türk dili 1 dersi için alıntı linkler ve kısa notlar

[mehmet akif2]

Fiilimsiler


Fiillerden türemiş olmakla birlikte bir fiil gibi çekimlenemeyen olumlu, olumsuz şekilleri yapılabilen ve cümlede isim, sıfat, zarf gibi görevlerde kullanılan sözcüklerdir. Aslında fiil oldukları halde cümle içinde çekimli halde bulunmayan, fiile benzeyen, ama fiillerin görevini yapmayan kelimelere fiilimsi denir. Bir cümlede ne kadar fiilimsi varsa o kadar cümlecik vardır. Çünkü her fiilimsi bir yan cümlecik oluşturur. Çekimli fiilin bulunduğu gruptaki kelimeler temel cümleciği meydana getirirler. Üç grupta incelenir.


a. İsim - Fiil



Fiillere “-mak, -mek” , “-ma, -me”, “-ış, -iş, -uş, -üş” eklerinin getirilmesiyle yapılır. Fiil kök ve gövdelerine eklenen “-me, -mek, -iş” ekleri sonucu meydana gelirler. Fiillerin isim gibi kullanılabilen şekilleridir. İsim - fiiller; hem bir eylemin adı oldukları için isim, hem de özne, nesne, tümleç aldıkları için fiil olan kelimelerdir.



“O şimdi romanını bitirmekle meşguldür.”



“Size gelmeyi ben de çok istemiştim.”



“Onun yemek hazırlayışını gördün mü hiç?” cümlelerinde altı çizili sözler isim-fiildir. Bu ekleri benzer eklerle karıştırmamak gerekir.


“Sana, bir daha buraya gelme, demiştim.” cümlesinde altı çizili sözcükteki ek isim-fiil eki değil, olumsuzluk ekidir.





Bazı sözcükler aslında isim-fiil ekleriyle türediği halde, zamanla isimleşmiş, yani fiilimsi özelliğini kaybetmiş olabilir.



“Biraz ekmek alabilir miyim?”



“Bugün gelmediğini danışmadan öğrendim.”



“Derste yağış türlerini inceledik.” cümlelerinde altı çizili sözcükler isim-fiil değildir.



“Deneme sınavlarıyla bu öğrencileri denememiz doğru değil.” cümlesinde altı çizili birinci sözü “denememe” şeklinde kullanamayız; çünkü bu sözcük artık isimleşmiştir. Ancak altı çizili ikinci sözcük “denemememiz” şeklinde kullanılabilir; yani olumsuz yapılabilir, öyleyse fiil anlamı devam ediyor; yani bu isim-fiildir.



b. Sıfat - Fiil



Fiillere “-an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş” eklerinin getirilmesiyle yapılır. Çoğu zaman sıfat görevinde kullanılır. Varlıkları niteledikleri için sofat, yan cümlecik kurdukları için de fiil sayılan kelimelerdir.



“Kışta açan çiçeklerin ömrü az olur.”



“Öpülesi elleri vardı analarımızın.”



“Senin ne bitmez çilen varmış böyle.”



“Buralarda bir akar çeşme yok galiba.”



“Size biraz bilinmedik fıkralar anlatayım.”



“Bana gazetemi getirecek biri yok mu burada?”



“Onda ne yakası açılmamış sözcükler vardır.” cümlelerinde altı çizili sözcükler sıfat-fiildir.







Sıfat-fiil eklerinden “-dik” ve “-ecek” ekleri çoğu zaman kendinden sonra iyelik eki alarak kullanılır.



“Çözdüğüm soruları niçin yeniden soruyorsun?”



“Gideceğin gün belli mi?” cümlelerinde altı çizili sıfat-fiiller iyelik eki almıştır.







Bu ekler aynı zamanda sıfatla hiç ilgisi olmayan kullanımlarda da görülür. Bu, daha çok dolaylı anlatımda karşımıza çıkar.



“Kitabımı sana verdiğimi unutmuşum.”



“Senin de bizimle geleceğini bilmiyorduk.” cümlelerinde sıfat-fiil ekleri sıfatla ilgisi olmayan bir kullanımda görülüyor.







Sıfat-fiiller niteledikleri isimler düştüğünde onların yerine geçebilir.



“Benden aldıklarını ne zaman geri göndereceksin?”



“Beni arayanların adreslerini almayı unutma.” cümlelerinde altı çizili sıfat-fiiller ismin yerine geçecek şekilde kullanılmıştır.







Kimi zaman sıfat-fiiller çekimli fiillerle karışabilir.



“Gideceğim bu şehirden artık.”



“Gideceğim herkes tarafından biliniyor.” cümlelerinde altı çizili sözcüklerin yazılışları aynıdır. Ancak birincisinde “Ben gideceğim” ifadesi olduğundan çekimli fiildir. İkincisinde ise “benim gideceğim” anlamında olduğundan, yani fiilin sonunda iyelik eki kullanıldığından fiil, sıfat-fiildir.



Elbette fiilden türeyip sıfat olan her sözcük de fiilimsi değildir.



“Yıkık duvarların resmini çektik.” cümlesinde altı çizili sözcük “yıkmak” fiilinden türemiştir. Ancak fiilimsi değildir. Çünkü fiilimsilerin fiil anlamı devam ettiğinden olumsuz şekilleri de kullanılabilir. Biz bu sözü “yıkmayık” şeklinde kullanamayız.







Aynı cümleyi biz;



“Yıkılmış duvarların resmini çektik.” şeklinde söyleseydik, bunu “yıkılmamış” şeklinde de ifade edebilirdik. Çünkü bu sözcük fiilimsidir.







c. Bağ-Fiil (zarf-fiil)



Fiillere, bağ-fiil eki dediğimiz eklerin getirilmesiyle yapılır; cümlede daima zarf olarak kullanılır. Birleşik bir cümlede iki cümleyi bağladıkları için bağlaç; özne, nesne, tümleç aldıkları için fiil sayılan kelimelerdir. Bağ fiillere “ulaç” da denir. Çekim ekleri almazlar. Cümlede zarf olarak kullanılırlar.



“Kapıyı açınca karşımda onu gördüm.”



“Soruları çözdükçe konuyu daha iyi anlıyorum.”



“Bize haber vermeden gitmeyin sakın.”



“Bu kağıdı müdüre imzalatıp geri getirin.”



“Televizyon seyrederken çoğu kez uyuyakalırdı.”



“Gezdiği yerleri anlata anlata bitiremiyordu.”



“Sınıfa girer girmez öğrencileri azarlamaya başladı.”



“Sadece kitap okuyarak bu kadar bilgi kazanılamaz.”



“Köyden ayrılalı yaklaşık on yıl oldu.”



“Ders çalışmaksızın sınavı kazanacağını mı sanıyorsun?” cümlelerinde altı çizili sözcükler bağ-fiildir. Görüldüğü gibi yüklemin durumunu ya da zamanını bildirerek onun zarfı olmuşlardır.







Bunlar arasında yapı bakımından diğerlerine benzemeyen bağfiil eki “-ken” ekidir.



Bu ek diğer fiilimsi eklerinin aksine kendinden önce bir çekim eki alarak kullanılır. Bunun nedeni “-ken” ekinin, ekfiilin bir bağ-fiil eki olmasındandır. Hatta bu özelliğinden dolayı isimleri bile zarf yapabilir.



“Ben çocukken burada yaşlı bir çınar ağacı vardı.” cümlesinde “-ken” eki “çocuk” ismini zarf yapmıştır. Elbette bu, bir fiilimsi değildir. Çünkü fiilimsiler fiillerden türeyen sözcüklerdir.




Bağ-fiil eklerinin diğer fiilimsi eklerinden önemli bir farkı vardır. Diğer fiilimsilerden sonra isim çekim ekleri kullanılabildiği halde bağ-fiillerden sonra hiçbir çekim eki kullanılamaz. Bazı bölgelerde “koşaraktan” gibi kullanımlar görülse de yazı dilinde böyle bir kullanım yoktur.



ALINTIDIR

[mehmet akif2]

BİÇİM BİLGİSİ

Biçimbilgisi(Morfoloji) dilbilimin, sözcüklerin yapısını (kökleri ve ekleri) inceleyen
dalıdır.
Birer anlam birimi olan cümle kuruluşunda yer alan sözcükler yapı bakımından
incelendiğinde yapılarında iki ses birliğinin yer aldığı görülür.

1- Kök (tek başına kullanılabilen anlamlı ses birlikleri)

2- Ek (sadece anlamlı birlikle kullanılabilen görevli ses birlikleri.

KÖK : Sözcüğün parçalanmayan anlamlı en küçük birimidir. Tek sesten yada ses
topluluğundan oluşur. Türkçede köklerin büyük bir çoğunluğu tek hecelidir, fakat
birden fazla heceden oluşan köklerde vardır:
Gel Çiçek
Bak Ağaç
Kuş Oku

Köklerin özellikleri :
a) Kök sözcüğün parçalanamayan temel anlamlı birimidir.
b) Sözcüğün başında bulunur, sözcük kökle başlar
c) Her kökten uygun ekler getirilerek yeni anlamda ve türde sözcük türetilebilir.
d) Her kökün tek bir biçimi vardır. Sözcük türetirken kök değişmez.
e) Kökler varlıkların ve hareketlerin yalın karşılıklarıdır.
f) Dilde önceden var olan birliklerdir. Yeniden türetilemezler.

Türkçe’de üç tür kök vardır:

1- Ad kökleri : Evrendeki varlık ve kavramları karşılayan köklerdir. Nesneleri
karşıladıkları için, nesnelerde tek başlarına var oldukları için, bu köklerde tek
başlarına kullanılabilirler.
Kuş, Ev, Ağaç, Çiçek, Dağ, vb.

2- Eylem Kökleri : Nesneye bağlı bir hareketi, oluşu, durumu karşılayan birimlerdir.
Her zaman bir nesneye veya zamana bağlı olarak kullanılırlar. Tek başlarına
kullanılamazlar. Bu nedenle kök halindeki eylemlerin hepsi aynı zamanda emir kipinin
ikinci tekil kişisinde çekimlidirler. Eylem kökleri sözcükten daha küçük birimler
oldukları için kök biçiminde yazıldıklarında –mek mastar ekinin yerini tutan bir kısa
çizgi ile biterler.
Gel-, git-, oku-, dur-, bak-, gör-, sev-, vb.


3- Ortak Kökler : Dilde hem ad hem eylem olarak kullanılan köklerdir. Eski
Türkçe’de ortak kök yoktur. Kökler ad ve eylem kökleri olarak ayrılırlar. Ortak kökler
sonradan ortaya çıkmışlar ve sayıca da oldukça sınırlıdırlar.

Ortak kökleri kökteş
olanlar ve sesteş olanlar olmak üzere ikiye ayırabiliriz.
a) Kökteş olanlar : Ad ve eylem biçimleri arasında yakın bir anlam bağı bulunan
köklerdir. Aynı kökün ad ve eylem biçiminde kullanılması söz konusudur.
Ad Eylem
Boya Boya-
Sıva Sıva-
Tat Tat-
Ekşi Ekşi-
Eski Eski-
Savaş Savaş-
Barış Barışb)
Sesteş olanlar : Ad ve Eylem biçimleri arasında anlam ilgisi olmayan köklerdir.
Sadece sesleri aynı olan farklı iki kök biçimindedirler.
Ad Eylem
At at-
Gül Gül-
Ak Ak-
Kır Kır-
Dal Dal-
Yaz Yaz

ALINTIDIR

[mehmet akif2]

Fiilimsiler

Fiillerden türemiş olmakla birlikte bir fiil gibi çekimlenemeyen olumlu, olumsuz şekilleri yapılabilen ve cümlede isim, sıfat, zarf gibi görevlerde kullanılan sözcüklerdir. Üç grupta incelenir.

a. İsim - Fiil
Fiillere “-mak, -mek” , “-ma, -me”, “-ış, -iş, -uş, -üş” eklerinin getirilmesiyle yapılır.
“O şimdi romanını bitirmekle meşguldür.”
“Size gelmeyi ben de çok istemiştim.”
“Onun yemek hazırlayışını gördün mü hiç?”
cümlelerinde altı çizili sözler isim-fiildir. Bu ekleri benzer eklerle karıştırmamak gerekir.
“Sana, bir daha buraya gelme, demiştim.”
cümlesinde altı çizili sözcükteki ek isim-fiil eki değil, olumsuzluk ekidir.

Bazı sözcükler aslında isim-fiil ekleriyle türediği halde, zamanla isimleşmiş, yani fiilimsi özelliğini kaybetmiş olabilir.
“Biraz ekmek alabilir miyim?”
“Bugün gelmediğini danışmadan öğrendim.”
“Derste yağış türlerini inceledik.”
cümlelerinde altı çizili sözcükler isim-fiil değildir.
“Deneme sınavlarıyla bu öğrencileri denememiz doğru değil.”
cümlesinde altı çizili birinci sözü “denememe” şeklinde kullanamayız; çünkü bu sözcük artık isimleşmiştir. Ancak altı çizili ikinci sözcük “denemememiz” şeklinde kullanılabilir; yani olumsuz yapılabilir, öyleyse fiil anlamı devam ediyor; yani bu isim-fiildir.
b. Sıfat - Fiil
Fiillere “-an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş” eklerinin getirilmesiyle yapılır. Çoğu zaman sıfat görevinde kullanılır.
“Kışta açan çiçeklerin ömrü az olur.”
“Öpülesi elleri vardı analarımızın.”
“Senin ne bitmez çilen varmış böyle.”
“Buralarda bir akar çeşme yok galiba.”
“Size biraz bilinmedik fıkralar anlatayım.”
“Bana gazetemi getirecek biri yok mu burada?”
“Onda ne yakası açılmamış sözcükler vardır.”
cümlelerinde altı çizili sözcükler sıfat-fiildir.
Sıfat-fiil eklerinden “-dik” ve “-ecek” ekleri çoğu zaman kendinden sonra iyelik eki alarak kullanılır.
“Çözdüğüm soruları niçin yeniden soruyorsun?”
“Gideceğin gün belli mi?”
cümlelerinde altı çizili sıfat-fiiller iyelik eki almıştır.
Bu ekler aynı zamanda sıfatla hiç ilgisi olmayan kullanımlarda da görülür. Bu, daha çok dolaylı anlatımda karşımıza çıkar.
“Kitabımı sana verdiğimi unutmuşum.”
“Senin de bizimle geleceğini bilmiyorduk.”
cümlelerinde sıfat-fiil ekleri sıfatla ilgisi olmayan bir kullanımda görülüyor.
Sıfat-fiiller niteledikleri isimler düştüğünde onların yerine geçebilir.
“Benden aldıklarını ne zaman geri göndereceksin?”
“Beni arayanların adreslerini almayı unutma.”
cümlelerinde altı çizili sıfat-fiiller ismin yerine geçecek şekilde kullanılmıştır.
Kimi zaman sıfat-fiiller çekimli fiillerle karışabilir.
“Gideceğim bu şehirden artık.”
“Gideceğim herkes tarafından biliniyor.”
cümlelerinde altı çizili sözcüklerin yazılışları aynıdır. Ancak birincisinde “Ben gideceğim” ifadesi olduğundan çekimli fiildir. İkincisinde ise “benim gideceğim” anlamında olduğundan, yani fiilin sonunda iyelik eki kullanıldığından fiil, sıfat-fiildir.
Elbette fiilden türeyip sıfat olan her sözcük de fiilimsi değildir.
“Yıkık duvarların resmini çektik.”
cümlesinde altı çizili sözcük “yıkmak” fiilinden türemiştir. Ancak fiilimsi değildir. Çünkü fiilimsilerin fiil anlamı devam ettiğinden olumsuz şekilleri de kullanılabilir. Biz bu sözü “yıkmayık” şeklinde kullanamayız.
Aynı cümleyi biz;
“Yıkılmış duvarların resmini çektik.”
şeklinde söyleseydik, bunu “yıkılmamış” şeklinde de ifade edebilirdik. Çünkü bu sözcük fiilimsidir.
c. Bağ-Fiil (zarf-fiil)
Fiillere, bağ-fiil eki dediğimiz eklerin getirilmesiyle yapılır; cümlede daima zarf olarak kullanılır.
“Kapıyı açınca karşımda onu gördüm.”
“Soruları çözdükçe konuyu daha iyi anlıyorum.”
“Bize haber vermeden gitmeyin sakın.”
“Bu kağıdı müdüre imzalatıp geri getirin.”
“Televizyon seyrederken çoğu kez uyuyakalırdı.”
“Gezdiği yerleri anlata anlata bitiremiyordu.”
“Sınıfa girer girmez öğrencileri azarlamaya başladı.”
“Sadece kitap okuyarak bu kadar bilgi kazanılamaz.”
“Köyden ayrılalı yaklaşık on yıl oldu.”
“Ders çalışmaksızın sınavı kazanacağını mı sanıyorsun?”
cümlelerinde altı çizili sözcükler bağ-fiildir. Görüldüğü gibi yüklemin durumunu ya da zamanını bildirerek onun zarfı olmuşlardır.
Bunlar arasında yapı bakımından diğerlerine benzemeyen bağfiil eki “-ken” ekidir.
Bu ek diğer fiilimsi eklerinin aksine kendinden önce bir çekim eki alarak kullanılır. Bunun nedeni “-ken” ekinin, ekfiilin bir bağ-fiil eki olmasındandır. Hatta bu özelliğinden dolayı isimleri bile zarf yapabilir.
“Ben çocukken burada yaşlı bir çınar ağacı vardı.”
cümlesinde “-ken” eki “çocuk” ismini zarf yapmıştır. Elbette bu, bir fiilimsi değildir. Çünkü fiilimsiler fiillerden türeyen sözcüklerdir.
Bağ-fiil eklerinin diğer fiilimsi eklerinden önemli bir farkı vardır. Diğer fiilimsilerden sonra isim çekim ekleri kullanılabildiği halde bağ-fiillerden sonra hiçbir çekim eki kullanılamaz. Bazı bölgelerde “koşaraktan” gibi kullanımlar görülse de yazı dilinde böyle bir kullanım yoktur.
Fiilimsilerin cümledeki en önemli görevi yan cümlecik yapmasıdır. Bunu ileride “cümle çeşitleri” konusunda göreceğiz.

ALINTIDIR

[mehmet akif2]

Türkçe'de ismin hâlleri

Türkçede ismin beş farklı hâli vardır. Bunlar:

• Yalın hâl
• -i hâli (belirtme)
• -e hâli (yönelme)
• -de hâli (bulunma)
• -den hâli (ayrılma)

Hâl ekleri [Linkler Ziyaretçilere Kapalıdır.Giriş Yap Veya Üye Olmak için TIKLAYIN...] ve [Linkler Ziyaretçilere Kapalıdır.Giriş Yap Veya Üye Olmak için TIKLAYIN...] göre "i" yerine "ı" veya "u" ile "e" yerine "a" harfi ile oluşturulacak şekilde değişirler.

• çayı, okulu
• çaya, okula

Benzer şekilde -de ve -den eklerindeki "d" harfleri de [Linkler Ziyaretçilere Kapalıdır.Giriş Yap Veya Üye Olmak için TIKLAYIN...] uğrayarak "t" ye dönüşebilir.

• işte, çöpten

Yalın hâl

Kelimelerin hâl eki almamış hâlidir. Başka dillerde nominatif olarak bilinir.
Çoğul eki, [Linkler Ziyaretçilere Kapalıdır.Giriş Yap Veya Üye Olmak için TIKLAYIN...] ya da tamlama eki almış sözcükler de yalın durumdadır.
ben
sen
o
biz
siz
onlar

-i hâli (belirtme hâli)

Sözcüklerin -i, -ı ya da -u eki almış hâlleridir. Adın belirtme durumu eki, adın sonuna geldiği sözcüğü belirtili nesne yapar. Yüklemin neyi, neleri, kimi, kimleri belirttiğini gösterir. Başka dillerde akusatif olarak bilinir.
beni
seni
onu
bizi
sizi
onları

• Annem bizi eve götürdü.
• Bulaşıkları yıkadım.

3. tekil şahıs [Linkler Ziyaretçilere Kapalıdır.Giriş Yap Veya Üye Olmak için TIKLAYIN...] olan -i ve -si ekleri hâl eki değildir:

• Ali'nin kitabı (iyelik eki)
• Şu kitabı verir misin? (hâl eki)

-e hâli (yönelme hâli)

Sözcüklerin -e ya da -a eki almış hâlleridir. Adın yönelme durumu sonuna geldiği sözcüğü dolaylı tümce yapar. Yüklemin bildirdiği eylemin nereye yöneldiğini gösterir. Başka dillerde datif olarak bilinir.
bana
sana
ona
bize
size
onlara

Annem beni okula götürecek.

-de hâli (bulunma hâli)

Sözcüklerin -de ya da -da almış hâlleridir. Bu ekler sonuna geldiği sözcüğü dolaylı tümce yapar. Yüklemin bildirdiği eylemi gösterir. Hint-Avrupa dillerinde mevcut olmayan bu zamana bu dillerde lokatif de denmektedir.


bende
sende
onda
bizde
sizde
onlarda

-den hâli (ayrılma hâli)

Sözcüklerin -den ya da -dan eki almış hâlleridir. Adın ayrılma durumu nereden ayrıldığımızı gösterir. Bu ek sonuna geldiği sözcüğü dolaylı tümleç yapar. Hint-Avrupa dillerinde mevcut olmayan bu zamana bu dillerde ablatif de denmektedir.
benden
senden
ondan
bizden
sizden
onlardan



ALINTIDIR

[mehmet akif2]

SÖZ ÖBEKLERİ

Birden fazla sözcüğün belli bir anlamı karşılamak amacıyla bir araya gelerek oluşturduğu guruptur.





1) – Zarf Öbeği: birden çok sözcükle
oluşturulmuş zarf görevli söz guruplarıdır.
Bu kıyafet üzerinde çok güzel duruyor.
Zarf öbeği

2) – Ulaç Öbeği: Zarf fiilin başka sözcüklerle oluşturduğu öbektir.
Gök yüzüne bakınca gözlerin gelir aklıma
Ulaç öbeği ( zarf fiil )

3) – Edat Öbeği: Edatların farklı türdeki sözcüklerle oluşturduğu öbeklerdir. Edatın bulunduğu her yerde edat öbeği vardır.
Seninle arkadaş gibi çalışabiliriz.
Ed. Öb. Ed. Öb.
4) – Sıfat öbeği: Sıfat görevindeki ifadenin birden çok sözcükle oluşmasıdır.
Bol kazançlı günler dilerim size.
Sıfat öb.
Gayretli ve başarılı elemanlarla işimiz daha kolay olacak.

5) – Ad öbeği: Sıfat tamlamaları ad tamlamaları birer ad öbeğidir.
Mavi yolculukta kalbimin yolunu buldum.
Ad öb. Ad öb.

6) – Ortaç ( sıfat fiil ) öbeği: Sıfat fiillerle ona bağlı olan diğer sözcüklerin oluşturduğu söz öbekleridir.
Beni böyle bırakanlar utansın.
Ortaç öbeği

7) – Mastar ( isim fiil ) öbeği: İsim fiille yan cümle içinde yer alan sözcüklerin oluşturduğu öbektir.
Seni sevmek bin defa ölmektir.
Mastar öb. Ms. Öb.

8) – Bağlaç öbeği: Bağlaçların birbirine bağladığı söz gurupları ile oluşur.
Benim de bir çift sözüm var.
Bağlaç öb.

Uyarı: İkilemeler farklı görevlerle farklı türde söz öbekleri oluşturabilirler.

Not: Bir belgisiz sıfatıyla oluşan sıfatlar sıfat öbeği oluşturmazlar.


ALINTIDIR

[mehmet akif2]

Sözcük Düzeyinde Anlatım Bozuklukları

ANLATIM BOZUKLUKLARI
Her cümle belli bir düşünceyi, duyguyu aktarmak için kurulur. Bu cümlenin, ifade edeceği anlamı açık ve anlaşılır bir biçimde ortaya koyması gerekir. Ayrıca müm­kün olduğunca gereksiz unsurlardan arındırılmış ol­malıdır bu cümle. İşte bu özelliği göstermeyen cümleler, anlatım bakımından bozuktur.
Sadece anlamla ilgili olmayıp dilbilgisi ile de ilgili özel­ikler gösterdiğinden, işlediğimiz konuların, özellikle cümle öğelerinin, çok iyi bilinmesi gerekir.
Bu alanda sorulan sorular değişik özellikler gösterir. Bazen bir cümle verilir ve "Bu cümledeki anlatım bo­zukluğu nasıl giderilir?" diye sorulur, bazen de "Aşağıdakilerden hangisinde anlatım bozukluğu vardır?" seklinde sorulur.
Anlatım bozukluklarını iki grup altında toplayabiliriz;
♦ Anlama dayalı bozukluklar
♦ Yapıya dayalı bozukluklar
ANLAMA DAYALI BOZUKLUKLAR
.Gereksiz sözcük kullanılması
♦ Cümlede belirsizlik bulunması
♦ Birbiriyle çelişen ifadelerin bulunması
♦ Sözcüğün anlamca cümleye uymaması
♦ Sözcüklerin yanlış eyleme bağlanması
♦ Mantık hatasının olması
♦ Deyimin yanlış anlamda kullanılması Sözcünün yanlış yerde kullanılması

1. Gereksiz Sözcük Kullanılması
Cümlede gereksiz sözcük kullanılması anlatım bozuk-uğuna yol açar. Bir cümlede gereksiz sözcük bulun-:.:unu anlamak için, sözcük cümleden çıkarılır. Bu durumda cümlenin anlam ve anlatımında bir bozul­ma oluyorsa o sözcük gerekli, olmuyorsa gereksizdir.
Örneğin;

"Herkesi eleştirip tenkit etmek bize hiçbir yarar ağlamaz."

cümlesinde "eleştirip" sözcüğünün verdiği anlamla "tenkit etmek" sözcüğünün verdiği anlam aynıdır.
Öyleyse bu cümlede "eleştirip" sözü gereksizdir. Cümleden çıkarılmalıdır.

"İki kardeşten en küçüğü arkadaşımdı."

"Bilgili insanlardan yararlanmayı, istifade etmeyi bilmeliyiz."

cümlelerinde altı çizili sözcükler gereksizdir.

ÖRNEK - 1
Geçenlerde bir gazete "saygı ve hürmet" diye yazmış. Nurettin Artam alay ediyordu. Elbette alay edilecek şey, kullandıkları sözlerin anlamını düşünmeyenler ge­lişigüzel kullanıyorlar birtakım sözleri; onlarda anlam dışı bir güzellik bulunduğunu sanıyorlar.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, paragrafta yakı­nılan yanlışa benzer bir yanlış yapılmıştır?
A) Onun bu konudaki görüş ve düşünüşünü hiç doğ­ru bulmadım.
B) Bence arkadaşınız görev ve sorumluluk yüklen­mek için çok genç.
C) Onun, meslektaşları arasında, bu derece sayılıp sevildiğini bilmiyordum.
D) Çocukları sağlıklı ve sıhhatli yetiştirmek için bes­lenmelerine önem vermeliyiz.
E) Dost ve arkadaşları ile ara sıra bir araya gelmekten büyük bir mutluluk duyardı.
(1981 - ÖYS)
ÇÖZÜM
Parçada sözü edilen yanlış "saygı" ve "hürmet" gibi, iki eş anlamlı sözcüğü aynı cümlede kullanmaktır. Se­çeneklere baktığımızda D'deki "sağlıklı" ve "sıhhatli" sözcüklerinin eş anlamlı olduğunu görürüz. A'daki "görüş ve düşünüş" birbirine yakındır; ancak "görüş" bir konu hakkında savunulan düşüncedir, "düşünüş" ise bir düşünme şeklidir. B'deki "görev ve sorumluluk" sözcükleri de yakındır. Ancak "görev" başkası tarafın­dan verilir, sorumluluk duygusu ise insanın içindedir.
Cevap D

❖ Bazı cümlelerde ise eklendiği sözcüğe ya da söz öbeğine aynı anlamı kazandıran edatlar an­latım bozukluğu oluşturur.
Örneğin;
"Yalnız gitmekten korkmuş, annesiyle birlikte git­miş."
cümlesinde "annesiyle" sözündeki "ile" edatı zaten "birlikte" anlamı veriyor. Bir de "birlikte" sözüne gerek yoktur.

ÖRNEK 2
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bozuk­luğu vardır?
A) İşe geç geleceğini hiç olmazsa bana haber versey­din bari.
B) O anda, dertleşebileceği bir dosta ihtiyacı vardı; ama yanında kimse yoktu.
C) Bu karara varmadan önce, onların da görüş ve önerilerini dikkate alman gerekirdi.
D) Yazıda onun resimlerinden pek söz edilmiyor; oysa o, çok yetenekli bir sanatçı.
E) Beğendiğimiz o evi satın aldık; ancak oraya önü­müzdeki yıl taşınabileceğiz.
(2006 - ÖSS)
ÇÖZÜM
A'daki cümlede gereksiz söz kullanılması anlatım bo­zukluğuna yol açmıştır. Bu cümlede geçen "hiç olmaz­sa" deyimi, "bari" anlamına gelir. Dolayısıyla bu iki söz aynı anlama gelmektedir. Aynı anlama gelen sözler bir arada kullanıldığı için bu cümlede bir anlatım bozuklu­ğu vardır.
Cevap A

❖ Bir cümlenin anlam; içinde bulunan başka bir kullanımına girer. Cümlede böyle bir sözcük varsa, o cümle de anlatım bakımından bozuktur.
Örneğin,
"Böyle yüksek sesle bağırmana gerek yok, sağır değilim."
cümlesinde "bağırmak" zaten yüksek sesle konuşmak anlamındadır. Öyleyse bu sözün anlamı içinde bulu­nan "yüksek sesle" sözüne gerek yoktur.

ÖRNEK 3
Yazar, bu özü birtakım ilkelerden hazır formüllerden yola çıkarak değil, somut gerçeklerden, yaşanmış deneyimlerden yola çıkarak yeniden buluyor.
Bu cümlede geçen kelimelerden hangileri atıldığında cümlenin anlamında hiçbir daralma olmaz?
A) bu, yeniden B) ilkelerden – somut C) birtakım – değil D) yazar – gerçeklerden E) hazır - yaşanmış
(1983 –ÖSS)
ÇÖZÜM
Cümlede bir sözün anlamı içinde bulunan başka : sözü kullanmak, gereksiz sözcük kullanımına g Cümlede de buna benzer sözler vardır. Örneğin "formül" zaten hazır hale gelmiş sembollerdir. Öyleyse "hazır" demeye gerek yok. "Deneyim" belli yaşantılardan sonra edinilen durumdur. Dolayısıyla "yaşanmış" sözü de gereksizdir. Bunlar cümleden atılabilir.
Cevaz E

2. Cümlede Belirsizlik Bulunması
Cümlede belirsizlik varsa, o cümle iyi bir cümle değidir. Bu belirsizlik mutlaka giderilmelidir.
Örneğin;
"Geleceğini babamdan öğrendim."
cümlesinde "geleceğini" sözü belirsizdir. Çünkü geleceği belli değil. "Onun geleceği" de olabilir; senin geleceğin" de olabilir. Bu belirsizlik giderilme sözcüğün kime ait olduğu belirginleştirilmelidir.

ÖRNEK 1
Aşağıdakilerin hangisinde anlam belirsizliğin dermek için cümlenin başına şahıs zamiri getir gerekir?
A) Adana'ya yerleştiklerini duydum.
B) Yeni aldığın elbiseyi çok beğendim.
C) Önerdiğin romanı henüz okuyamadım.
D) Yarışmada birinci olduğuna sevindim.
E) Sınava İstanbul’da girmek istiyorum.
(1991 –ÖYS)

ÇÖZÜM
Anlam belirsizliğinin olduğu seçenek D'dir. Çünkü burada kimin birinci olduğu belli değildir. Cümle "Senin birinci olduğuna sevindim." şeklinde de olur "Onun birinci olduğuna sevindim." şeklinde de. Öyleyse birinci olan kimse onu karşılayan şahıs zamiri cümlenin başı­na getirilmelidir.
Cevap D


Bazen de bu belirsizlik noktalama işaretleriyle giderilir.

Örneğin;
“Yaşlı evine doğru ağır adımlarla ilerledi."
cümlesinde ilerleyen kişinin "yaşlı" olduğu bellidir. An­lak burada "ev" sözcüğünün eskiliği de vurgulanmış olabilir. Bunu önlemek için "yaşlı" sözünden sonra vir­gül getirilmelidir.

ÖRNEK2
“Genç saçlarına ak düşmemiş, şiirimize, hikayeciliğimize taptaze bir hava getiren isimlerdi bu saydıklarım."

Bu cümlede hangi sözcükten sonra virgül (,) konursa anlam karışıklığı giderilmiş olur?
A) genç B) saçlarına C) hikayeciliğimize D) getiren E) bu
(1982 - ÖSS)
ÇÖZÜM
Cümlede virgül "genç" sözünden hemen sonra konmalıdır. Çünkü virgül olmadığında, sanki genç olan saçlarmış gibi bir anlam çıkıyor. Bunu virgülle önleyip genç olanın "isimler" olduğunu belirginleştirebiliriz.
Cevap A

3. Birbiriyle Çelişen İfadelerin Bulunması
Cümlede birbiriyle çelişen ifadelerin bulunması anlatımda bozukluğa yol açar.
Örneğin;
"Sanırım, o bu işi mutlaka kabul edecektir."
cümlesinde "sanırım" ihtimal bildirirken "mutlaka" ke­sinlik bildirir. Bir cümlede bu iki durum aynı anda bulunmaz. Yani insan ya emindir ya da şüphe içindedir.

ÖRNEK
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, anlamca çelişen iki sözün bir arada kullanılması anlatım bozukluğu­na yol açmıştır?
A) Bu aşamaya gelene kadar çok çalışmış ve yorul­muş olmalısınız.
B) Yabancı bir dil öğrenmek, her şeyden önce çaba, biraz da yetenek ister.
C) Sizinle görüşmeyen aşağı yukarı on beş yıl oluyor.
D) Hiç kuşkusuz, bu yasaları siz de bilirsiniz.
E) Gönderdiğim paketi, eminim bugüne kadar almış olmalısınız.
(1988 - ÖYS)
ÇÖZÜM
Anlamca çelişen sözler E'de kullanılmıştır. Çünkü "eminim" kesinlik bildirir, "almış olmalısınız" ihtimal. Ki­şi hem emin olduğunu söyleyip hem de şüphe içinde olamaz.
Cevap E

4. Eylemin Anlamca Yanlış Kullanılması
Bazı eylemler olumlu durumlarda, bazıları olumsuz durumlarda kullanılır. Eylemin anlamca yanlış yerde kullanılması da anlatım bozukluğuna yol açar.
Örneğin;
"Bana yardım ederek, işi kısa sürede bitirmeme neden oldu."
cümlesindeki "neden olmak" eylemi daima olumsuz anlamlar verecek biçimde kullanılır. Oysa işin kısa sü­rede bitirilmesi olumlu bir durumdur. Öyleyse "neden oldu" sözü bu cümlede yanlış kullanılmıştır. Bunun ye­rine cümle ".....bitirmemi sağladı." şeklinde bitirilebilir.

ÖRNEK
Aşağıdakilerden hangisinde "Böylece bana yardım yapılmamasını sağladı." cümlesindekine benzer bir anlatım bozukluğu vardır?
A) Laf taşıyarak, aralarının bozulmasına o da bir kat­kıda bulunmuştu.
B) Sabrın ve direnmenin, insanoğlunun en büyük dostu olduğunu söylüyordu.
C) O sabah, yoğun sis yüzünden göz gözü görmü­yordu.
D) Babası, oğlunun her geçen gün biraz daha artan sıkıntılarını görmezlikten geliyordu.
E) Adamın yüzünden, ne kadar sıkıntılı bir durumda olduğu anlaşılıyordu.
(1989 - ÖYS)


ÇÖZÜM
"Sağlamak" fiili olumlu durumlarda, fayda görülen yer­lerde kullanılır. Oysa "yardım yapılmaması" olumlu bir durum değildir. "Sağladı" yerine "neden oldu" denme­lidir. Aynı bozukluğu A'da görüyoruz. "Katkıda bulun­mak" olumlu durumlarda kullanıldığı halde, burada "kişilerin arasını bozmak" gibi olumsuz bir davranışta kullanılmıştır. Onun yerine "yol açtı" denmeliydi.
Cevap A

5. Mantık Hatasının Olması
Bazı cümlelerde mantık hatasının bulunması da o cümlenin anlatımını bozar.
Örneğin;
"Bırakın patates doğramayı yemek bile yapamaz."
cümlesinde "bırakın" sözcüğünün cümleye kattığı an­lamdan dolayı sanki patates doğramak yemek yap­maktan daha önemliymiş ve daha zormuş gibi görülü­yor. Bu yanlışın düzeltilmesi için cümle,
"Bırakın yemek yapmayı, patates bile doğrayamaz."
şeklinde söylenmelidir.

ÖRNEK
Beyin zarı iltihapları iyi tedavi edilmezse, ölüme hatta sara nöbetlerine yol açabilir.
Bu cümledeki anlatım bozukluğu aşağıdakilerin hangisiyle giderilebilir?
A) "sara nöbetlerine" sözü ile "ölüme" sözcüğü yer değiştirilerek
B) "yol açabilir" yerine "neden olabilir" sözü getirile­rek
C) "sara" sözcüğü kaldırılarak
D) "zan" yerine "zarının" sözcüğü getirilerek
E) "edilmezse" yerine "edilmediğinde" sözcüğü geti­rilerek
(1990 - ÖSS)
ÇÖZÜM
"Hatta" sözünün anlamından kaynaklanan bir bozuk­luk olmuş. Bu söz önceki söylenenden daha değerli daha önemsenen bir durumu sonra getirerek birbirine bağlar. Cümlede ise "ölüme hatta sara nöbetlerine" derken, sara nöbetlerinin ölümden daha önemli oldu­ğu anlamı verilmiş. Elbette bu, mantıksız bir durum oluşturur. Öyleyse bunlar yer değiştirmelidir.
Cevap A


6. Sözcüklerin Yanlış Eyleme Bağlanması
Bazen sözcüklerin bağlandığı ortak eylemler de anla­tımda bozukluğa yol açar.
Örneğin;
"Bu davranışıyla bize yarar mı sağladı zarar mı bel­li değil."
cümlesinde "yarar" ve "zarar" sözcükleri "sağladı" ey­lemine bağlanmıştır. Ancak "yarar sağlamak" doğru olsa bile, "zarar sağlamak" doğru değildir. Cümle;
"Bu davranışıyla bize yarar mı sağladı, zarar mı verdi belli değil."
şeklinde söylenmelidir.

"Onun bu konuya yeterince ilgi ve önem verdiğini söyleyemeyiz."
cümlesinde de aynı tür bir bozukluk vardır; çünkü "önem vermek" doğru bir kullanım olsa bile "ilgi ver­mek" doğru değildir. "İlgi" sözcüğü "göstermek" eyle­miyle kullanılır.

ÖRNEK 1
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bo­zukluğu vardır?
A) En çok sevdiği şey, ormanda yürüyüş yapmaktı.
B) Onu tanıyan herkes, kendisinden övgüyle söz ederdi.
C) Amacı, arkadaşlarını ikinci, kendisini birinci plana çıkarmaktı.
D) Beğenmediğim yanlarından biri de herkesi eleştirmesiydi.
E) Eski dostlarıyla pek görüşmek istemezdi.
(1991 – ÖYS)
ÇÖZÜM
C'deki cümleyi incelediğimizde "ikinci" sözcüğünün "plana çıkarmaktı" sözüne bağlandığını görüyoruz Oysa ikinci plana çıkarılmaz, düşürülür. Dolayısıyla burada anlatım bozukluğu vardır.
Cevap C

• Bu, öğelerin eyleme bağlanmasında da görülür.

Örneğin;
“Ayağına ayakkabı, omzuna şal, üzerine pardesü giyip dışarı çıktı."
cümlesinde "ayakkabı, şal ve pardesü" sözcükleri giymek" eylemine bağlanmıştır. Oysa şal giyilmez, atılır ya da alınır.

ÖRNEK 2
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bozukluğu vardır?
A) Bu kadar yorgunluktan sonra iyi bir tatili hak etmiş­ti.
B) Memur, dostça ve yumuşak başlılıkla cevap veri­yordu.
C) Fotoğrafçılıkla ilgili incelikleri ve teknik bilgileri bu kitapta bulabilirsiniz.
D) Ayrıca, ara sıra gözüme çarpan yanlışlıkları da be­lirttim.
E) Durmadan gazoz ve çekirdek yenilen bu yerden hemen uzaklaştım.
(1986 - ÖSS)
ÇÖZÜM
Anlatım bozukluğu E'dedir. Burada nitelikçe ayrı varlıkların aynı eyleme bağlanması bozukluğa neden ol­uştur. Çekirdek, yenilen bir nesnedir, ama gazoz yenilmez içilir. Öyleyse "gazoz içilen ve çekirdek yenil" denmeliydi.
Cevap E

7. Deyimin Yanlış Anlamda Kullanılması
Cümlede deyimin yanlış yerde kullanılması da cümlenin anlamını bozar.
'Öğretmenin anlattığı konu tüm öğrencilerin dikkatiniçekmişti. Herkes kulak kabartmış, öğretmeni inliyordu."
cümlesinde "kulak kabartmış" yanlış kullanılmıştır. Çünkü kulak kabartmak" fark ettirmeden dinlemek anla-mındadır. Burada "kulak kesilmek" deyiminin kullanılması gerekirdi.

ÖRNEK
Aşağıdaki cümlelerde geçen deyimlerden hangisi yanlış anlamda kullanılmıştır?
A) Onun yazılarında, hep, uzağı gören bir aydının dü­şünceleri vardır.
B) İşi şakaya vurmaktan başka yapılacak bir şey kal­madığını anlamıştı.
C) Konuşulanlardan sıkılınca bir köşeye çekilerek uyuklamaya başladı.
D) Türk okuru için durum, yukarıda anlatılanlardan uzun uzadıya farklı bir özellik taşımaz.
E) Böyle saat gibi işleyen bir kuruluşun başında ol­mak güzel bir şey.
(1983 - ÖSS)

ÇÖZÜM
Görüldüğü gibi deyimlerin anlamları sorulmuş. Buna göre seçeneklerdeki deyimleri bularak anlamlarını ve­relim. A'da "uzağı görmek" bir deyimdir, anlamı "gele­cekte neler olabileceğini tahmin edebilmektir. B'de "şakaya vurmak" deyimdir, anlamı, "şakaymış gibi yapmak"tır. C'de "bir köşeye çekilmek" deyimi "uygun bir yer bulmak" anlamındadır. D'de "uzun uzadıya" deyim olarak verilmiş; anlamı ayrıntılarına inilerek, "ince-| den inceye" dir. Oysa bu cümlede "tamamen" anlamına gelmiştir. Yani yanlış kullanılmıştır. E'de "saat gibi işlemek" deyimdir, anlamı "aksamayan, düzenli"dir. Sadece D seçeneğinde "uzun uzadıya" sözü yanlış anlamda kullanılmıştır.
Cevap D

8. Sözcüğün Yanlış Anlamda Kullanılması
Bazı sözcüklerin anlamları birbirine karıştırılabilir. Cümledeki sözcüklerin anlamına da dikkat edilmelidir.
Örneğin;
"Çocukların birbiriyle uygunluk içinde olmaları be­ni sevindirdi."
cümlesindeki "uygunluk" sözü yanlış yerde kullanıl­mıştır. Çünkü burada "uyum" sözü kullanılmalıdır.

"Başvurduğu işyerinden son öğretim durumuyla il­gili bilgi istediler."
cümlesinde "öğretim" yerine "öğrenim" sözü kullanıl­malıdır.

"Caddenin kenarlarına değişik türde ağaçlar ekil­miş."
cümlesinde "ekilmiş" sözünün yerine "dikilmiş" sözü getirilmelidir.

ÖRNEK 1
Bu konuda gençleri azımsamak doğru değildir.
Bu cümledeki anlatım bozukluğunun nedeni aşağıdakilerden hangisidir?
A) Gereksiz sözcük kullanılması.
B) Bir sözcüğün anlam bakımından yanlış kullanılması.
C) Tamlamanın yanlış yapılması.
D) Ekeylemin yanlış kullanılması.
E) Yüklemine göre olumsuz cümle olması.
(1996 - ÖSS)
ÇÖZÜM
Bu cümledeki anlatım bozukluğunun nedeni "azımsa­mak" sözcüğünün yanlış anlamda kullanılmasıdır. "Azımsamak" sayısal değerlerde kullanılabilir. Örne­ğin; "Filmi, azımsanmayacak bir seyirci topluluğu izle­di." denebilir. Çünkü burada kastedilen, seyircinin sayı bakımından fazla oluşudur. Sorudaki örnek cüm­lede o sözcüğün yerine "küçümsemek" sözü getiril­melidir. Dolayısıyla burada bir sözcüğün anlam bakı­mından yanlış kullanılması söz konusudur.
Cevap B

ÖRNEK 2
Ülkemizde başarıyla gerçekleştirilen bu tür ameliyat­larda ölüm şansı, Amerika'da yapılanlardan ancak yüzde bir fazladır.
Bu cümledeki bir sözcüğün yerinde kullanamama­sından doğan anlatım bozukluğu aşağıdaki deği­şikliklerden hangisiyle giderilebilir?
A) "tür" sözcüğü atılarak
B) "gerçekleştirilen" yerine "yapılabilen" sözcüğü ge­tirilerek
C) "yapılanlardan" yerine "yapılan ameliyatlardan" ge­tirilerek
D) "ancak" sözü atılarak
E) "şansı" yerine "olasılığı" sözcüğü getirilerek
(1989 - ÖSS)
ÇÖZÜM
"Şans" sözcüğü istenen durumlarda, insanın elde et­mek istediğine kavuşmak istediği yerlerde kullanılır. Yukarıdaki cümlede ise "ölüm şansı" denmiş. "Ölüm" normal insanların istediği bir durum olmadığına göre burada "şans" kullanılamaz. Onun yerine "olasılık" sö­zü getirilmelidir.
Cevap E

9. Sözcüğün Yanlış Yerde Kullanılması
Bazen sözcük doğrudur ancak cümlede bulunduğu yer doğru değildir.
Örneğin;
"Yeni elbisemi giymiştim ki kapı açıldı."
cümlesinde "yeni" sözünün yeri anlatımda bozukluğa yol açmıştır. Çünkü burada söylenmek istenen, elbise­nin yeniliği değil, giymenin yeni yapıldığıdır. Öyleyse cümle;
"Elbisemi yeni giymiştim ki kapı açıldı." şeklinde olmalıdır.

ÖRNEK
Alınan bu karar, savaşta askerin daha çok ölmesine yol açtı.
Bu cümledeki anlatım bozukluğu aşağıdaki deği­şikliklerin hangisiyle giderilebilir?
A) "bu" sözcüğü atılarak
B) "daha çok" sözü "askerin" sözcüğünden önce kullanılarak
C) "yol açtı" sözü yerine "neden oldu" sözü getirerek
D) "alınan" sözcüğü atılarak
E) "savaşta" sözcüğü "askerin" sözcüğünden sor-£ kullanılarak
(1999 – ÖSS)

ÇÖZÜM
Örnek cümledeki anlatım bozukluğu "daha çok" sözcüğünün yanlış yerde kullanılmasından kaynak e-maktadır. Dolayısıyla cümle şu şekilde olmalıdır:
Alınan bu karar, savaşta daha çok askerin ölmesine yol açtı.
Cevap B

10. Aynı Anlama Gelen Ek ve Sözcükler
Aynı anlama gelen ek ve sözcüklerin bir arada kullanılması anlatım bozukluğuna yol açar.
Örneğin;
"Onun beni sevmemesinin nedeni, fikirlerini benimsememiş olmamdandır." Cümlesinde “nedeni” sözcüğü bir olayın sebebini anlatıyor. Ayrıca “olmamdandır” sözündeki “-dan” eki de neden anlamı veren bir ektir. İkisinin bir arada bulunması cümlenin anlatımını bozmuştur. Cümle;
“Onun beni sevmemesinin nedeni, fikirlerini benimsememiş olmamdır.



ALINTIDIR

[mehmet akif2]

Bağlı Cümle

Bağlı cümle, [Linkler Ziyaretçilere Kapalıdır.Giriş Yap Veya Üye Olmak için TIKLAYIN...] ile birbirine bağlanmış birden fazla cümleden oluşan cümle grubudur. Bağlı cümlede cümleler birbirine ama, ancak, fakat, lakin, ne var ki, ne yazık ki, yalnız, çünkü, oysa, oysaki, mademki, ve, veya, ne ... ne ..., hem ... hem ..., halbuki gibi bağlaçlarla bağlanır.

• Erkenden kalktım ve yola çıktım.
• Kalabilirsin veya gidebilirsin.
• Çok yorgunum ama toplantıya mutlaka katılmam lazım.
• Ne şair yaş döker ne âşık ağlar.
• Gösteri için çok emek sarfettik, ne var ki dilediğimiz başarıyı yakalayamadı.
• Ya olduğun gibi görün ya göründüğün gibi ol. ([Linkler Ziyaretçilere Kapalıdır.Giriş Yap Veya Üye Olmak için TIKLAYIN...])

Bağlı cümledeki her bir cümle kendi [Linkler Ziyaretçilere Kapalıdır.Giriş Yap Veya Üye Olmak için TIKLAYIN...] olan tam cümlelerdir. Ancak bu öğelerden bazıları paylaşıldığı için gizli durumda olabilir:

• Gösteriye ne annem geldi ne de babam geldi.
• Gösteriye ne annem ne de babam geldi. ("geldi" yüklemi paylaşılmış)

Bazı bağlı cümlelerin [Linkler Ziyaretçilere Kapalıdır.Giriş Yap Veya Üye Olmak için TIKLAYIN...] tek farkı aradaki noktalama işaretinin bir bağlaç ile değiştirilmiş olmasıdır:

• Adam sakinleşmek bilmiyor, avaz avaz bağırıyordu. (sıralı cümle)
• Adam sakinleşmek bilmiyor ve avaz avaz bağırıyordu. (bağlı cümle)

Bazı cümlelerde hem noktalama işareti hem de bağlaç olabilir. Bu durumda cümle "bağlı cümle" olarak kabul edilir.

• Bu sınava çok iyi hazırlandım; zira başka sınav şansım kalmadı. (bağlı cümle)

Sadece "ki" bağlacı ile birbirine bağlanan cümleler bağlı değil, [Linkler Ziyaretçilere Kapalıdır.Giriş Yap Veya Üye Olmak için TIKLAYIN...]:

• Bu ezanlar -ki şehâdetleri dinin temeli-

Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli. ([Linkler Ziyaretçilere Kapalıdır.Giriş Yap Veya Üye Olmak için TIKLAYIN...])
ALINTIDIR

[mehmet akif2]

SIRALI CÜMLELER


Sıralı cümleler; [Linkler Ziyaretçilere Kapalıdır.Giriş Yap Veya Üye Olmak için TIKLAYIN...], [Linkler Ziyaretçilere Kapalıdır.Giriş Yap Veya Üye Olmak için TIKLAYIN...] gibi noktalama işaretleri ile birbirlerine bağlanan cümlelerdir.

• Mart kapıdan baktırır; kazma kürek yaktırır.
• Sakla samanı, gelir zamanı.
• [Linkler Ziyaretçilere Kapalıdır.Giriş Yap Veya Üye Olmak için TIKLAYIN...]

Bağımlı sıralı cümle


Özne, tümleç, yüklem gibi [Linkler Ziyaretçilere Kapalıdır.Giriş Yap Veya Üye Olmak için TIKLAYIN...] biri veya birkaçı ortak olan sıralı cümledir:

• Mart kapıdan baktırır; kazma kürek yaktırır. ("Mart" ortak özne)

Bağımsız sıralı cümle


Öğe paylaşmayan; kendi özne, tümleç ve yüklemi olan sıralı cümlelerdir:

• Horoz ölür, gözü çöplükte kalır.

ALINTIDIR

[mehmet akif2]

İKİLEMELER
İkileme; anlatım gücünü artırmak, anlamı pekiştirmek, kavramı zenginleştirmek amacıyla, aynı sözcü­ğün yinelenmesi, anlamları birbirine yakın veya karşıt olan ya da sesleri birbirini andıran iki sözcüğün yan yana kullanılmasıdır.

Yapılışları Yönünden İkilemeler

Aynı sözcüğün yinelenmesiyle kurulur;
yüce yüce, salkım salkım, elma elma, yavaş yavaş, katar katar, uzun uzun...
*Eş ya da yakın anlamlı sözcüklerden kurulur;
açık seçik, derme çatma, ar namus, mal mülk, doğru dürüst, delik deşik, dünya âlem, ağrı sızı, kl­ik kıyafet, sorgu sual...
*Karşıt anlamlı sözcüklerden kurulur:
irili ufaklı, iyi kötü, ileri geri, aşağı yukarı, er geç, dosta düşmana, büyüklü küçüklü...
*Yansımaların yinelenmesiyle kurulur:
fıkır fıkır, şapır şupur, tıngır mıngır, mışıl mışıl, takır kıkır, fokur fokur, hapır hupur...
*Biri anlamlı diğeri yakıştırma olan (anlamsız) söz­cüklerden kurulur:
eski püskü, ufak tefek, yamru yumru, yırtık pırtık, eğri büğrü, incik boncuk...
*Her ikisi de anlamsız olan sözcüklerden kurulur: (Sözcüklerin ikisi de ses yönünden yakıştırmadır.)
eciş bücüş, abur cubur, yalap şalap, ıvır zıvır, ıcığı cıcığı...
Not: İkilemelerin arasına bağlaçlar ve "mi" edatı girebilir.
uslu mu uslu, hiç mi hiç, şeker de şeker, ne ev ne ev...
*İkilemelerin yapım ve çekim ekleriyle biçimlenen­leri vardır:
belli belirsiz, günlük güneşlik, yersiz yurtsuz, ordan burdan, arada sırada, elini eteğini...

Anlatımları Yönünden İkilemeler
* İkilemenin başlıca amacı anlamı pekiştirmektir. "Çok, pek, gayet, fazla" gibi sözcüklerin belirttikle­ri kavramla ikilemenin anlamda sağladığı güç, pe­kiştirme bakımından ölçülemez.
öbek öbek çiçekler, salkım salkım üzümler, deste deste para, temiz mi temiz ev...
Bu ikilemelerin verdiği anlamı "çok" ve benzeri sözcükler tam olarak karşılayamaz.
* İkilemenin bir amacı da, anlamın sağladığı gücü,değeri artırmak, abartmaktır:

"Seve seve yapmak", "severek yapmak" anlatımından değer bakımından çok fazla abartılmıştır.

Bunun gibi, "söylene söylene gitmek, koşa koşa yorulmak"anlatım yönünden güçlü sayılır.

* İkilemelerin bir başka yönü de çoğulluk kavramı vermeleridir.

ev ev dolaşmak, sokak sokak aramak, şehir şehir taramak...

Görevleri Yönünden İkilemeler

İkilemeler cümlede özne, nesne, tümleç, yüklem gibi öge olabilir.

Çoluk çocuk ekmek bekliyor. (özne)

Tası tarağı, pılıyı pırtıyı topladı. (nesne)

Paraya pula pek önem vermez. (dolaylı tümleç)

Makine şimdi tıkır tıkır çalışıyor. (zari tümleci)

Bütün işi yalan dolandır. (yüklem)

ÖRNEK SORU
Aşağıdaki ikilemelerden hangisi, yapılışına göre ötekilerden ayrı bir özellik göstermektedir?

A) Üstüne doğru dürüst bir şey giy.
B) Böyle yalan yanlış bilgiler kişiyi gülünç duruma düşürür.
C) İki köy arasındaki uzaklık, aşağı yukarı 4 km idi.
D) Yollar bitmek tükenmek bilmiyordu.
E) Dağcılar, güç koşullar içinde sağ salim tepeye vardılar.

(1979/1)

ÇÖZÜM: A, B, D, E seçeneklerinde verilen "doğru dürüst", "yalan yanlış", "bitmek tükenmek", "sağ salim" ikilemelerinde sözcükler yakın anlamlıdır. C seçeneğindeki "aşağı yukarı" ikilemesi ise, karşıt anlamlı sözcüklerden kurulmuştur.

YANIT : C

DEYİMLER

Dilin anlatım olanağını genişleten, genellikle gerçek anlamından sıyrılmış sözcüklerin oluşturduğu kalıplaşmış söz öbeklerine deyim denir.

Deyimleri biçim ve anlam özelliklerine göre incele­yebiliriz:

Biçim Yönünden Deyimler

1. Deyimler en az iki sözcükten kurulur.
* boş bulunmak, dil dökmek, dört gözle beklemek analar taş yesin; yarım yarım beş yesin...
Deyimlerin en çok yedi sekiz sözcükten kurulabi­leceği daha uzun deyimlerin, deyimlikten çıkıp bozul­dukları görüşü vardır.
*Bizim tavuk bir yumurta doğurur; yedi mahalle du­yar. Elin kısrağı küheylan doğurur, ses çıkmaz.
Tek bir sözcük, yoğun bir anlatım içerse de deyim değildir. Böyle sözcükler gerçek anlamlarından uzak­laşarak mecaz anlam kazanmış çok anlamlı sözcük­lerdir.
*akşamcı, kaşarlanmış, gedikli, bacaksız...

2. Biçim yönünden deyimlerin en önemli özelliklerinden biri de kalıplaşmış olmalarıdır. Bu bakımdan deyimler, atasözlerine benzerler.
Deyimlerde söz dizimi bozulamayacağı gibi söz­cükler eş anlamlılarıyla bile değiştirilemez:
"İpe un sermek" deyimi yerine "ipe un yaymak", "dut yemiş bülbüle dönmek" deyimi yerine "dut ye­miş bülbüle benzemek" biçimi kullanılamaz. Hatta sözcük dizimi bile bozulamaz.
"Tut kelin perçeminden" yerine "kelin perçe­minden tut" biçimi kullanılamaz.

3. Bazı deyimler, cümle niteliği taşırlar ve çekim eki alabilirler. Bu özelliklerinden dolayı zaman zaman atasözleri ile karıştırılırlar. Ancak cümle hâlindeki deyimler ile atasözleri, bazı noktalarda kesin olarak birbirinden ayrılırlar.
* Atasözlerinde sözcükler aldıkları eklerle kalıplaş­mışlardır. Sözcüğün aldığı çekim ekini değiştirmek mümkün değildir.
Deyimlerde ise çekim eklerini kişiye göre değiştir­mek mümkündür.
"İyi olacak hastanın doktor ayağına gelir." atasözünde belirtilen çekim ekleri değiştirilemezken,
"Başında kavak yelleri esiyor." deyiminde çekim (Başınızda) (esiyordu - esmişti)
ekleri değiştirilebilir.

"Süt dökmüş kediye dönmek" deyiminde de dönmek yerine, döndü, dönmüş, dönmüşsün... gibi de-
ğişik zaman ve kişi ekleri getirilebilir.
* Cümle biçimindeki deyimlerde de atasözlerinde de kalıplaşma söz konusudur. Ancak atasözlerine herhangi bir sözcük katılmazken deyimler, cümle yapisini genişleten bazı sözcükler alabilirler. Ancak bunlar deyim kalıbına ait değillerdir:
(Bugün onun) başında kavak yelleri esiyor. İ
(Bu işe) aklım yattı (arkadaşlar).

4. Deyimlerin bir kısmı, cümlede kullanılan hazır kalıplardır. Bunların çoğu çekime girmez, çekimlenmiş bir cümle içinde olduğu gibi kullanılır:

Böyle deyimler, cümle niteliği taşımaz, kurulan cümlede, olduğu gibi kullanılır.
* Eski hamam, eski tas
* Balık kavağa çıktığı zaman
* Kel başa şimşir tarak...

5. Deyimler, birleşik sözcükler, ikilemeler ve terimler biçim açısından birbirine benzerler.

a) Deyimler ve Birleşik Sözcükler
Birleşik sözcüklerde kaynaşma, kalıplaşma deyimlere göre daha kuvvetlidir. Birleşiği oluşturan sözcükler, aralarına herhangi bir yapım ya da çekim eki giremeyecek kadar kaynaşmışlardır. Bunlar tek bir sözcük gibi düşünülür ve çoğu bitişik yazılır. Sözcüklerdeki anlam kayması, daha çok benzetme yoluyla olmuştur.

ayakkabı, ayçiçeği...

Deyimleri oluşturan sözcükler daima ayrı yazılır. Deyimi oluşturan sözcüklerden bazıları yapım ya da çekim eki alarak biçim bakımından değişikliğe uğra­yabilir. Deyimlerde anlam kayması daha çok mantık dışına çıkma yoluyla olur:
göze girmek, karda gezip izini belli etmemek...

b) Deyimler ve İkilemeler
Deyimler ve ikilemeler, ayrı yazıları sözcüklerden oluşmaları, anlamı kuvvetlendirmeleri ve çekim eklerini almaları bakımından birbirine benzerler. Pek çok deyimde ikilemelere yer verilmektedir. Bunlara ikilemelerle kurulmuş deyimler diyebiliriz:

Boyu boyuna, huyu huyuna uyuyor.
Çoluk çocuk içinde kaldık.
Bu işin tadı tuzu kalmadı.

İkilemelerin bir kısmı, çekim eki almadan sıfat ve zarf görevinde kullanılmaktadır. Bunlar deyim olarak nitelenemez.

Arabasına doğru yavaş yavaş yürüdü.
İri iri güller bahçenin her yanını kaplamıştı.

c) Deyimler ve Terimler
İki ya da daha çok sözcükten oluşan, ayrı yazılan terimler, şekil yönünden deyimlere benzer:
İlkel toplum, kuvvetler dengesi, dolaylı tümleç, ayaklı koşma, en küçük ortak kat, eşkenar üçgen...
Bu tür terimler, bilim, sanat gibi belirli bir alanda sı­nırlanmış anlam taşımaları ve birinci sözcüğün nitele­me görevi üstlenmesi bakımından deyimlerden ayrılır­lar. Tek bir sözcükten oluşan ya da birleşik sözcük yapısında olan terimler ise deyimlerle karışmaz; çün­kü deyimler tek sözcükten oluşmaz.

Anlam Yönünden Deyimler
Deyimler, herhangi bir duyguyu, düşünceyi, olayı, kavramı belirtmek için bulunmuş kalıplardır. Deyimler­de amaç, var olana fazlası ile dikkati çekip anlatıma kuvvet vererek, anlatım kolaylığı sağlamaktır. Örne­ğin, çok sevinen bir insan, "etekleri zil çalıyordu" de­yimiyle; herkesi küçümseyen, kibirli davranan ise "burnu havada" deyimi ile hem kısa hem de belirgin biçimde anlatılmış olur.
Deyimler, her zaman olabilecek olanı değil, kimi durumlar için geçerli olanı anlatmaya yararlar. Bu ba­kımdan genel kural niteliği taşıyan atasözlerinden ay­rılırlar.

"Ağaran baş, ağlayan göz gizlenmez." atasözü-nün anlamı "Belirtileri ortada olan yaşlılık da üzüntü de ne yapılsa gizlenemez." dir. Bu genel kural niteli­ğindedir.
"Ağzını bıçak açmıyordu." deyiminin anlamı "üzüntüden söz söyleyecek durumda olmamak" tır.
Bütün insanlar kötü durumlar karşısında bu davra­nışı göstermezler. Bu deyim belirli şartlar altında orta­ya çıkan bir durumun anlatımında kullanılır.

Deyimleri anlam özellikleri bakımından ikiye ayıra­biliriz:
1. Gerçek anlamlı deyimler
Deyimi oluşturan sözcükler gerçek anlamlıdır. De­yimden çıkan anlam da bu yöndedir:
Çoğu gitti azı kaldı.
İyiye iyi kötüye kötü demek
Hem suçlu hem güçlü
İsmi var cismi yok.
2. Mecaz anlamlı deyimler
Deyimi oluşturan sözcüklerden biri, bir bölümü ya da tümü gerçek anlamlarından sıyrılır. Deyimden çı­kan anlam da mecaz anlamdır:
Aldığı aptes ürküttüğü kurbağaya değmez. (iyilik yapmak) (zarar vereceği varlık)
Bir pire için yorgan yakmak
(önemsiz bir istek) (büyük bir zarar)
*Sarmısak yemedim ki ağzım koksun
(kötü bir iş yapmak) (sorumlu olmak)

ÖRNEK SORULAR
1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili de­yim "merak edip gizlice dinlemek, işitmeye çalış­mak" anlamına gelmektedir?
A)Sınıfta bütün öğrenciler kulak kesilmiş öğret­menlerini dinliyorlardı.
B)Bu dedikodular onun da kulağına çalınmış ol­malı.
C)Herkes kulağı tetikte müdürün kapısında bek­liyordu.
D)Karşı masadakiler konuşurken o da kulak ka­bartmış dinliyordu.
E)Öğretmen ders anlatırken kulağını açıp dinlemelisin.
(1985/II)
ÇÖZÜM: A'da "kulak kesilmek", "büyük bir dikkat­le dinlemek"; B'deki "kulağına çalınmak", "başkasına söylenirken duymuş olmak"; C'deki "kulağı tetikte", "ne söyleyeceğini işitmek için çok dikkatli olmak"; E'deki "kulağını açmak" ise "dikkatlice dinlemek" anla­mındadır.
D'deki "kulak kabartmak" deyimi, "merak edip giz­lice dinlemek, işitmeye çalışmak" anlamındadır.
YANIT: D
2. Aşağıdakilerin hangisinde "başkasından çıkasağlama eğiliminde olan" birinden söz edilmek-
tedir?
A)Günlerdir beni arıyormuş; o bal alacak çiçeği bilir.
B)Öyle durduğuna bakma, hepimizi suya götü­rür, susuz getirir.
C)Hiç acele etmeden bekler ve sonunda turnay gözünden vurur.
D)Öyle bir adam ki saman altından su yürütür.
E)Ona bakmayın, bir dirhem bal için bir çeki keçiboynuzu çiğner.
(1989 / II)
ÇÖZÜM: B'deki "suya götürüp susuz getirmek" "karşısındakinden akıllı olmak, kurnaz olmak"; C'deki "turnayı gözünden vurmak", "çok değerli bir şey ka­zanmak"; D'deki "saman altından su yürütmek", "sin­sice ortalığı karıştırmak"; E'deki "bir dirhem bal için bir çeki keçiboynuzu çiğnemek", "çok emek verip az bir verim elde etmek" anlamlarında kullanılmıştır.
"Başkasından çıkar sağlama eğiliminde olan" anla­mını A'daki "bal alacak çiçeği bilmek" deyimi karşılar.
YANIT : A

3. Aşağıdakilerin hangisinde altı çizili deyimin cümleye kattığı anlam ötekilerden farklıdır?
A)Gece gündüz demeden bu işle uğraşacağın­dan kuşkum yok.
B)Bu işi kabul etmeden önce inceden inceye he­saplar yapması gerekti.
C)Senin her şeyi ince elevip sık dokuduğunu her­kes bilir.
D)Bu öneriyi enine boyuna düşündükten sonra karar vermelisin.
E)Seçtiğin konuyu, kılı kırk yararcasına incelediğin anlaşılıyor.
(1991 /I)
ÇÖZÜM: B, C, D ve E seçeneklerindeki deyim­ler "dikkatlice, titizce, en küçük ayrıntıyı bile gözden kaçırmadan çalışmak" anlamıyla kullanılmıştır.
A'da yer alan "gece gündüz demeden" deyimi "sü­rekli aralıksız" çalışmayı anlattığından diğerlerinden farklıdır.
YANIT : A

ATASÖZLERİ
Atasözleri; atalardan kalan, onların deneyimlerine dayalı gözlemlerini, yargılarını, öğütlerini yansıtan ge­nel kural niteliğindeki kalıplaşmış özlü sözlerdir.
Her ulusun kendi atalarının düşüncelerine, dene­melerine, gelenek ve görgülerine dayalı atasözleri vardır. Bunlar o ulusun düşünce, duygu ve yargılarını yansıtır. Ulusun bireyleri tarafından şaşmaz doğrular olarak görülür, kabul edilir.
Atasözlerinin kimin tarafından söylendiğinin bilin­memesi, kuşaktan kuşağa aktarılması ve deneyimle­rin özlü ifadesi olması, herkes tarafından benimsen­melerini kolaylaştırmıştır.

Atasözlerinin Biçim Özellikleri
Atasözleri her şeyden önce bir yargı bildirir. Bu bakımdan daima cümle biçiminde bulunur. Atasözleri­nin cümle biçiminde kalıplaşmaları en önemli özellik­leridir.
Bu kalıplaşma öylesine kuvvetlidir ki atasözündeki bir sözcük, başka sözcükle yer değiştirmediği gibi aynı anlama gelen bir başka sözcük de yerine getiri­lemez:

"Pişmiş aşa su katılmaz." atasözü "Pişmiş yeme­ğe su katılmaz." ya da "Aş pişmişse su katılmaz." biçiminde söylenemez, kullanılamaz.
* Bazı yörelerde atasözü tanındığı biçimiyle söylenir.
İşleyen demir ışıldar.
İşleyen demir pas tutmaz.
* Atasözlerindeki kalıplaşma eklerde de kendini gösterir. Atasözü kurulurken aldığı yapım ve çekim eki kalıplaşmaya uğrar, değiştirilemez.
"Kor - ku - lu rüya gör - mek - ten - se uyan - ık yat - mak hayır - lı - dır." Bu eklerden herhangi bi­ri değiştirilemez.
* Atasözlerinde genellikle geniş zaman ve emir kipi kullanılmıştır:
Kaymağı seven mandayı yanında taşır.
Can çıkmayınca huy çıkmaz.
Ayağını yorganına göre uzat.
Ev alma, komşu al.
* Geniş zaman ve emir kipinin birlikte kullanıldığı atasözleri de vardır.
Sakla samanı gelir zamanı.
Başka kiplerle kurulmuş atasözleri azdır.
Çingeneye beylik vermişler önce babasını asmış.
* Atasözlerinin bir kısmı ise, eksiltili cümle biçimin­dedir.
Tarlayı taşlı yerden, kızı kardaşlı yerden (al)
insan söylese söylese, hayvan koklaşa koklaşa (anlaşır)

Atasözlerinin Anlam Özellikleri
Atasözleri halkın yaşam deneyimlerinden ortaya çıkan sonuçlarla insanların davranışlarına yön verme­si istenen ilkeleri ortaya koyar. Bu bakımdan toplu­mun ortak değer yargılarını taşır.
* Atasözlerinin büyük bir bölümü herhangi bir olay­dan çıkan sonucu genelleştirerek toplum olaylarını, ahlak kurallarını anlatır, öğüt verir:
Isıracak it dişini göstermez.
Araba kırılınca yol gösteren çok olur.
* Doğa olaylarının yaşama etkisini belirten atasöz­leri vardır:
Mart yağar, nisan övünür; nisan yağar, insan övü­nür.
Martta yağmaz, nisanda dinmez ise sabanlar al­tın olur.
* Bilgece düşünceler bildirerek birtakım gerçekleri gösteren atasözleri vardır:
Korkunun ecele faydası yoktur.
Bal bal demekle ağız tatlı olmaz.
* Atasözleri erdem sayılan düşünceleri över ve kişi­leri bu erdemlere yüceltmeye çalışır:
Aman diyene kılıç kalkmaz. Gülme komşuna gelir başına.
* Gelenek ve görenekleri yansıtan atasözleri vardır:
Bir fincan kahvenin kırk yıl hatırı vardır.
Kız kundakta, çeyiz sandıkta...

* Kimi atasözleri de halkın inanışlarını belirtir:

Kısmetsiz köpek sabaha karşı uyuyakalır.

Ecel geldi cihana baş ağrısı bahane.

Atasözleri, atasözlerini oluşturan sözcüklerin ger­çek ve mecaz anlamlı olmalarına göre çeşitlenir:
1. Gerçek anlamlı sözcüklerden kurulan atasözleri
Bu atasözlerinde sözcükler gerçek anlamlıdır. Atasözünün belirttiği düşünce de doğrudan doğru­ya iletilmiştir:
Bugünün işini yarına bırakma.
Boş gezmekten bedava çalışmak yeğdir.

2. Mecaz anlamlı sözcüklerden kurulan atasözleri
Bu atasözlerinde sözcüklerin bir bölümü ya da tü­mü mecaz anlamlıdır. Sözcüğün mecaz anlamını bil­miyorsak atasözünü açıklamak güçleşir:
Kaz gelecek yerden tavuk esirgenmez.
İğneyi kendine çuvaldızı başkasına batır.
Meyveli ağacı taşlarlar.
Leyleğin ömrü laklaka ile geçer.
Atasözlerinde söz ve anlam sanatlarına başvuru­larak çekicilik sağlanmıştır:
Dilim seni dilim dilim dileyim. (cinas)
Ağaç yaşken eğilir, (eğretileme)
Güvenme varlığa düşersin darlığa, (tezat)
Sel gider kum kalır, (tenasüp)
Meyveli ağacı taşlarlar, (kinaye)
Üzüm üzüme baka baka kararır, (güzel nedene bağlama)

ATASÖZÜ - DEYİM KARŞILAŞTIRMASI
Atasözleri cümle biçimindedir, yargı bildirir. De­yimler genellikle söz öbeği biçimindedir, yargı bildir­mez. Atasözleri öğüt verip yol gösteren özlü sözlerdir. Deyimler, bir durumu, kavramı karşılar. Atasözleri, genel kural niteliğindedir, ulusun tüm bireylerini ilgi­lendirir. Deyimler anlatıma zenginlik, çekicilik katar. Atasözleri genellikle emir ya da geniş zaman kipindedir. Deyimler her kiple çekimlenebilir (Mastar biçiminde olanlar). Atasözünü oluşturan sözcüklerin arasına başka sözcükler giremez. Deyimi oluşturan sözcüklerin arasına başka sözcük ya da söz öbekleri girebilir.Her ikisi de anonim halk edebiyatı ürünüdür. Her ikisinde de herhangi bir sözcüğü çıkarıp yerine eş ya da yakın anlamlısını koymak mümkün değildir.
Adamın iyisi iş başında belli olur. (atasözü)
(Bir insanın gerçek değeri, iş başında gösterdiği yeterlik ve başarı ile, çevresindekilere karşı davranışıyla ölçülür.)
Adam oluncaya kadar dokuz fırın ekmek ister.(deyim)
(Yetişip topluma yararlı bir kişi olması için uzun zaman gerek.)
ÖRNEK SORULAR
1. Aşağıdaki cümlelerin hangisi "insan yedisinde ne ise yetmişinde de odur." atasözünün anlamı- nı içermez?
A) Sen her zaman demez misin, huylu huyundan vazgeçmez, diye?
B) Can çıkmadan huy çıkar mı?
C) Büyükler, sütle giren huyun, canla çıkacağın boşuna söylememişler.
D) Ben sana, huyunu bilmediğin kişilere güvenme demez miydim?
E) Ne dersen de, değiştiremezsin onu, huy canın altındadır.
(1981/1)
ÇÖZÜM: Soru kökünde verilen atasözü "Kişinin çocukluğundaki huyları, özellikleri değişmez; ihtiyarlığında da sürer." düşüncesini içermektedir. A, B, C, E seçeneklerinde verilen yargılar, bu atasözüyle içerik yönünden özdeştir.
D seçeneğinde huy kavramından söz edilmekte ancak bu atasözünün anlamını karşılamamaktadır.
YANIT : D

2. Aşağıdaki atasözlerinin hangisinde mecazlı bir söyleyiş yoktur?
A) Ayağını yorganına göre uzat.
B) Kaz gelen yerden tavuk esirgenmez.
C) Son pişmanlık fayda vermez.
D) Yuvarlanan taş yosun tutmaz.
E) Ateş düştüğü yeri yakar.
(1989/II)

ÇÖZÜM: A'da verilen atasözü "Giderini gelirine uydur”, B'de verilen atasözü "Büyük bir çıkar söz konusuysa küçük özveriler esirgenmez.": D'de verilen atasözü "Durmadan yer değiştiren kişi mal mülk edinemez."; E'deki atasözü "Felaket kimin başına gelirse onu etkiler." anlamlarını mecazlı bir söyleyişle kazanmışlardır.
C'deki atasözünde ise "yapılan bir işten sonra pişman olmanın işe yaramayacağı" anlatılmaktadır. Mecazlı kullanım yoktur.
YANIT : C

ÖZDEYİŞLER

Özdeyişler; bilim, sanat, siyaset vb. alanlarda ta­nış, bilgi ve kültürüne güvenilen kişilerin yazıp söylediği kısa ve özlü sözlerdir.

Uluslararası bir özellik taşıyacak kadar yaygın düşünce ve duyguları yansıtması bakımından özdeyiş­ler, atasözleri kadar ulusal nitelikte değildir. İyi bir özdeyiş her ulusun malı olur.
Şekil yönünden özdeyişler kesin olarak cümle biçiminde kurulur. Bu bakımdan atasözlerine benzer. Ancak atasözleri kadar kalıplaşmamış olmaları ve kim tarafından söylendiğinin bilinmesi onları atasözlerinden ayırır.

Kendini seven pek az sevilir.

(Cenap Sahabettin)

Vatan çalışkan insanların omuzları üstünde yük­selir.

(Tevfik Fikret)

İlkin düşüncelere çatarız, sonra da insanlara.

(Montaigne)

Sanat doğaya eklenmiş insandır.

(Francis Bacon)

Gençleri bırakınız dünyayı hayal ettikleri gibi gör­sünler, büyüyünce nasıl olsa olduğu gibi görecek­lerdir.

(Voltaire)

Ya olduğun gibi görün ya göründüğün gibi ol.

(Mevlana)

Çözümde görev almayanlar problemin bir parçası olurlar.

(Goethe)

ALINTIDIR

[mehmet akif2]

ANLATIM BOZUKLUĞU

Anlama dayalı bozukluklar:


Bu bozuklukları birkaç bölüme ayırarak inceleyebiliriz.

* Gereksiz sözcük kullanılması
* Cümlede belirsizlik bulunması
* Birbiriyle çelişen ifadelerin bulunması
* Sözcüğün anlamca cümleye uymaması
* Sözcüklerin yanlış eyleme bağlanması
* Mantık hatasının olması
* Deyimin yanlış anlamda kullanılması
* Sözcüğün yanlış yerde kullanılması
* Bazen de bu belirsizlik noktalama işaretleriyle giderilir

ALINTIDIR