En büyük astronomlardan uluğ bey hakkında bilgi verirmisiniz

[MERVE DEMİR]

En büyük astronomlardan uluğ bey hakkında bilgi verirmisiniz

İslam Toplumu ve Medeniyet : Dünyaca Ünlü Astronom Uluğ Bey

İlimler tarihinde yer alan en büyük astronomlardan biri de Uluğ Bey’dir

Uluğ bey, Aksak Timur’un torunudur Babası Muiniddin Şahruh Mirza’dır 22 Mart 1394 tarihinde Güney Azerbaycan’ın Sultaniye şehrinde dünyaya gelmiştir Asıl adı, Muhammed Taragay (veya Turgay) ise de, dedesinin sağlığında Uluğ Bey diye anılmaya başlanmış, asıl adı kullanılmaz olmuştur

Uluğ Bey 11 yaşında iken Kur’ân-ı Kerîm’i ezberlemiş; Arapçayı mükemmel şekilde öğrenmişti
19 yaşına geldiğinde 1413 yılında babasının ülkesine hükümdar oldu Fakat kendini idarecilikten çok ilme verdi 25 Ekim 1449 yılında Semerkant yakınındaki Bağrin köyünde vefat etti Türbesi, Semerkant’ta dedesi Timur’la aynı çatı altında bulunmaktadır

Uluğ Bey’in İlme Hizmetleri

Uluğ Bey, 36 yıllık hükümdarlık döneminde, matematik ve astronomi ilmine büyük hizmetlerde bulundu Sarayını bir akademi haline getirmişti Zamanın en meşhur bilginlerini orada toplayarak ilmî tartışmalar yaptırıyordu

Uluğ Bey, Buhara ve Semerkant şehirlerinde han, hamam, saray gibi binaların yanısıra medrese ve Rasathane gibi ilmî kuruluşlar da yaptırmıştı Onun zamanında Semerkant, ilim dünyasında önemli bir ilim, kültür ve san’at merkezi durumuna gelmişti

Dünyaca ünlü Semerkant Rasathanesi

Uluğ Bey’in en büyük eseri, Semerkant Medresesi inşaasından kısa bir süre sonra Semerkant’ta yaptırdığı büyük rasathanedir
Uluğ Bey Rasathanesi de denilen bu rasathane, Semerkant Medresesi’nde yapılan matematik ve astronomi çalışmalarını pratiğe uygulamak, sonuçlarını hazırlanacak bir eserle ilim dünyasına sunmak gayesiyle yapılmıştı

Uluğ Bey, 1121’de yapımına başlanan rasathanenin inşaası bittikten sonra, rasathane müdürlüğü görevini, Gıyaseddin Cemşid’e verdi Rasat ve hesaplama işlerini o idare ediyordu Gıyaseddin 1429 yılında ölünce yerine Bursalı Kadızâde Rûmî görevlendirildi Rûmî’nin 1430 yılında ölümü üzerine rasathanenin müdürlüğüne, Kadızâde’nin talebesi Ali Kuşçu getirildi

Uluğ Bey`in Hazırladığı Yıldız Kataloğu

İlim tarihinde önemli bir yeri olan Uluğ Bey Ziyc`i adlı eser, adlarını belirttiğimiz bu âlimlerin ve yardımcılarının uzun süreli ve sistemli çalışmaları sonucu ortaya çıkmıştır

Ziyc, bir nev`i yıldız kataloğudur Uluğ Bey`den önce de Ziycler hazırlanmışsa da, bu Ziyclerde hem rasat ve hesap hataları vardı, hem de yıldız sayıları çok azdı Uluğ Bey Ziyci ise, büyük ölçüde hatadan uzaktı Yıldız sayıları da hayli arttırılmıştı Denebilir ki, bu Ziyc, dürbünün astronomide ilk uygulama tarihi olan 1610 yılına kadar yazılmış Ziyclerin en mükemmelidir Bu eser ile ortaya konan ilmi kaidelere, ilim dünyası ancak asırlar sonra katkıda bulunabilecek seviyeye gelmiştir

Ne yazık ki Uluğ Bey`in ölümünden sonra, bütün bu çalışmalar durmuş, rasathanede görevli kıymetli ilim adamlarının herbiri bir tarafa dağılmıştır Ali Kuşçu da, önce Tebriz`e, daha sonra Fatih Sultan Mehmed`in ısrarlı daveti üzerine İstanbul`a gelerek üniversitede görev almıştır

Semerkant Rasathanesi, gerek ilmî kadrosu, gerek binası, gerekse kullanılan rasat âletleri bakımından, o zamana kadar benzerine rastlanmamış bir hüviyete sahipti Rasathanede kullanılan rasat âletlerinin bazılarının bizzat Uluğ Bey tarafından ilk defa icat edildiği bilinmektedir

Uluğ Bey Ziyci adlı eser, ilim dünyasının büyük ilgi ve merakını çekmiştir Bizler, Uluğ Bey`in adını ve eserini bile bilmezken, Batı dünyası ilim adamları O`na "15 yüzyılın astronomu" ünvanını vermişlerdir Bunun yanısıra, merkezi Amerika`da bulunan Milletlerarası Astronomi Derneği `Internationalle Astronomie Union), ayın görünen yüzünde bulunan bir bölgeye (kratere) Uluğ Bey Krateri adını vermek hakşinaslığını göstermiştir

Osmanlılarda Rasathane Çalışmaları

İstanbul`da ilk rasathane, 1577 yılında Müneccimbaşı Takıyyüddin tarafından kurulmuştur Aslen Mısırlı olan Takıyyüddin İstanbul`a gelmiş, Saraya müneccimbaşı olmuştur Takıyyüddin, zamanın padişahı III Murad üzerinde büyük nüfuzu olan Hoca Saadettin Efendi`nin yardımıyla, Padişah`tan rasathane kurmak iznini çıkarmıştı Kabataş sırtlarında böylece ilk rasathane kurulmuştu

Mehmet Dikmen