SİSTEMATİK KELAM Ünite 1
SİSTEMATİK KELAM
Ünite 1
Kelam : İslam dininin iman ve eyleme ilişkin esaslarını, Kurandan hareketle belirleyen, bunları alken temellendiren ve karşıt fikirlere karşı savunan bir disiplindir. Kelime olarak akıl ve delil anlamlarına gelir.
Kelamın ilk ortaya çıkışı: Hasan Basrinin halife Abdülmelike yazdığı kader Risalesi ve Ebu Hanifenin Fıkhul Ekber adlı kelami eserler kabul edilmektedir.
√ Verili kaynak olarak Kuranı temel alması Kelamı din bilimleri sınıfına, iman ilkelerini sonucunda insanları eyleme yönlendirecek bir şekilde yorumlaması, başka bir ifadeyle iman-amel ilişkisi tutumundan dolayı sosyal bilimler sınıfına, verili kaynağın insanın deruni yapısını dikkate alan rasyonel bir tutumla yorumlayıp yeniden üretmesi sebebiyle kültür bilimleri sınıfına yerleştirmektedir.
Yöntem yönünden Kelamın öne çıkan farkı: ilk olarak, metinlerin ortaya çıkması, bunları normatif hükümler çıkaracak tarzda yoruma tabi tutulması ve takip ettiği yöntem.
√ Kelamın hükmü kalbi fiillere, fıkhın hükmü ise, bedenin fiillerine yöneliktir.
√ Ashabı Kelam: başta Mutezile olmak üzere Cehmiyye, Gaylaniyye gibi mezheplerle ilişkisi olanları göstermek için kullanılmıştır.
Kelamın eşreful ulum oluşunun sebebi:
1-Allahı konu edinmesi,
2- İnanç esaslarının tespiti ve savunması ile uğraşması,
3- Kaynak olarak da Kuranı kerimi temel alması.
Kelam ilminin geçirdiği evreler: Başlangıçta Allahın varlığı, birliği ve sıfatlarını konu edinmiştir. Daha sonraları felsefenin İslam düşüncesine girmesiyle ve yaygınlaşmasıyla birlikte, akla dayalı yorumlar ön plana çıkmaya başlamıştır. Daha sonraki dönemlerde mantık ilminin önem kazanması ve ön plana çıkmasıyla, konusunda ve yönteminde buna göre değişiklikler olmuştur.
1-Kelam ilminin oluşum sürecine girdiği aşama: bu dönemde inanç sorunları ile ilgili risaleler yazılmaya başlanmıştır. Bu risalelerdeki amaç; dinin asıllarını belirlemek, dinde bidat ve sapmaları reddetmek. Ebu hanifenin Fıkhul Ekberi bu dönemin karakteristik özellikleri taşır. Bu dönemdeki en önemli gelişme Mutezile kelam ekolünün oluşmaya başlamasıdır.
2-Ehli Sünnet olarak isimlendirilen kelam okulunun oluşum aşaması: Eşari ve Maturidi ile birlikte kelam ilmi, inancın akli-teorik bir yöntemle rasyonelleştirilmesi aşamasına girmiştir.
√ Bakıllani; Delillerin yanlış olması halinde onlarla ispatlanan şeylerinde yanlış olacağını söylemiştir.
3- Kelam ilmi, Gazali ile birlikte üçüncü aşamaya girmiştir. Kelamda Mütekaddimun ve Müteahhirun şeklinde bir ayrıma neden olacak kadar etkiye sahip olan gazaliye göre mantık ilmi, bütün teorik ilimler için, özellikle de her türlü sapmayı ve şüpheleri gidermeyi hedefleyen kelam ilmi için zorunludur.
4- Mantığın yaygınlaşması ve mütekellimlerin bu ilmi kullanmaya başlamaları ile birlikte yeni bir yöntem doğmuştur, Muteahhirun yöntemi de denir. Delil çöktüğü zaman medlul de çöker ilkesi doğru bulmadılar.
Akaid ilmi: Akd, düğüm atmak, bağlamak ve düğümlemek anlamlarına gelmektedir. İnanılması şart olan iman esası anlamına gelmektedir. İslam dininde iman esaslarını konu edinen ilmi disipline akaid ilmi denmiştir. Dinin teorik hükümlerini içermektedir. İman esaslarını konu edinirken hem nakli hem de akli yöntemi kullanmıştır. Dinin inanç esaslarından herhangi bir tartışmaya girmeden söz eden bir ilimdir.
Tevhid ve sıfat ilmi: Temelde Tanrı ve Tanrı ile ilgili sorunlar üzerinde yoğunlaşan bilginler ve onların ortaya koyduğu risaleler Tevhid risalelerini olarak anılmıştır.
√ Kelamın geçirdiği evrelerin belli bir aşamasında kelamcılar, inanç, esaslarını ve kelamın ilgi alanlarına giren konuları, ilahiyat (tanrı ile ilgili sorunlar), Nübüvvat ( peygamberlikle ilgili sorunlar) ve Semiyyat (ahiret ile ilgili sorunlar) olmak üzere ana başlık altında ele almışlardır. Bu üç ana başlığa Usulus Selase (üç temel usül) denmiştir.
Usulu’d Din: İslam dininin temel prensiplerini konu edinmiştir. Dinin inanç ilkelerine asli hükümler, bu asli hükümlerden söz eden ilme denir. Dinin uygulamalı yönü üzerinde duran fıkha karşılık gelmektedir, dinin hem kuramsal hem de uygulamalı yönünü içermektedir.
Nazar ve istidlal ilmi: kelam ilmine nazar ve istidlal ilmi de denir. Giriş kısmı ile ilahiyat konularında kelamcıların düşünmeleri, akıl yürütmeleri ve akla dayalı çıkarsamalarda bulunmaları, kelamın bu isimle anılmasının sebebidir.