓا اِلَى اللّٰهِ
"O'nun dışındaki-aşağısındaki bir takım kimseleri veliler edinenler "biz bunlara sadece bizi Allah'a yaklaştırsınlar diye kulluk ediyoruz (derler)
." (Zümer 39:3)
Bu ayetin ve benzer ayetlerin haber verdiği hakikat şudur:
1. Müşrikler Allah'ı en büyük ilah olarak kabul ediyorlardı.
2. Şirk koştukları hiçbir kimseyi, Allah'a denk ve eşit olarak görmüyorlardı.
3. Allah'a yakın olduğuna inandıkları kimseleri şirk koşuyorlardı.
4. O kimselerin de Allah'a denk değil Allah'ın astı
(dûn) olduğunu itiraf ediyorlardı.
5. Timsallerini (put) yaptıkları söz konusu kimselere, onlar kendilerini Allah'a yakınlaştırsınlar diye kulluk ve dua ediyorlardı.
Şirk koşmak, sadece Allah'a yakın olarak bilinen kimselerin kendilerine veya onları temsil eden şeylere tapınmak değildi. Kuran açıkça Allah'tan başkasına yapılan duayı da
"şirk koşma" kapsamına dahil ediyordu:
وَلَا تَدْعُ مَعَ اللّٰهِ اِلٰهًا اٰخَرَۢ لَٓا اِلٰهَ اِلَّا هُوَ۠ كُلُّ شَيْءٍ هَالِكٌ اِلَّا وَجْهَهُۜ لَهُ الْحُكْمُ وَاِلَيْهِ تُرْجَعُونَ ﴿٨٨
"Ve asla Allah ile beraber başka bir ilaha yalvarıp yakarma! O'ndan başka İlah yok. Her şey yok olacak, sadece O'nun zatı bâki kalacak. Nihai hüküm yalnızca O'na aittir: Sinhnda hepiniz O'na döndürüleceksiniz!" (Kasas 28:88)
Allah dururken kuldan istemenin arkasında hangi dürtülerin yattığını şu ayetten öğreniyoruz:
وَمَا يَتَّبِعُ الَّذ۪ينَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللّٰهِ شُرَكَٓاءَۜ اِنْ يَتَّبِعُونَ اِلَّا الظَّنَّ وَاِنْ هُمْ اِلَّا يَخْرُصُونَ ﴿٦٦
"Allah'tan başkasına yalvarıp yakaran kimseler, gerçekte ortak koştuklarına uymuş olmuyorlar, sadece kendi zanlarının peşinden gidiyorlar ve yalnızca sürü güdüsüyle hareket ediyorlar." (Yunus 10:66)
[1]Ankebut 29:60.
[2]Ankebut 29:63.