Fkhu'l-Ekber eserine göre Allah'a mekan isnat eden kafir olur mu?
İmam Azam’ın inanç esaslarını açıklayan eseri el-Fıkhu’l-Ekber’dir Ebu Hanife Hazretleri yerden ve mekandan münezzeh olan Allah hakkında, yer ve mekan izafe etmenin mümkün olmadığını söylemektedir
Bu eser üzerine değişik çalışmalar yapılmıştır Bunlardan biri de Aliyyül Kari’nin yaptığı şerhtir Aliyyül Kari İmam Azamın bu sözlerini şöyle açıklıyor:
Allah-ü Teâlâ: «O, kullarının üstünde gâlibdir» (1) buyurmaktadır Allah-ü Teâlâ'nın mahlûkatı üzerindeki yüceliği, yer ve mekan yönüyle yücelik değildir Aksine üstün ve yüce olması itibariyledir Nitekim ehl-i sünnet velcemaata göre benimsenen görüş de böyledir Hatta Mu'tezile, Hâriciler ve sâîr bid'at ehlinin görüşü de böyledir Ancak, Allah-ü Teâlâ'ya yön ve taraf isnad eden bazı kimseler ile Mücessime taifesi hariçtir Allah-ü Teâlâ bunların söylediklerinden beri ve yücedir
Yücelik ve üstünlük sıfatına delâlet eden bazı hadîs ve âyetler, selef bilginlerinin Allah-ü Teâlâ'nın yücelik sıfa¬tını isbat edecek delillerdir Ancak ne var ki hepsi de galip, kahir, hâkim sıfatlarının ifâde ettiği yü¬celikle te'vil edilmiştir
Ebû Muti' el-Belhi'den rivayet edilen husus da bu kabildendir ki, o, Ebû Hanîfe'ye «Rabbim gökde midir, yoksa yerde midir? bilmiyorum,» diyen kimsenin durumunu sorunca Ebû Hanîfe (ra) şöyle cevap verdi: O kâfir olmuştur Çünkü Allah-ü Teâlâ: «Rahman (olan Allah) Arş'ı istila etti» (3) buyurmuştur O'nun Arş'ı yedi kat göklerin üstündedir
Şeyh el-İmam İbn-i Abdüsselam “Halli'r-Rumuz” isimli kitabında İmam-ı A'zam'ın şöyle dediğini zikretmiştir : «Kim, Allah'ın gökte mi, yoksa yerde mi olduğunu bilmiyorum,» derse o kimse kâfir olur Çünkü bu söz Cenab-ı Hakk'ın bir mekânı olduğu hususunda yanlış kanaat verir Kim ki, böyle bir yanlış kanaata sahib olursa o kimse müşebbihedendir Allah’ı mahlukata benzetmiş olur ki bu asla doğru olmaz İmam azam Hazretleri de Allaha mekan ve yer manasına gelecek şeylerden sakınmamız gerektiğini söylemektedir (4)
(1) En'âm Sûresi (6), âyet, 61
(2) Tahâ Sûresi (20), âyet, 5
(3) Bakara Sûresi (2), âyet, 186
(4) Bkz Aliyyül Kari, Fıkh-ı Ekber Şerhi, Hisar Yayınevi
SİE