Medineweb Forum/Huzur Adresi - Arapça Dil Bilgisi Genel bir Çalışma

Arapça Dil Bilgisi Tabirleri - Terminolojileri

hemzeharekeli elif (harekesi yoksa uzatan elif’tir)
harf-i meduzatan harf (ler)
harf-i târifisimlerin başına gelen belirtme edatıdır (ال), kelimenin sonundaki tenvini düşürür
marife belirli bir nesneyi gösteren isim (başında harf-i tarif olan isimler, alemler [özel isim], zamirler, ism-i mevsuller, ism-i işaretler, marife isme muzaaf olan isimler)
nekrabelirsiz bir nesneyi gösteren isim (başındaالbulunmayan ve diğer marife şartlarını taşımayan isimlerdir; aynı zamanda adedinin bir tane olduğunu belirtir)
müzekker hakikî veya lafzîerkek varlıklara delalet eden kelimeler
müennes hakikî, lafzî veya semaîdişi varlıklara delalet eden kelimeler
müfred tek varlığa delalet eden isim (cümle olmayıp tek kelimeden ibaret olduğunu da belirtir)
tesniye / müsennaiki varlığa delalet eden isim
cemi‘ ikiden fazla varlığa delalet eden isim
cemi‘ müzekker-i sâlim erkek çoğul (müfred-müzekker kelimenin sonuna ون ilavesiyle yapılır)
cemi‘ müennes-i sâlimdişi çoğul (müfred-müennes kelimenin sonunaآت ilavesiyle yapılır)
cemi’ mükesserkırık çoğul (kelimenin müfredinde değişiklik yapılarak elde edilir)
harf yalnız başına bir manâ ifade etmeyen, isim ve fiille birlikte bir anlamı olan kelime
isim zamana bağlı olmadan kendi başına bir manâsı olan kelime
fiilzamana ve şahsa bağlı olarak bir iş ve oluş bildiren kelime (mazi, muzari/istikbal, emir)
fâil özne (fiil cümlesinde bu adı alır)
mef’ul nesne
mef’ûlün bih düz tümleç
mübtedaözne (isim cümlesinde bu adı alır)
haber mübtedanın durumuna dair bilgi veren kelime, cümle veya şibh cümleler
izâfetisim tamlaması (bir ismin başka bir isme nisbet edilmesi) (muzaaf ve muzaafun ileyh’ten müteşekkildir)
muzaaf tamlanan (başına ال, sonuna tenvin, tesniye veya cemi’ nûn’u almaz)
muzaafun ileyhtamlayan (daima mecrurdur; belirtisiz isim tamlamasında nekra olarak gelir)
meftûhfetha ile harekeli harf
meksûrkesra ile harekeli harf
meczûm sükunlu harf
ref’ / merfû son harfinin harekesi ötre / damme olan kelime (fâil, mübteda, haber...)
nasb / mansub son harfinin harekesi üstün / fetha olan kelime (mef’ûlün bih, hal ...)
cer / mecrur son harfinin harekesi esre /kesra olan kelime (harf-i cer’li isim, m.ileyh...)
cârönüne geldiği ismin sonunu kesralı yapan (harf-i cerler)
şibh-i cümle cümle benzeri (câr ve mecrûr’dan yahut zarftan oluşur)
sıfat / na‘tbir ismi niteleyen kelime
mevsuf / men‘ûtnitelenen kelime
i‘rab kelimenin sonundaki harf ve hareke değişikliği
mu‘rab i’raba tâbi kelime (son harfinde değişiklik kabul eden)
mebnîcümledeki konumu ne olursa olsun, son harfinin harekesi değişmeyen kelime
gayru’l-munsarıfsonuna kesra ve tenvin kabul etmeyen, kesra yerine fetha ile mecrur olan isim (memnû mine’s-sarf da denir)
sarfşekil bilgisi, morfoloji (istenilen manayı elde etmek için kelimenin aldığı şekillerden bahseden ilim dalıdır, sadece isim ve fiil kapsamı alanına girer)
tasrîfçekim (bir kelimenin bir şekilden diğer bir şekle konması)
nahivsöz dizimi, sentaks (kelimenin cümle içindeki durumunu ve bu duruma göre i’rabını inceleyen bilim dalıdır)
belâgat meramın iyi suretle düzgün ve sanatlı sözlerle ifadesi
vasılokurken kelimeler arasında durmayıp, birbirine bağlamak
vakıfokurken durmak, kelimeleri birbirine bağlamayıp ayırmak (kelimenin son harekesi hazfolunur)
ibdâl bir harfin yerine başka bir harf getirmek
idgâmaynı iki harf yan yana gelirse, kolay okuyup yazmak için bu iki harfi bir harf olarak yazıp şeddelemek
izhâr aynı iki harf yan yana geldiğinde şeddelemeden ayırmak
zâidharf kelimeyi meydana getiren kök harflerden başka, çeşitli sebeplerle kelimelere ilave edilen harf /-ler
mutasarrıf çekim kabul eden isim (müfred iken müsenna, cemi‘ yapılabilmesi gibi)
gayr-ı mutasarrıfçekim kabul etmeyen isim
câmidhiçbir kelimeden türememiş isim
müştâkbir fiilden veya başka bir isimden türemiş isim
alem özel isim
ma’lûmişi yapanın belli olduğu, faili zikrolunan fiil
meçhulişi yapanın belli olmadığı fiil
lâzım geçişsiz fiil (failin yaptığı iş kendi üzerinde kalan; kimi, kime, neyi, neye gibi sorulara ihtiyaç hissettirmeyen fiiller) (mef’ulün bih’ini ancak harf-i cer yardımı ile alır)
müteaddîgeçişli fiil (failin yaptığı iş kendi üzerinde kalmayıp başkasına etki eden, yani cümlenin anlamının tamamlanması için nesneye ihtiyaç duyan fiiller) (mef’ulün bih’ini doğrudan doğruya -harf-i cer’siz- alır)
mücerredkök (aslî) harflerinden ibaret olan fiil
mezidkök harflere bazı ekler getirilerek yapılan fiil
gâibüçüncü şahıs (yanımızda ve karşımızda bulunmayan müzekker)
gâibeüçüncü şahıs (yanımızda ve karşımızda bulunmayan müennes)
muhâtabikinci şahıs (kendisiyle konuşulan müzekker)
muhâtabaikinci şahıs (kendisiyle konuşulan müennes)
mütekellim birinci şahıs (konuşan müzekker veya müennes)
sülasi kökü üç harfli fiil
rubai mücerred kökü dört harfli fiil (ilavesiz)
rubai mezid dört harfli (sülasi fiile bir harf ilavesiyle)
humâsî beş harfli (sülasi fiile iki harf / rubai mücerred fiile bir harf ilavesiyle)
sudâsîaltı harfli (sülasi fiile üç harf / rubai mücerred fiile iki harf ilavesiyle)
sahihfiil illet harfi bulunmayan
mu’telfiil illet harfli fiil
ism-i fâiletken sıfat-fiil (fiilden türeyip, işi yapanı gösterir)
ism-i mef’uledilgen sıfat-fiil (fiilden türeyip, yapılan işten etkilenen kişi veya nesneyi gösterir)
ism-i maksûrsonunda elif-i maksûre (ي şeklinde yazılmış elif) bulunan ve sondan bir önceki harfinin harekesi fetha olan isim
ism-i menkûsson harfi يolup, sondan bir önceki harfinin harekesi kesra olan isim
ism-i memdûdson harfi hemze ve bir önceki harfi zâid elif olan isim
sâlim fiilaslî harflerinde illet harfi, hemze ve şeddeli harf bulunmayan fiil
mehmûz fiilaslî harflerinden biri hemzeli olan fiil
muzaaf fiilson iki harfi aynı olup, idgam yapılarak şeddelenmiş fiil
misâl fiilaslî harflerinden birincisi “vav” veya “yâ” olan fiil
ecvef fiilaslî harflerinden ortadaki illet harfi olan (elif, vâv, yâ) olan fiil
nâkıs fiil aslî harflerinden sonuncusu illet harfi olan fiil
lefif fiilaslî harflerinden ikisi illet harfi olan fiil
emirbir işin yapılmasını istemek
nehiybir işin yapılmamasını istemek, yasaklamak (olumsuz emir) (misal: tembellik yapma!)
nefyolumsuzluk (misal: tembellik yapmıyor)
câmid fiil (donuk fiiller) yalnızca bir zamanı veya bir / birkaç şahsı bulunan fiiller
taaccüb fiilleribir şey karşısında duyulan hayret ve şaşkınlığı anlatan camid isimler
masdariş ve oluşu, şahsa ve zamana bağlı olmadan anlatan kelime
sıfat-ı müşebbeheism-i fâil nev’inden olup, türediği fiilin ifade ettiği güzellik, çirkinlik, sakatlık ve kusurluluk gibi sıfatlarda ve bazı duygularda devamlılık ifade eden müştak kelime (genellikle lazım fiilden türetilir)
ism-i tafdîl (üstünlük sıfatı) renk, şekil ve sakatlığa delalet etmeyen, vasıfları ve nitelikleri aynı olan iki şeyi mukayese eden veya bir varlıktaki bir vasfın başka varlıklardan daha üstün olduğunu gösteren isim (fiilden türetilir)
ism-i tasgîr (küçültme ismi) küçüklük ve azlık ifade etmek, sevgi veya hor görmeyi ifade etmek için kullanılan isim (isimden türetilir)
ism-i mensûb bir yere, bir aileye, bir mesleğe, bir din veya mezhebe yahut herhangi bir şeye mensub olmayı bildiren, isimden türeyen ve sonu (mâkabli meksur) “çift yâ”lı isim
ism-i zamanve mekân bir fiilin vukû bulduğu yeri ve zamanı gösteren isim (fiilden türetilir)
ism-i âletâlet ismi (işlediği işi ifade eden fiilden yapılır; müteaddî-sülasî fiilden türetilir)