Zayıf Hadisle Amel Edilir mi?
 

Prof. Dr. İsmail Lütfi Çakan
Hadis Usulü adlı kitabından...

Zayıf hadisle amel edilir mi?

Hemen hemen her çeşidinde birer misal verdiğimiz zayıf hadislerle ilgili iki önemli nokta daha bulunmaktadır. Zayıf Hadis rivayet etmek, zayıf hadisle amel etmek.. Biz burada zayıf hadis ile amel etmek konusundaki görüşleri, -özetle- değerlendirmek istiyoruz.

Ne var ki bundan önce "zayıf hadis" teriminin hadis tarihi içinde geçirdiği bir gelişmeye işaret etmek yerinde olacaktır. Tirmizi (v. 279/892)'ye gelinceye kadar hadisler genelde Sahih ve Sakim (zayıf) diye iki gruba ayrılırdı. Zayıf hadisler de "terkedilmiş" (metruk), "terk edilmemiş" (gayr-i metruk) olmak üzere iki kısımda değerlendirilirdi. Tirmizi'den sonra Sahih ile Zayıf arasına bir de Hasen terimi girdi. "Terk edilmeyen zayıf hadisler", hasen terimiyle "zayıf"'lar arasından ayrılmış oldu. O halde Tirmizi'den önce yaşamış bir hadisçinin dilindeki zayıf hadis teriminin Hasen hadisleri de içine aldığı dikkatten uzak tutulmamalıdır.

Zayıf hadis ile amel meselesinde üç ayrı görüş vardır :

- Zayıf Hadisle asla amel olunmaz.
- Zayıf Hadisle her konuda mutlak olarak amel olunur.
- Amellerin faziletleri konusunda özel şartlarına bağlı olarak amel olunur.

Bu üçüncü görüşte söz konusu olan şartları da İbn Hacer (v. 852/1448) şöyle belirtmektedir :

- Yalancı birinin yalnız başına rivayet etmiş olması gibi şiddetli bir zayıflık taşımamalı.

- Kendisiyle amel olunan umumi ve asli bir hükmün ihatası altına girmeli.

- Amel edilirken o hadisin sabit olduğuna inanılmamalı, aksine ihtiyaten amel edildiği bilinmelidir.

Görüldüğü gibi üçüncü görüş ve ona bağlı bu şartlar, dini konuların arasında tahlile dayalı bir ayırımı da beraberinde getirmektedir. Böylesi bir ayrıma taraftar olmayanlar ve zayıf hadisle amel edilemeyeceğini savunanlar da dün olduğu gibi bugünde bulunmaktadır. [66]

Toptan redd taraftarı olmayanlar ise daha mutedil ve daha ilmi bir yol tutmuş gibidirler. Bu görüştekilerin düşünceleri ise şöyle özetlenebilir :

Iraki, terğib - terhib, kıssalar ve faziletler gibi ahkam ve akaid konuları dışında kalan mevzularda uydurma olmayan haberlerin, zayıflığına işaret edilmeden bile nakledilebileceği kanaatinde olanlardan bahsetmekte, ancak ahkam-ı şer'iyye ve akaid gibi konularda kimsenin böyle bir hoşgörüye sahip bulunmadığını belirtmektedir.

Nevevi (v. 676/1277), "hadis uleması, fakihler ve daha başkalarının faziletler, terğib-terhib gibi konularda zayıf hadisle uydurma olmamak şartıyla -amel etmek müstehabtır; ancak, helal haram, alış-veriş, nikah-talak v.b ahkamda sadece sahih ve hasen hadisle amel olunur" görüşünde olduklarını belirtmektedir.

İbnu'l-Hümam (v.861/1457), "zayıf hadisle müstehablık sabit olur" görüşündedir. Sehavi (v. 902/1496) de şartları dahilinde faziletler hakkında zayıf hadisle amel edileceği konusunda cumhurun ittifakının bulunduğu görüştedir.

Ahmed bin Hanbel ve Ebu Davud es-sicistani'ye izafe edilen bir görüşe göre de "başka hadis bulunmadığı takdirde ahkama ait meselelerde zayıf hadisle amel edilir". [67]

Sonuç olarak, zayıf hadisle amel konusunda ulemanın farklı görüşleri paylaştıkları görülmektedir. Zayıf hadisle amel etmeyi mutlak olarak men edenlerin görüşü zayıf bir görüştür. Mutlak olarak caiz görenlerin görüşü de işi iyiden iyiye gevşetmek (tevessü') demektir. Belli bir kısımlara ayırıp belli şartlara bağlı olarak amel edilebileceğini söyleyenlerin görüşü ise orta ve doğru bir görüştür. [68]

Kaynaklar :

[66] Suphi Salih'in konuya ait görüşleri için bk: hadis ilimleri ve ıstılahları (trc, M.Y.Kandemir) s. 178
[67] Bk : A. Naim, Tecrid Tercemesi (mukaddime) , 343
[68] Leknevi, el-ecvibetü'l-fadıle, s.58