Avamil
 

İrabı anlamak isteyen herkesin 100 şeyi bilmesi lazımdır. Bu 100 şeyden 60 tanesine AMİL , 30 tanesine MAMUL , 10 tanesine de İRAB denir.

AMİLLER :

Cümle içinde kelimenin son harekesini belirleyen kelimelere AMİL denir. İki kısımdır. A ) lafzi amiller B ) manevi amiller.

Lafzi amiller de 2 kısımdır. 1) semai amiller 2) kıyasi amiller .

SEMAİ LAFZİ AMİLLER : adet olarak 49 tanedirler ve 5 bölüme ayrılırlar.

Semai : bir kaidesi olmayan , araplardan duyulan demektir. Kıyasi : kaidesi olan.
Lafzi : dille söylenen demektir.

A – ( semai lafzi amillerden birincisi ) : bir ismin sonunu cerr ( esre ) eden harflerdir ki bu harflere “ harfi cerr” ve “harfi izafet” denilir. Bunlar 20 tanedirler.

1- (ﺐ ) “ BA” harfidir .

örnek : ﻪﻟﻟﺎﺑ ﺖﻧﻣﺁ (amentu billahi) (ALLAH a inandım) gibi.


2- ( ﻥﻣ ) “ min” harfidir .

örnek : ﺏﻧﺬ ﻝﻛ ﻥﻣ ﺖﺑﺗ ( tubtu min kulli zenbin ) ( bütün günahlardan tövbe ettim) gibi.


3- ( ﻰﻟ ﺇ ) “ ila” harfidir.

Örnek : ﻲﻟﺎﻌﺗ ﻪﻟﻟﺍﻰﻟﺇ ﺖﺑﺗ ( tubtu ilallahi teala ) ( ALLAH TEALA ya tövbe ettim ) gibi.


4- ( ﻥﻋ ) “an” harfidir.

Örnek : ﻢﺍﺭﺣﻟﺍﻥﻋ ﺖﻓﻓﻛ ( kufiftu anilharami ) ( haramdan men edildim) gibi.


5- ( ﻰﻟﻋ ) “a’la” harfidir.

Örnek : ﺐﻧﺫﻣ ﻞﻛ ﻰﻟﻋ ﺔﺒﻮﺗﻠﺍ ﺏﺠﺗ ( tecibu ttevbetu ala kulli muznibin ) ( her günahkar üzerine tövbe etmek vaciptir ) gibi.


6- ( ﻞ ) “lam” harfidir.

Örnek : ﻲﻟﺎﻌﺗ ﻪﻟﻟ ﺪﻳﺒﻋ ﺎﻧﺃ ( ene ubeydun lillahi teala ) ( ben ALLAH TEALA nın – için – kulcağızıyım) gibi.


7- ( ﻰﻔ ) “fi” harfidir.

Örnek : ﺔﻧﺟﻠﺍﻰﻔ ﻊﻳﻂﻣﻠﺍ ( el muti u fi l cennet i ) ( itaat eden cennettedir) gibi.


8- ( ﻚ ) “kaf” harfidir.

Örnek : ﺊﺷ ﻪﻟﺛﻣﻛ ﺲﻳﻟ ( leyse ke mislihi şeyun ) ( O nun benzeri gibi hiçbir şey yoktur ) gibi.


9- ( ﻰﺗﺤ ) “ hatta “ harfidir.

Örnek : ﺖﻭﻤﻟﺍ ﻰﺗﺤ ﻲﻟﺎﻌﺗ ﻪﻟﻟﺍ ﺩﺑﻋﺃ ( a’budu llahe teala hatta l mevti ) (ölüme kadar ALLAH TEALA ya ibadet ederim) gibi.


10-( ﺏﺭ ) “rubbe” harfidir.

Örnek : ﻥﺁﺮﻗﻟﺍ ﻪﻧﻌﻟﻳ ﻞﺎﺘ ﺏﺭ ( rubbe talin yel’anuhu l kuran u) ( nice okuyucular vardır ki kuran onlara lanet eder) gibi.



11-( ﻡﺳﻗﻟﺍ ﻭﺍﻭ ) “ vav” ul gasemi – yemin “vav” ı dır.

Örnek : ﺭﺋﺎﻜﻠﺍ ﻥﻠﻌﻓﺍ ﻻ ﻪﻟﻟﺍﻭ ( vallahi la ef’alenne l kebaire ) ( ALLAH a yemin ederim ki asla büyük günahları yapmayacağım) gibi.



12-( ﻡﺳﻗﻟﺍ ﺀﺎﺘ ) “ ta” ul gasemi – yemin “ta” sı dır.

Örnek : ﺽﺋﺍﺭﻔﻠﺍ ﻥﻠﻌﻓﻷ ﻪﻟﻟﺎﺗ ( tallahi le ef’alenne l feraida) ( ALLAH a yemin ederim ki elbette farzları yapacağım) gibi.



13-( ﺎﺸﺎﺣ ) “haşa” harfidir.

Örnek : ﻢﻠﺎﻌﻠﺍ ﺎﺸﺎﺣ ﺲﺎﻧﻠﺍ ﻚﻠﻫ ( heleke n nasu haşa l alimi ) ( alimler hariç , insanlar helak oldu ) gibi.


14-( ﻼﺧ ) “ hala” harfidir.

Örnek : ﻪﻣﻠﻌﺒ ﻞﻣﺎﻌﻠﺍ ﻼﺧ ﻥﻭﻣﻠﺎﻌﻠﺍ ﻚﻠﻫ ( heleke l alimune hala l amili bi ilmihi ) ( ilmiyle amel edenler hariç , alimler helak oldu) gibi.


15-( ﺍﺩﻋ ) “ada” harfidir.

Örnek : ﺺﻠﺧﻣﻠﺍ ﺍﺩﻋ ﻥﻭﻟﻣﺎﻌﻠﺍﻚﻠﻫ ( heleke l amilune ada l muhlısi ) ( ihlaslılar hariç , amel edenler helak oldu) gibi.


16-( ﺫﻣ ) “muz” harfidir.

Örnek : ﻍﻭﻟﺒﻠﺍ ﻢﻭﻴ ﺫﻣ ﻪﺗﻟﻌﻓ ﺏﻧﺬ ﻝﻛ ﻥﻣ ﺖﺑﺗ ( tubtu min kulli zenbin fealtuhu muz yevmi l buluği ) ( buluğa erdiğim günden beri yapmış olduğum bütün günahlardan tövbe ettim ) gibi.


17-( ﺫﻧﻣ ) “munzu” harfidir.

Örnek : ﻍﻭﻟﺒﻠﺍ ﻢﻭﻴ ﺫﻧﻣ ﺓﻭﻠﺼﻠﺍﺏﺠﺗ ( tecibu s salatu munzu yevmi l buluği ) ( buluğa erilen günden itibaren namaz farz olur) gibi.


18-( ﻻﻭﻟ ) “levla” harfidir. Kendisine bir zamir bitiştiği zaman harfi cerr olur.

Örnek : ﺲﺎﻧﻠﺍ ﻚﻠﻬﻠ ﻪﻟﻟﺍ ﺔﻣﺤﺭﺎﻳﻙﻻﻭﻟ ( levlake ya rahmetallahi leheleke n nasu ) ( ey ALLAH ın rahmeti , sen olmasaydın elbette insanlar helak olurdu ) gibi.


19-( ﻪﻣﻳﻜ ) “keyme” harfidir. “key” , niçin manasındadır. İstifham “ma” sına dahil olduğunda harfi cerr olur.

Örnek : ﺖﻳﺻﻋ ﻪﻣﻳﻜ ( keyme asayte ) ( niçin – neden asi oldun ) gibi.


20-( ﻞﻌﻠ ) “lealle” harfidir. Ukeyl kabilesinin lugatında harfi cerr olarak geçer.

Örnek : ﻰﺑﻭﻧﺫ ﺭﻓﻐﻴ ﻪﻟﻟﺍ ﻞﻌﻠ ( leallallahi yağfiru zunubi ) ( umulur ki ALLAH günahlarımı bağışlar ) gibi.

Cvp: Avamil
 

Cvp: Avamil
 

B – ( semai lafzi amillerden ikincisi ) : İsmini nasb (fetha- üstün) , haberini ref’a ( zamme- ötre) yapan harflerdir. Bunlar 8 tanedir.


1- ( ﻥﺇ ) “ inne “ harfidir.

Örnek : ﺊﺷ ﻞﻛ ﻡﻟﺎﻋﻰﻟﺎﻌﺗ ﻪﻟﻟﺍ ﻥﺇ ( inne llahe teala alimu kulli şeyin ) ( şüphesiz ALLAH TEALA her şeyi bilendir) gibi.


2- ( ﻥﺃ ) “enne” harfidir.

Örnek : ﺊﺷ ﻞﻛ ﻰﻟﻋﺭﺩﺎﻗ ﻰﻟﺎﻌﺗ ﻪﻟﻟﺍ ﻥﺃ ﺪﻗﺗﻋﺍ ( a’tegidu enne llahe teala gadirun ala kulli şeyin ) ( muhakkak ALLAH TEALA nın her şeye kadir olduğuna inanıyorum) gibi.



3- ( ﻥﺄﻜ ) “keenne” harfidir.

Örnek : ﺭﺎﻧ ﻢﺍﺭﺣﻠﺍ ﻥﺄﻜ ( keenne lharame narun ) ( sanki haram ateştir) gibi.



4- ( ﻥﻜﻠ ) “lakinne” harfidir.

Örnek : ﺯﺋﺎﻓ ﻡﻠﺎﻌﻠﺍ ﻥﻜﻠ ﻞﻫﺎﺟﻠﺍ ﺯﺎﻓ ﺎﻣ ( ma fazel cahilu lakinne l alime faizun) ( cahil kurtulamadı lakin alim kurtulur) gibi.


5- ( ﺖﻴﻟ ) “leyte” dir.

Örnek : ﺪﺣﺍ ﻞﻛﻟ ﻖﻭﺯﺭﻣ ﻡﻠﻌﻠﺍ ﺖﻴﻟ ( leyte l ilme merzugun li kulli ehadin ) ( keşke , herkes ilimle rızıklanmış olsaydı) gibi.


6- (ﻞﻌﻠ ) “ lealle “ dir.

Örnek : ﻰﺑﻧﺫ ﺭﻓﺎﻏ ﻪﻟﻟﺍ ﻞﻌﻠ ( lealle llahe ğafiru zenbi) ( umulur ki ALLAH günahımı bağışlar) gibi.

Bu 6 tanesine , “ fiile benzeyen harfler” denilir.


7- ( ﻻﺇ ) “ illa “ dır. İstisna-i munkatı’ için olan ﻻﺇ dır .Örnek :

ﺎﻬﻧﻤ ﺔﺑﺭﻗﻣ ﺔﻋﺎﻁﻠﺍ ﻻﺇ ﺔﻧﺠﻠﺍﻥﻋ ﺓﺩﻌﺑﻣ ﺔﻳﺻﻌﻣﻠﺍ ( el ma’sıyyetu muba’idetun an il cenneti illa ttaate mugarribetun minha )
( günah cennetten uzaklaştırıcıdır, ancak itaat ona- cennete yaklaştırıcıdır) gibi.

(Müstesna i munkatı : الا ve kardeşleriyle topluluktan çıkartılmadığı halde bunlardan sonra gelendir.ما جائني القوم الا حمارا . müstesna i munkatı da لكن manası vardır.o zaman örnek ما جائني القوم لكن حماراجاء olur. Muğni....)


8 - ( ﻻ ) “ la “ dır. Nefyul cins içindir ; cinsindenden olan bütün fertlerden hükmü kaldıran “la” dır.

Örnek : ﺯﺋﺎﻓ ﺭﺷ ﻞﻋﺎﻓﻻ ( la faaile şerrin faizun ) (hiçbir şerr işleyen kurtulamaz. )

Cvp: Avamil
 

C – ( semai lafzi amillerden üçüncüsü ) : ismini ref’a ,haberini nasb eden harflerdir. Bunlar 2 tanedir ve bunlara ﺲﻳﻟ (leyse) ye benzeyen denir. Çünkü ﺲﻳﻟ (leyse) manasındadırlar.


1- ( ﺎﻣ ) “ ma” .

örnek : ﻥﺎﻜﻣﺑ ﺎﻧﻜﻣﺘﻣ ﻪﻠﻠﺍﺎﻣ ( ma llahu mütemekkinen bi mekanin ) ( ALLAH (c.c.) , her hangi bir mekanda yerleşik değildir - olmadı)


2- ( ﻻ ) “ la “ .


örnek : ﻪﻠﻠ ﺎﻬﺑﺎﺷﻣ ﺊﺷ ﻻ ( la şey un müşabihen lillahi teala ) ( Allah Teala ya benzeyen bir şey olmadı )

NOT : ﻻ harfi için verilen örnek uygun değildir. Kitabın aslına bağlı kalmak için örnekleri değiştirmiyoruz. Çünkü burada leyse ye benzeyen “la” değil , cinsinden hükmü nefyeden “la” kullanılmalıdır . ikisinin arasında bariz farklar vardır. Yani leyse ye benzeyen “la” ile cinsten hükmü nefyeden “la” arasında.

( MA leyse ye daha kuvvetli benzediği için( 1- hem olumsuzluk için hemde şimdiki halin olumsuzluğu için kullanılır. 2- haberine “ba” bitişir.
( ما زيد بمنطلق ) leyse gibi hem marifede hem de nekirede amel eder.
ما زيد منطلق - لارجل خيرأ منك

LA daha az benzediği için , ( 1- sadece olumsuzluk içindir.şimdiki halin olumsuzluğu için kullanılmaz.2- haberine “ba” bitişmez.) sadece nekirede amel eder. لارجل أفضل منك

Leyse ye benzeyen LA ile cinsi nefyeden LA arasındaki fark açıktır.
a) lafzen amelleri zıttır.
b) manen ise , cinsini nefyeden LA da recul cinsinden hiç kimse senden daha faziletli değildir, leyse ye benzeyen LA da ise başka biri senden faziletli olabilir manası vardır… şerhul muğni kitabı...)

D – ( semai lafzi amillerden dördüncüsü ) : Fiili muzariyi nasb eden harflerdir ki 4 tanedirler.

1- ( ﻥﺃ ) “ en” harfidir. Cümleyi mastara çevirir. Örnek : ﻰﻟﺎﻌﺗ ﻪﻟﻟﺍﻊﻳﻁﺍ ﻥﺃ ﺏﺣﺍ ( uhibbu en utiia llahe teala) ( Allah Teala ya itaat etmemi severim) .


2- ( ﻥﻠ ) “ len “ harfidir. Tekidi nefyi istikbal ,yani gelecek zamanın kuvvetli olumsuzluğu içindir. Örnek : ﻥﻳﺭﻓﺎﻜﻠﻟ ﻰﻟﺎﻌﺗ ﻪﻟﻟﺍ ﺭﻔﻐﻳ ﻥﻠ ( len yağfira llahu teala lil kafirine ) ( Allah Teala , asla kafirleri bağışlamayacaktır)


3- ( ﻰﻜ ) “ key “ harfidir. Sebep bildirir. Örnek : ﻡﻠﻌﻠﺍﻝﺻﺤﺍ ﻰﻜ ﺭﻤﻌﻠﺍ ﻞﻭﻁ ﺏﺣﺍ ( uhibbu tuulel umri key uhassıle l ilme ) ( ilim tahsil edebilmem için ömrün uzun olmasını severim)


4- ( ﻥﺫﺇ ) “ izen “ harfidir. Örnek : ( “Allah Teala ya itaat ediyorum” diyen kimseye cevaben söylediğin şu cümle gibi)

ﺔﻧﺟﻠﺍ ﻞﺧﺪﺘﻥﺫﺇ ( izen tedhule l cennete ) ( o halde – öyleyse cennete girersin).

E – ( semai lafzi amillerden beşincisi ) : Fiili muzariyi cezm eden harflerdir ki bunlar 15 tanedir.


1- ( ﻡﻟ ) “ lem” harfidir.

Örnek : ﺩﻠﻭﻳ ﻢﻟ ﻭ ﺩﻠﻴ ﻡﻟ ( lem yelid ve lem yuled) ( doğurmadı ve doğurulmadı) .


2- ( ﺎﻣﻟ ) “ lemma” harfidir.

Örnek : ﻯﺭﻤﻋ ﻊﻓﻧﻳ ﺎﻣﻟ ( lemma yenfa’ umri) ( henüz ömrüm fayda vermedi).

3- ( ﺭﻣﻷﺍﻢﻻ ) “ emir lam ı” dır.

Örnek : ﺎﺣﻠﺎﺼ ﻼﻤﻋ ﻞﻣﻌﻴﻟ ( li ya’mel amelen salihan) ( salih amel yapsın).

4- ( ﻻ ) “ nehy lam ı “ dır.

Örnek : ﺐﻧﺫﺗ ﻻ ( la tuznib) ( günah işleme).

Bu dört tanesi sadece bir fiili muzariyi cezm ederler.


5- ( ﻥﺇ ) “ in “ harfidir.

Örnek : ﻚﺒﻭﻧﺫ ﺭﻓﻐﻳ ﺏﺗﺗ ﻥﺇ ( in tetub yuğfer zunuubuke) ( eğer tövbe edersen günahların bağışlanır).

6- ( ﺎﻣﻬﻣ ) “ mehma “ dır.

Örnek : ﻪﻧﻣ ﻞﺋﺳﺗ ﻞﻌﻓﺘ ﺎﻣﻬﻣ ( mehma tef’al tus’el minhu ) ( her ne yaparsan ondan sorulursun).

7- ( ﺎﻣ ) “ ma “ dır.

Örnek : ﻰﻟﺎﻌﺗ ﻪﻟﻟﺍ ﺩﻧﻋ ﻩﺩﺠﺗ ﺮﻳﺨ ﻥﻣ ﻞﻌﻓﺘ ﺎﻣ ( ma tef’al min hayrin tecid hu ind allahi teala) ( hayır olarak ne yaparsan , ALLAH teala yanında onu bulursun).

8- ( ﻥﻣ ) “ men “ dir.

Örnek : ﺎﻴﺠﺎﻧ ﻦﻜﻳ ﺎﺣﻠﺎﺼ ﻼﻤﻋ ﻞﻣﻌﻴ ﻥﻣ ( men ya’mel amelen salihan yekun naciyen) ( kim salih amel yaparsa o kurtulan olur).

9- ( ﻥﻴﺃ ) “ eyne “ dir.

Örnek : ﺖﻮﻣﻠﺍ ﻚﻜﺭﺩﻳ ﻥﻛﺘ ﻥﻴﺃ ( eyne tekun yudrikkel mevtu) ( nerede olursan ol ölüm sana yetişir).

10- ( ﻰﺗﻣ ) “ meta “ dır.

Örnek : ﻚﻟﻬﺗ ﺩﺴﺤﺘ ﻰﺗﻣ ( meta tahsud tuhlik) ( ne zaman hased edersen helak olursun ) .

11- ( ﻰﻧﺃ ) “ enna “ dır.

Örnek : ﻰﻟﺎﻌﺗ ﻪﻟﻟﺍ ﻚﻣﻠﻌﻳ ﺏﻧﺫﺗ ﻰﻧﺃ ( enna tuznib ya’lemkallahu teala) ( nerede günah işlersen işle Allah Teala seni bilir).

12- ( ﻯﺃ ) “ eyyu” dur.

Örnek : ﻰﻟﺎﻌﺗ ﻪﻟﻟﺍ ﻪﺿﻐﺒﻴ ﺭﺒﻛﺗﻳ ﻢﻟﺎﻋﻯﺃ ( eyyu alimin yetekbber yubğizhullahu teala) ( hangi alim kibirlenirse Allah Teala o alime gazaplanır).

13- ( ﺎﻣﺛﻳﺣ ) “ haysuma “ dır.

Örnek : ﻙﻟﻌﻓ ﺏﺗﻜﻴﻝﻌﻓﻳ ﺎﻣﺛﻳﺣ ( haysuma yef’al yukteb fi’luke) ( her nerede yaparsan , amelin (fiilin) yazılır).


14- ( ﺎﻣﺫﺇ ) “ iz ma “ dır.

Örnek : ﻚﺗﺒﻭﺘ ﻝﺒﻗﺗ ﺏﺗﺗ ﺎﻣﺫﺇ ( izma tetub tugbel tevbetuke) ( ne zaman tövbe edersen tövben kabul olur).

15- (ﺎﻣﺍﺫﺇ ) “ iza ma “ dır.

Örnek : ﺲﺎﻧﻠﺍﺭﻳﺧ ﻥﻜﺗ ﻚﻣﻟﻌﺒ ﻝﻣﻌﺗﺎﻣﺍﺫﺇ ( izama ta’mel tekun hayrennasi) ( ilminle amel ettiğin zaman – ne zaman ilminle amel edersen , insanların en hayırlısı olursun).

Bu son 11 tanesi 2 fiili muzariyi cezm ederler. Birincisine şart, ikincisine ceza denir.

Cvp: Avamil
 

LAFZİ AMİLLERDEN İKİNCİSİ KIYASİ AMİLLERDİR .

Kıyasi Lafzi Amiller 9 tanedir.

1- KIYASİ LAFZİ AMİLLERDEN BİRİNCİSİ : Genel anlamda Fiil dir. Her fiil ref’ eder, nasb eder. ( failini veya naibi failine ref’ eder , mefulünü nasb eder.) . örnek : ﺊﺸ ﻝﻛ ﻰﻟﺎﻌﺗﻪﻟﻟﺍ ﻕﻟﺧ ( halagallahu teala kulle şeyin) ( Allah Teala her şeyi yarattı).

Halaka : müteaddi fiildir. Müteaddi fiil hem fail hem de meful alır.
Allah : faildir. Son harekesi bundan dolayı ÖTRE dir. Çünkü fiil ,bunu ref’ etmiştir.
Kulle şeyin : izafet terkibi olarak mefuldür. Muzaf olan kulle nin son harekesini ÜSTÜN yapmıştır.

Örnek : ﻻﻭﺯﻧ ﻥﺁﺭﻗﻟﺍ ﻞﺯﻧ ( nezelel kuranu nuzuulen) ( kuran inmekle indi.)

Nezele : lazım fiil.
Kuran : faildir , bundan dolayı son harekesi ÖTRE dir.
Nuzulen : mefulu mutlaktır , bundan dolayı son harekesi ÜSTÜN dür.

Her fiil için ÖTRELİ (fail , naibi fail , isim ) bir kelime lazımdır. Eğer bu ötreli kelimeyle kelam tamamlanıyorsa böyle fiile TAM FİİL denir.
Örnek : ﻰﻟﺎﻌﺗ ﻪﻟﻟﺍ ﻡﻟﻋ ( alime llahu teala) ( Allah Teala bildi , bilir).

Ötreli kelimeyle kelam tamamlanmıyorsa bilakis mansub (harekesi üstün) bir habere ihtiyaç duyuyorsa böyle fiillere NAKIS FİİL denir.
Örnek : ﺎﻣﻳﻜﺣﺎﻣﻴﻠﻋ ﻰﻟﺎﻌﺗ ﻪﻟﻟﺍ ﻥﺎﻜ ( kane llahu teala alimen hakimen) (Allah Teala , alim ve hakim dir.) -


ﺏﺍﺫﻌﻟﻟ ﺎﻗﺣﺘﺴﻣ ﻰﺻﺎﻌﻠﺍ ﺭﺎﺻ ( sare l aasıı mustehıggen lil azabi ) (asi azabı hakeden oldu)

ﻰﻟﺎﻌﺗ ﻪﻟﻟﺍﻥﻣ ﺍﺪﻴﻌﺒ ﺏﻧﺫﻣﻠﺍ ﻞﺍﺯﺎﻣ ( ma zale l muznibu beiiden minallahi teala) ( günah işleyen Allah Teala dan uzak olmaya devam etti)

ﻥﺪﺒﻟﺍﻲﻓ ﻼﺧﺍﺩ ﺡﻮﺭﻠﺍ ﻢﺍﺩﺎﻣ ﺔﺑﻭﺗﻟﺍ ﻝﺑﻗﺘ ( tugbelu t tevbetu ma dame r ruhu dahilen fi l bedeni) ( ruh bedenin içinde olduğu sürece tövbe kabul edilir)

ﺎﻣﺴﺠ ﻰﻟﺎﻌﺗ ﻪﻟﻟﺍ ﺲﻴﻟ ( leyse llahu teala cismen) ( Allah Teala cisim değildir – olmadı )


(ﻥﺎﻜ - ﺭﺎﺻ - ﻞﺍﺯﺎﻣ - ﻢﺍﺩﺎﻣ - ﺲﻴﻟ - Bunlar nakıs fiillerdir , nakıs fiiller ismini ref’ , haberini nasb ederler. Tam fiiller ; fail meful alırlar.)

2- KIYASİ LAFZİ AMİLLERDEN İKİNCİSİ : İsmi Fail dir. Malum fiilinin ameli gibi amel yapar.

Örnek : ﻪﻟﻣﻋ ﻩﺩﺴﺣ ﻕﺭﺣﻤ ﺪﻮﺴﺣ ﻝﻜ ( kullu hasudin muhrigun haseduhu amelehu ) ( her hasetçinin hasedi amelini yakar)


3- KIYASİ LAFZİ AMİLLERDEN ÜÇÜNCÜSÜ : İsmi Meful dür. Meçhul fiili gibi amel eder. Örnek : ﻪﺗﺒﻮﺗ ﻞﻭﺑﻗﻣ ﺐﺋﺎﺘ ﻝﻛ ( kullu taibin magbulun tevbetuhu) ( her tövbe eden ki tövbesi kabul edilmiştir)


4- KIYASİ LAFZİ AMİLLERDEN DÖRDÜNCÜSÜ : Sıfat – ı Müşebbehe dir. Kendi fiili gibi amel eder. ( kendi malum fiili gibi amel eder demedi çünkü sıfatı müşebbehe lazım fiillerden gelir, lazım fiillerden ise meçhul gelmez)

Örnek : ﺎﻬﺑﺍﻭﺛ ﻥﺴﺣ ﺓﺩﺎﺑﻌﻟﺍ ( el ibadetu hasenun sevabuha) ( ibadet , sevabı gözel olandır) ﺎﻬﺒﺍﺫﻋ ﺢﻳﺑﻗ ﺔﻳﺻﻌﻣﻠﺍ ( el ma’sıyetu gabihun azabuha) ( günah , azabı çirkin olandır)
[HR]

5- KIYASİ LAFZİ AMİLLERDEN BEŞİNCİSİ : İsmi Tafdil dir. Kendi fiilinin ameli gibi amel yapar.

Örnek : ﻡﻟﺎﻌﻠﺍﻰﻓ ﻪﻧﻣ ﻡﻟﺣﻟﺍ ﻪﻴﻓ ﻥﺴﺣﺃ ﻞﺠﺮ ﻥﻣ ﺎﻣ ( ma min reculin ahsene fiihil hilmu minhu fil aalimi) ( alimde olan hilm- yumuşaklıktan daha güzel bir yumuşaklık hiçbir kimsede olmamıştır.)


6- KIYASİ LAFZİ AMİLLERDEN ALTINCISI : Mastar dır. Kendi fiilinin ameli gibi amel yapar.

Örnek : ﺎﻣﻫﺭﺩ ﺍﺭﻳﻗﻓ ﻩﺩﺒﻋ ﻪﻟ ﺀﺎﻁﻋﺇ ﻰﻟﺎﻌﺗ ﻪﻟﻟﺍ ﺏﺣﻳ ( yuhibbu llahu teala i’taaen lehu abduhu fagiren dirhemen) ( Allah Teala , kulunun kendisi için fakire para vermesini sever)


7- KIYASİ LAFZİ AMİLLERDEN YEDİNCİSİ : Muzaf isim dir. Cerr , ameli yapar : muzafu ileyhin son harekesini ESRE yapar.

Örnek : ﺭﻴﺧ ﻰﻟﺎﻌﺗ ﻪﻟﻟﺍ ﺓﺪﺎﺑﻋ ( ibadetullahi teala hayrun) ( Allah Teala ya ibadet etmek hayırdır.-hayırlı bir iştir)


8- KIYASİ LAFZİ AMİLLERDEN SEKİZİNCİSİ : Tam Mübhem İsim dir. Nasb , ameli yapar. Kelimenin sonunu ÜSTÜN yapar.

Örnek : ﺔﻌﻜﺭ ﻥﻭﺭﺷﻋ ﺢﻴﻭﺍﺭﺗﻠﺍ ( etteraviihu işrune rek aten) ( teravih rekat olarak 20 dir – teravih 20 rekattır)


9- KIYASİ LAFZİ AMİLLERDEN DOKUZUNCUSU : Ma’na Fiili dir. Kendisinden fiil manası anlaşılan her kelime manayı fiildir.

Örnekler : ﻰﻟﺎﻌﺗ ﻪﻟﻟﺍ ﻥﻤ ﺏﻧﺫﻣﻠﺍ ﺖﺎﻬﻴﻫ ( heyhate l muznibu minallahi teala) ( günah işleyen Allah Tela dan uzak oldu) ﺖﺎﻬﻴﻫ = ﺩﻌﺒ (beude – uzak oldu) (fiili mazi manasında)

ﺎﺒﻧﺫ ﻚﺍﺭﺗ ( teraki zenben) ( günahı terket) ﻚﺍﺭﺗ = ﻚﺭﺗﺃ ( utruk – terket manasındadır) ( emri hazır manasındadır)

ﺔﺣﺍﺭ ﺎﻴﻧﺩﻠﺍﻰﻓ ﺎﻣ ( ma fiddunya rahatun) (dünyada rahat – hasıl olmamıştır- lık yoktur) zarfı mustakarr dır.
ﺎﻴﻧﺩﻠﺍﻰﻓ ﺎﻣ = ﺎﻴﻧﺩﻠﺍﻰﻓ ﻞﺻﺤ ﺎﻣ

ﻪﻗﻟﺧ ﺎﻴﺪﻣﺣﻣ ﻥﻭﻜﻴ ﻥﺃ ﻢﻟﺎﻌﻠﻠ ﻰﻐﺑﻧﻳ ( yenbaği lilalimi en yekune muhammediyyen huluguhu) ( alimin ahlakının Muhammedi olması gerekir) ( ismi mensub da manayı fiildendir)



Lafzi amiller bu kadardır.

MANEVİ AMİLLER : Dille söylenmeyip amel edenler 2 tanedir.


1- MÜBTEDA – HABER i ref’ edendir. Örnek : ﻪﻠﻠﺍﻞﻭﺴﺭﺩﻣﺣﻣ ( muhammedun resulullahi) ( Muhammed s.a.v.s. Allah ın elçisidir.)


2- FİİLİ MUZARİ yi ref’ edendir. Örnek : ﺏﺋﺎﺘﻟﺍ ﻰﻟﺎﻌﺗ ﻪﻟﻟﺍ ﻢﺣﺭﻳ ( yerhamullahi teala ttaaibe) ( Allah Teala tövbe edene merhamet eder).

Cvp: Avamil
 

MA’MUL



Kitabın birinci kısmı AMİLLER hakkındaydı ,yukarıda bahsedildi. Kitabın ikinci kısmı isme MA’MULLER hakkındadır. Amillerin , amel ettikleri kelimelere MA’MUL denilir. İki kısımdır.
A ) asli mamuller
B ) tabi mamuller : irabı tabi olduğu kelimenin irabı gibi olanlar.

ASLİ MAMULLER de 4 çeşittir.

a) merfu’ olanlar
b) mansub olanlar
c) mecrur olanlar
d) meczum olanlar ki bu sadece fiillerde ( fiili muzari )olur.


a) MERFU OLANLAR : 9 tanedir.

1- FAİL dir. Örnek : ﺏﺋﺎﺘﻟﺍ ﻰﻟﺎﻌﺗ ﻪﻟﻟﺍ ﻢﺣﺭ ( rahime llahu teala ettaibe) ( Allah Teala tövbe edene merhamet etti).

2- NAİBİ FAİL dir. Örnek : ﺏﺋﺎﺘﻟﺍﻢﺣﺭ ( ruhime ttaibu) ( tövbe edene merhamet edildi)

3- 4- MÜBTEDA HABER dir. Örnek : ﺀﺎﻴﺒﻧﻷﺍﻢﺘﺎﺧ ﺩﻣﺣﻣ ( muhammedun hatemul enbiyaai) ( Muhammed s.a.v.s. peygamberlerin sonuncusudur.)

5- ﻥﺎﻜ ve kardeşlerinin – benzerlerinin ismi dir.

Örnek : ﺎﻣﻳﻜﺣ ﺎﻣﻴﻠﻋ ﻰﻟﺎﻌﺗ ﻪﻟﻟﺍ ﻥﺎﻜ ( kane llahu teala alimen hakimen) (Allah Teala , alim ve hakim dir.)

6- ﻥﺇ “ inne” babının haberi dir.

Örnek : ﻖﺤ ﺙﻌﺑﻠﺍ ﻥﺇ ( inne l ba’se haggun ) ( muhakkak ki ölümden sonra diriliş gerçektir ).

7- Nefyul cins için olan ( ﻻ ) “ la “ nın haberi dir.

Örnek : ﻞﻭﺑﻗﻣ ﺀﺍﺭﻣ ﻞﻣﻋ ﻻ ( la amele murain magbulun) ( hiçbir riyakarın ameli makbul değildir - kabul edilmez)

8- Leyse ye benzeyen ﺎﻣ ve ﻻ nın ismi dir.

Örnek : ﻡﻟﺎﻌﻠﻠ ﺎﻗﺋﻻ ﺭﺑﻛﺘﻠﺍ ﺎﻣ ( ma ttekebburu laigen lil alimi) ( kibirlenmek alime yakışmaz)

ﻻﻼﺣ ﺩﺴﺤ ﻻ ( la hasedun halalen) ( hased helal değildir)


9- başında CEZMEDENLER ve NASBEDENLER bulunmayan fiili muzari dir. Örnek : ﻊﺿﺍﻭﺗﻠﺍﻰﻟﺎﻌﺗ ﻪﻟﻟﺍ ﺏﺣﻳ (yuhibbu llahu teala ettevazua) ( Allah Teala tevazuyu sever)

Cvp: Avamil
 

selamun aleyküm

biliyorsunuzdur iki tane avamil var. imam birgivinin ve imam cürcaninin
burada nakledilen avamil birgividir.
ikisi arasındaki fark şu.
birgivi avamili amil mamul iğrab olarak alim işliyor( 60 amil, 30 mamul, 10 iğrab )
avamil cürcani ise sadece amili 100 olarak alıp açıklıyor.

muhabbetle...