Mevlanadan Yaşlılık Üzerine...
Mevlânâ hemen her konuda hikmet incileri deren yüce bir hakîm-i İlahi ve âlim-i Rabbânî’dir.
Onun üzerine yorum yaptığı hususlardan biri de yaşlılıktır. Modern zamanların bilimleri arasında yer alan Gerontoloji de çok yönlü olarak yaşlılığı inceleyen ilmî bir disiplindir.
Yaşlılık başlı başına bir tür hastalıktır. Bu vücut hücrelerinin, bünyenin tümüyle birlikte içe çöküşü, güç, kuvvet ve takat kaybedişi şeklindeki semptomlarla kendini gösterir.
Elhak yaşlılık zorlu bir yük. Bu yüzden Nebî sallallahu aleyhi ve sellem “Ya Rabbi, Beni erzel-i ömre bırakma!” diye duâ etmiştir.
Kur’an-ı Kerim yaşlılık konusuna temas ederken Hz. Zekeriya (a.s.)’ın nutk-ı şerifiyle “Kemiğim zayıfladı, saçıma ak düştü” (Meryem/2) şeklinde bir tanım verilirken, Yasin Suresi’nde “Biz kime ömür verirsek, (sonunda) yaratılışta onu noksanlaştırırız” (Yasin/68) tespiti yapılmıştır.
Hz. Yusuf (a.s)’ın babası “Yaşlı büyük bir zattır” (Yusuf/) şeklinde anlatılarak onun şahsında bir olgunluğa işaret edilir.
Kasas/23’de Şuayb (a.s.)’ın kızları aynı keyfiyete özdeş ifadeyle babalarına “Yaşlı büyük bir zattır.” şeklinde tavsifte bulunurlar. Hz. Sara validemiz de Hud/72’de, Hz. İbrahim için yaşlılığına işaretle “Nasıl çocuğumuz olacak” ifadesini kullanır.
Ve nihayet Gafir/67’de doğumdan ölüme uzanan çizgide insanın biyofizik yapısının merhaleleri şöyle özetlenir:
“Sizi topraktan, sonra meniden, sonra alakadan (aşılanmış yumurtadan) yaratan, sonra bebek olarak (ortaya) çıkaran, sonra sizi güçlü kuvvetli bir çağa erişmeniz, sonra da ihtiyarlamanız ve belli bir vakte (ecele) ulaşmanız için sizi yaratan O’dur. Umulur ki düşünürsünüz!”
Ayetlerde yaşlanan ana babaya merhamet niteliğinde bir davranış sergilememiz (İsrâ/24), tavsiye edilirken ayrıca hadis-i şeriflerde de “Büyüklerimize saygı göstermeyen, küçüklerimize acımayan bizden değildir.” şeklinde vurgular yapılması, yaşlıların saygıya layık olmalarını merkeze alan bir yönlendirmeyi veya tavsiyeyi belirler.
Bu girişten sonra şimdi, yaşlılık konusunda Hz. Mevlânâ’(k.s.)’nın hikemî duruşunun nicelik ve nitelik değerler planında nerede olduğunu anlamaya çalışalım.
Hz. Mevlânâ (k.s.), tüm kainatta geçerli temel bir ilke olarak değişimin farkındadır. Bu değişimin insan için de geçerli olduğunu gören Hz. Mevlânâ bu süreçte insanın kendi fiziksel değişim/dönüşümünden ibret alarak, nefsini, benliğini de tekamül lehine dönüştürmesinin önemine işaret eder. Ona göre yaşlanma denilen değişim, dönüşüm insanın aslına yani Allah’a dönüşünün habercisidir. İnsanın hayat denilen ve kendisine Allah’tan bahşolunmuş sonlu zaman kredisini iyi kullanması gerekir. Bunun için mevhum benliğini, suret benliğini fani görüp, geçici olandan ebedî kalıcı olan ilahi benliğe ulaşma yoluna sülûk edip kendini geliştirmesi, olgunlaştırması, gerekir. Hz. Mevlânâ (k.s.) yaşlanma denilen fiziki varlığındaki değişikliği şu şekilde tasvir eder:
Sonbaharda ağaçların yaprakları nasıl dökülürse Aynı şekilde bedenden de bir imtihan gereği şu güzelim elbiseler uçmakta.
Ağaçlar yaprak giysisiyle kuşanıp kevni bir güzelliğe nail olurken sonbaharda, yazınki güzelliğinin, yaprakların çekiciliğini kaybeder, kupkuru çırılçıplak kalakalır.
Hz. Mevlânâ insanın hayat sonbaharındaki bu trajik görüntüyü bu durumla kıyaslayıp biraz daha derinlerden kurgulayarak şunları söyler:
Parıltısı (gençken) aya benzeyen yüz, Yaşlanınca kertenkele sırtına döner. Parıl parıl (gençken) parlayan o saç o baş Yaşlılıkta berbatlaşır, saçlar dökülür çıplak kalır Bir zamanlar naz ve eda ile salınan Mızrak gibi o dümdüz o boy pos Kocalıkta bükülür iki büklüm olur Yay gibi eğilir de iki kat olur. Lale renkli yüz yaşlılıkta safrana döner sararır Aslan gibi güçlüyken tükenir takatsiz kalır. Güreşip bir hiyleyle pehlivanları tuşa getirirken Şimdi yolda yürürken koluna girip yardım ederler Bunlar hep gam alameti, pörsüme nişanesi Gerçek şu ki; bunların her biri ölümün habercisidir.
Fiziki eriyişin panoramik görüntüsünü bu şekilde çizen Hz Mevlânâ (k.s.) hayatını sülûk yolunda geçirip ruhunu diriltip olgunlaştıran ihtiyarları da şu minval üzere vasfederek öğer:
Ancak birinin doktoru Allah (c.)’ın nuru olursa Ona ihtiyarlıktan hararetten bir noksanlık gelmez Onun güçsüzlüğü sarhoşun gevşekliği gibidir. O güçsüzlük te güçlüdür ve Rüstem bile ona haset eder. Ölürse onun kemikleri zevke dalar Bütün varlığı zerre zerre şevk ışığına dalar. Fakat bu nura sahip olmayan kişi Meyvesiz bağdır, güz onu altüst eder.
Hayatında kendini gerçekleştirenler, nura ulaşanlar, yaşlılıkta bile bir tür gençtirler, mezarda zevk içindedirler. Ama olgunluk meyvesini elde edemeyenler, yaşlılıkta güz mevsiminin yıkımına maruz kalırlar. Hz. Mevlânâ (k.s.) bu durumda olan ehl-i hüsranı şöyle vasfeder:
Gülü kalmaz, (yaşlılıkta sadece) dikenleri kalır Saman gibi sararır da mahsûlsüz hale gelir
Allah’a içten bir niyazla seslenen Hz. Mevlânâ (k.s.) hikmet incilerini mana ummanından devşirirken şöyle der:
Allah’ım! O bağın kusuru neydi de O güzelim elbiselerini kaybetti Onun suçu kendini görmesiydi ki bu bir zehirdir. Ey imtihan edilen kişi kendine gel
Bu sözleriyle gençlikte gücüne güzelliğine aldanan, onu fani görmeyen, “Ben”liği besleyen ham ruhlar, yaşlanınca, ödünç süsleri, güzellikleri kaybedince akılları başlarına gelir. Mevlânâ Hazretleri devam eder ve şöyle der:
Onun suçu şu: Süsü püsü hepsi ödünçtür Durum buyken bu elbiseler benimdir diye davaya kalkar Onu (elinden) alalım da yakînen bilsin ki Harman Bizimdir, güzellerse tanesini toplar Bilsin ki bu süs püs ödünçtür Ve O varlık güneşinin bir ışığıdır. O güzellik, kudret, fazilet ve hünerlerin hepsi Güzellik güneşindendir ve bu yana ışığı yansıtmıştır. Güneşin ışığı gidince her duvar Kapkara karanlık halde kalakalır Güzellerin yüzünde insanı hayran eden nur Üç renkli camdan vuran o güneşin ışığıdır. Renk renk camlar bize o nuru çeşit çeşit gösterir Renk renk camlar gidince, o zaman seni renksiz nur hayran eder. Nuru camsız görmeyi adet haline getir de Cam kırılınca (yaşlanınca) kör kalmayasın
Hz. Mevlânâ (k.s.) insanının ömür süresince görülen maddi gelişimiyle birlikte, manevi gelişimini de sağlaması gerektiğini şöyle dile getirir:
Yüzün sararması saçın sakalın ağarması olgunlaşmış aklı müjdeler Yeni sürmüş yeşermiş yapraklarsa meyvenin hamlığına delalet eder.
Ve hayatında olgunluğu elde etmeden yaşlanan kişiler Hz. Mevlânâ (k.s)’nın tabirince şöyle şekillenir:
Bir insan zamanı gelip ihtiyarladığı zaman Hâlâ er olamadıysa adına kocakarı deyiver. Ne sermayesi var, ne değeri var Ne de sermaye kabul edecek bir kabiliyeti O ne hoş, ne de güzel bir şey alır Ne manası vardır ne de anlama liyakati Ne dili var ne kulağı ne aklı var ne gözü Ne kendinde, ne de kendinden geçmiş Ne de düşünceye sahip Ne niyazı var, ne de nazlanacak güzelliği Soğan gibi kat kat katlanmış Her katı kokmuş kokuşmuş
Yazımızı Hz. Mevlânâ (k.s.)’ın yaşlı papazla ilgili bir hikayesiyle bitirerek yaşlılığın, gençlikte elde edilmesi gereken mana diriliğiyle anlam kazanması gerektiğini yeni baştan bir daha tefekkür edelim:
Bir arif-i billah papazın birine sordu -Sen mi daha yaşlısın, sakalın mı? Papaz dedi ki; ben ondan önce doğdum Sakalsız geçirdiğim nice zamanlarım var Arif dedi k: Sakalın ağarmış eski halini terk etmiş Durum buyken sen hâlâ kötü halini terk etmemişsin Sakalın senden önce doğuşa ermiş (aklaşmış) Sense tirit (yeme-içme) sevdasıyla yerinde kalmışsın Hala balçıktan mamul küpteki (çiğ) hamursun Bir ömür ateşli fırındasın ama hala pişmemişsin Heves rüzgarlarıyla başın dönüyor Ama tepelerdeki otlar gibi ayağın toprakta Musa kavmi gibi Tih çölünün tam ortasında Durduğun yerde 40 yıldır kalakalmışsın a adam! Her gün akşama kadar koşup duruyorsun Fakat kendini hala ilk konakta görüyorsun O öküz (Yahudiler gibi) aşık oldukça Şu 300 yıllık uzaklıktan kurtulamazsın Onların da gönüllerinden öküzün hayali çıkmadıkça Boğucu bir girdaba benzeyen o çölde kaldılar Öküzü bırak, zîrâ sen, Allah’tan sonsuz lütuflara ermişsin Nihayetsiz nimetler ihsanlar görmüşsün Öküz tabiatlı olduğun için o nimetlerin hepsi Bu öküzün aşkıyla senin gönlünden gidiverdi.
Ömür zamanın akışıyla olgunluğa katlanarak gitmeli, yoksa yaşlılıkta bir şeyler elde etmek çok güç doğrusu. Zira ihtiyarlıkta zaman sermayesi tükenmiş artık mevsim sonbahara ermiştir.
Gençliğim bir kuş imiş tutamadım Yaşlılık bir yük imiş atamadım. Alıntıdır.