[Medineweb]

Fıkıh Usülü Özeti




Fıkıh Usulünün Tarifi: Şer'i ameli hükümleri tafsili delillerinden çıkarmayı mümkün kılan kurallar bütünüdür.
Mecellede ise şöyle tarif edilmiştir; İlmi Fıkıh mesaili Şeriyye-i ameliyye-i bilmektir. Yani Şeri ameli hükümleri tafsili delillerinden alarak bilmektir.
Dini olmalarına rağmen inançlarla ve ahlakla ilgili hükümleri bilmek fıkıh olarak adlandırılmaz çünkü o hükmün ameli yani ibadetler, suç ve cezalarla ve muamelelerle ilgili olması icap eder.
Fıkıh Usulünün Konusu:
1-Şer'i Deliller 2- Şer'i Hükümler
Fıkıh Usulünün Gayesi: Şer'i ameli hükümlerin,yine şer'i delillerden nasıl çıkarılacağını öğretmektir.
Fıkıh Usulünün Doğuşu: Müstakil bir ilim dalı olarak H.2. Asrın sonlarında ortaya çıkmıştır.
Fıkıh Usulünün Tedvini(Yazım Aşaması): Bu sahada ilk kitap yazan şahsiyetlerin İmam Ebu Yusuf ve İmam Muhammed Olduğu söylense de eserleri günümüze kadar ulaşmamıştır.
Günümüze kadar ulaşan ilk usul kitabı İmam Şafii'nin er-Risale adlı kitabıdır.
Fıkıh Usulünün Yazımından Takip edilen Metotlar(Meslekler)
Mütekellimun Metodu: Asıl uzmanlık alanı kelam olan alimler kullanmıştır. Bu metotla en çok eser veren alimler Şafii mezhebi alimleri olması hasebiyle Şafiiyye metodu olarakta isimlendirilmiştir.
Bu metodun özelliği; usuk kurallarının gösterdiği yönde belirlenmesidir. Bu metodu kullanan alimler, tespit ettikleri usul kurallarının, mezhep imamlarından nakledilmiş olan içtihatlara uygun olup olmadığını dikkate almadan delillerin desteklediği kuralları kabul etmişler aykırı olanları ise reddetmişlerdir.Yani fer'i hükümlere fazla yer vermemişlerdir.
Bu metoda göre bazı önemli eserler;
a. Kadı Abdulcebbâr (ö.415), el-Umd(e)
b. Ebu’l-Hüseyn el-Basrî (ö.463), el-Mu’temed. Bu kitap “el-Umd(e)”nin serhidir.
c. İ mâmu’l-Harameyn el-Ceveynî (ö.487), el-Burhân
d. Gazalî (ö.505), el-Mustasfâ.
Yukarıda isimleri geçen dört eser, Mütekellimûn mesleginin dört diregi sayılmıstır.
e. Fahruddin er-Râzî (ö.606), el-Mahsûl. Bu eser, yukarıda isimleri geçen dört kitabın özetidir.
f. Âmidî (ö.631), el-hkâm fi Usûli’l-Ahkâm. Bu eser de, el-Mahsul gibi, yukarıda isimleri geçen dört kitabın özetidir.
Fukaha Metodu:Asıl uzmanlık Alanı Fıkıh olan alimler kullanmıştır. Bu metot Hanefi alimler tarafından ortaya konulmuş ve takip edilmiş olduğundan Hanefiyye Metodu olarak da adalandırılmıştır.
Bu Metodun Özelliği; Mezhep imamlarından nakledilmiş bulunan fıkhi çözümlerden hareketle usul kuralları oluşturmaktadır.Yani bu metoda göre usul yazan alimlerin kuralları tespit ederken, dayandıkları malzeme mezhep imamlarından nakledilen içtihat ve fetvalardır.
Hanefilerin bu metodu takip etmelerinin sebebi olarak mezhep imamlarından kendilerine derli toplu bir usul kitabı bırakılmamış olması gösterilir.

Bu Metotla yazılan bazı eserler;
a- Cassâs (ö.370), el-Fusûl fi’l-usûl
b- Debûsî (ö.430), Takvîmü’l-edille
c- Pezdevî (ö.482), el-Usûl
d- Serahsî (ö.483), el-Usûl
e- Semerkandî (ö.533), Mizânü’l-usûl fî netâici’l-ukûl
f- Abdulaziz Buhârî (ö.730), Kesfü’l-esrâr. Bu eser, Pezdevî’nin Usulü’nün serhidir.
g- Nesefî (ö.710), Menâru’l-envâr
h- bn Melek (ö.885), Serhu Menâri’l-envâr

Bu İki Metodu Birleştiren (Memzuc) Metot: Hicri 7. Asırdan İtibaren Ortaya Çıkmıştır.
Şer'i Deliller(İslam Hukukunun Kaynakları)
Delil;Şer'i ve ameli bir hükme götüren şey şeklinde tarif edilebilir. Sözlükte "rehber" ve "kılavuz" manasına gelir.
Yani üzerinde doğru düşünmek suretiyle şeri hükme ulaşmayı mümkün kılar.
Delilin Çeşitleri:
1-Nakli ve Akli Deliller:
Nakli delil; Başkasının sözünü nakletmeye dayanan delillerdir.(kitap-sünnet-icma-örf-şeru men kablena- sahabe kavli )
Akli delil; Oluşmasında müçtehidin katkısı bulunan delillerdir.(Kıyas-istihsan-istishab-mesalihi mürsele-seddi zerai)

2-Asli ve Fer'i Deliller:
Asli Delil; Birinci derecede temel olan delil demektir.(kitap-sünnet-icma-kıyas)
Fer'i veya Tali Delil; Yukarıdaki dört delile bağlı onlardan çıkarılmış ikinci derecede olan delillerdir.( İstihsan-örf-adet-mesalihi mürsele-seddi zeai-istishab-sahabe kavli-şeru men kablena)
Kitabın Tarifi: Kuran, Arapça olarak Hz. Peygambere indirilen,mushaflarda yazılı,ondan tevatür yoluyla nakledilen,okunmasıyla ibadet edilen,Fatiha süresiyle başlayıp Nas süresiyle biten, beşerib benzerini getirmekten aciz kaldığı Allah kelamıdır.
Kitabın Özellikleri;
1-Kuran metni ve manasıyla Allah kelamıdır.
2-Kuranın tamamı arapçadır.
Not: Kuranın Arap dilinde indirilmiş olması, onun Tevrat ve İncil'den ayıran teme özelliklerindendir.
3-Kuran muciz yani beşerin benzerini getirmekten aciz kaldığı bir kitaptır.
4-Kuran nesilden nesile tevatür yoluyla nakledilmiştir.
Not: Tevatür yoluyla nakledilmeyen metinler Kuran değildir.Bunlara şaz kıraatler denir Şaz kıratler Kuran olmadığı için namazda okunmaları caiz değildir. Fukahanın çoğunluğu şaz kıraatlerin delil olmayacağını savunmuş buna karşılık Hanefilere göre şaz kıraatler zanni delildir.Çünkü Hanefiler şaz kıraati yazan sahabenin bunu Hz. Peygamber duyup yazdığını öne sürmüş dolayısıyla şaz kıraatin kitabı açıklayan sünnet olduğunu sünnetinde asli kaynaklardan olduğunu söylemişlerdir.
Kuranın Mushaf Haline Getirlmesi:
Peygamber döneminde vahiy katipleri; Hz.Ebu Bekir-Hz.Ömer-Hz.Osman-Hz.Ali-Zeyd b. Sabit-Abdullah b. Mesud ve Ubey b. Kab' idi.
Vahiy katipleri ayetleri hurma dallarına,beyaz yassı taşlara,tahta levhalara,bezlere ve derilere yazıyorlardı. O dönemde kuran kitap haline gelmemişti.
Hz Ebu Bekir Döneminde yazılan ayetler Yemame savaşında birçok hafızın şehit edilmesi üzerine Zeyd b. Sabit başkanlığında Hz. Osman- Hz. Ali- Ubey b. Kab dan oluşan komisyonca bir kitap haline getirildi.
Bu kitap(mushaf) sırasıyla Hz. Ebu Bekir'e ondan Hz.Ömer'e ondan Hz.Hafsa'ya ondan da Abdullah b. Ömer'e intikal etti.
Kuranın Çoğaltılması:
Hz. Osman Döneminde ortaya çıkan kıraat farklılıklarından dolayı Zeyd b. Sabit başkanlığına Abdullah b. ez-Zübeyr,/ Said b. el-As,/ Abdullah b. el-Haris b. Hişam'dan oluşan komisyonca çoğaltıldı.
Yazılan bu mushaflar; Mekke,Kufe,Basra ve Dımeşk'e gönderildi birde Medine'de bırakıldı.
Hz.Osman emriyle yazılan mushaf,"el-İmam" ve "Mushafı Osmani" isimleriyle bilinmektedir.
Kuranın Noktalanması ve Harekelenmesi:
Sınırların genişlemesi ve başka milletlerin müslüman olması hasebiyle okuma yanlışlıkları meydana gelmişti bunun üzerine Emeviler döneminde Irak emiri olan Ziyad b. ebih bu iş için Ebu'l Esved ed-Düeli'yi görevlendirdi. Düeli kelimelerin sonuna noktalar şeklinde harekeler koydu ancak bu uygulama hataların önüne tam manasıyla geçemedi.
Bu defada Irak emiri Haccac b. Yusuf es-Sekafi bu işe el attı ve Nasr b. Asım el-Leysi ile Halil b. Ahmed'i görevlendirdi.
Nasr b. Asım noktalama işini, Halil b. Ahmed harekeleme işlemini gerçekleştirdi.
Kuranın İhtiva Ettiği Hükümler:
1-İtikadi Hükümler; Kelam ilminin konusudur.
(Allahın varlığı,birliği,melekler,kitaplar,peygamberler ve ahiretle ilgili hükümler)
2-Ahlaki Hükümler; Ahlak ve tasavvuf ilminin konusudur.
3-Ameli Hükümler; İşte Fıkıh İlminin Konusu budur. İkiye ayrılır.
a-İbadet Hükümleri; Namaz,oruç hac vb.
b-Muamelat Hükümler; Sosyal hayatla ilgili hükümler
Kuranın Hükümleri Açıklama Tarzı:
Kuran bazı hükümleri tafsili bir şekilde yani detaylı olarak açıklarken bazı hükümleri de mücmel yani detayını anlatmadan açıklamamış bunların detayına da sünnet yardımı ile ulaşılmıştır.
Kuranı kerimde hükümlerin bu tarzda yer almasının hikmeti, Kuranı kerimin kıyamete kadar bütün toplumların ihtiyaçlarını karşılayacak niteliğe sahip kılınmasıdır.
Kuranın Hükümler Delaleti:
Kat'i Delil;Eğer lafız tek bir manaya delalet ediyorsa bu lafız kat'i dir
Zanni Delil;Kuran yer alan lafız birden çok manaya muhtemelse ayetin delaleti zannidir .

PAYLAŞAN:KAN ÇİÇEK