Hükümlerin değişmesinde ölçü
 

"Mecmûat'ül-hakayık" adlı kitabtan alınan ve "Zamanların değişmesi ile hükümlerin değişmesi inkâr olunamaz" şeklinde dilimize aktarılan bir hukuk kaidesini, bazı kimseler, ya gaflet ve cehaletlerinden, veya İslâma dost olmayışlarından, kendi arzuları istikametinde sündürüp zorlamaktadırlar Cahilâne bir teârüf edası içinde, zamanın şartlarını ve karşılaşılan zorlukları ileri sürerek ve bu kaideyi numarasız gözlük gibi her meseleye teşmil ederek fetva vermekte ve ahkâm kesmek tedirler
Âyet ve hadisle hükme bağlanmış bir meselede ictihada bile mesâğ bulunmazken, karakûşî usullerle hüküm vermeye asla müsade yoktur Yukarıda belirtilen kaide, sadece örf ve âdet kabilinden olan şeylerle sınırlıdır (1) Bu sebeple, âyet ve hadisle sabit olmayan küllî hükümlerden bulunmayan bir takım cüzî hükümler zamanın değişmesi ile değişebilir (2) Mesela çok eski zamanlarda, namaz vakitlerinin ha-ricinde, camilerin kapıları kilitlenmezdi Zamanın geçmesi ile hırsızlık vakaları çoğaldığı için, ibadethane kapılarını kilitlemek câiz görüldü (3)
İkinci bir misalle mevzûumuzu daha açık hale getirmek isteriz: Vaktiyle, evlerin odaları hep aynı olurdu Ev satın alacak bir kimse, odalardan birini görerek sözleşmeyi tamamlar ve "Hıyâr-ı rü'yet" hakkı düşmüş olurdu Zamanın geçmesi ile odaların eb'ât ve evsâfında değişiklikler oldu Bu sebeple, odaların tamamını görmedikçe hıyâr-ı rü'yet sâkıt olmaz (4)
Namaz ve oruç gibi dinî vecibeleri bu kaideye kıyaslayarak vakitlerinde takdim veya tehir yapılamaz, "insanlara kolaylık yapalım" fikrinden hareket ederek, oruç farizasını kış mevsiminin serin günlerine tahsise çalışmak, dini tahrif (deforme) etmek olur Namaz, ancak İslâmın tesbit ettiği vakitlerde edâ olunur; oruç, kameri yıl esasına göre ve hilâlin görülmesi ile tutulur
Kişi, ihtisasının dışına çıkan meselelerde fikir beyan etmemeli; hele dinî mevzularda daha dikkatli davranmalıdır Zira yapılacak hata, kişiyi dünyada mahcup, âhiret hayatında mesûl eder
(1) Mir'ât-ı Mecetle-i Ahkâm-ı Adliye, sh3
(2) Hukuk-ı İslâmiye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye Kamusu, c 1, sh 274
(3) Mir'ât-ı Mecelle-! Ahkâm-ı Adliye, sh 22
(4) Hukuk-ı İslâmiye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye Kamusu, c 1, sh 275